Οι θέσεις μας για τις αλλαγές στο καταστατικό της 4ης Διεθνούς (Αύγουστος 2004)
ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΤΗΣ 4ης ΔΙΕΘΝΟΥΣ
Στο 15ο Συνέδριο της 4ης Διεθνoύς (πραγματοποιήθηκε τον Φλεβάρη 2003) υπάρχουν δύο τομές/ρήξεις με την πολιτική της 4ης Διεθνούς από την ίδρυση της:
α) Οι αλλαγές που έγιναν στο καταστατικό μετατρέπουν την 4η Διεθνή από «παγκόσμιο κόμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης» σε μια χαλαρή ομοσπονδία τμημάτων
β) Για πρώτη φορά τίθεται σαν στόχος, όχι η οικοδόμηση των τμημάτων της Διεθνούς αλλά τα αντικαπιταλιστικά κόμματα.
Είναι γεγονός ότι οι δύο αυτές σημαντικές αλλαγές κυοφορούνταν στην Διεθνή τα τελευταία 15 χρόνια περίπου. Η αυτοδιάλυση των τμημάτων (μετά από συγχώνευση με άλλες οργανώσεις) για την δημιουργία αντικαπιταλιστικών τμημάτων είχε καταστροφικές συνέπειες σε μια σειρά από χώρες (Γερμανία, Ισπανία, Μεξικό κα) ενώ ένα καθεστώς χαλαρότητας επικρατούσε μέσα στην Διεθνή. Ωστόσο ποτέ δεν έγινε προσπάθεια να αλλάξει το καταστατικό ή να τεθεί σαν αποκλειστικός στόχος η οικοδόμηση αντικαπιταλιστικών κομμάτων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα των δυο αυτών καθοριστικών αλλαγών, αποτελεί η υπουργοποίηση μέλους του βραζιλιάνικου τμήματος (μετέχει στο PT) που παρόλη την πολιτική καταδίκη στο Συνέδριο δεν πάρθηκε καμία οργανωτική απόφαση (και δεν μπορούσε να παρθεί με τις νέες αλλαγές στο καταστατικό)
Αυτές οι δύο ρήξεις με την μέχρι τώρα πολιτική της Διεθνούς, μας αναγκάζουν να αναθεωρήσουμε την στάση μας απέναντι στην 4η Διεθνή.
Πριν εξετάσουμε αυτές τις δύο ρήξεις καθώς και την στάση μας είναι αναγκαίο να παρατηρήσουμε ότι το κείμενο για την «Νέα παγκόσμια κατάσταση» είναι σαφώς πολύ πιο βελτιωμένο και πλούσιο, σε σχέση με το αντίστοιχο προσχέδιο που προτάθηκε πριν τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 (η 11η Σεπτέμβρη και οι σαρωτικές αλλαγές που σηματοδοτεί ανάγκασαν την Διεθνή να αναβάλει το συνέδριο της για το 2003). Ωστόσο, αν και έπαψε να είναι ένα κείμενο πρόχειρου δημοσιογραφικού σχολιασμού εξακολουθεί να έχει μια σημαντική έλλειψη: δεν αναφέρεται ούτε αναλύει την παγκόσμια οικονομική κρίση. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά και έχει τραγικές συνέπειες, μια που ο νεοφιλελευθερισμός, η παγκοσμιοποίηση ακόμη και ο πόλεμος εμφανίζονται ως «υποκειμενικές» πολιτικές ή η σοσιαλδημοκρατία εμφανίζεται να έχει περιθώρια κοινωνικής πολιτικής ή υποβιβάζεται το βασικό δίλημμα (σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα) που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα.
Ο διεθνισμός και η αναγκαιότητα της Διεθνούς
Η 4η Διεθνής, όπως και οι προηγούμενες τρεις Διεθνείς ήταν η πολιτική και οργανωτική έκφραση του διεθνισμού, της αναγκαίας στρατηγικής του προλεταριάτου.
Ο ίδιος ο διεθνισμός έχει εμπλουστεί ως προς το περιεχόμενο του, από την ίδρυση της 1ης Διεθνούς μέχρι σήμερα.
Στην εποχή του Μαρξ και του Ένγκελς στηριζόταν στις κοινές συνθήκες εκμετάλλευσης των εργατών και στην ανάγκη αντιμετώπισης των συμμαχιών των διαφόρων αστικών τάξεων ενάντια σε αστικοδημοκρατικές ή εργατικές εξεγέρσεις και επαναστάσεις. Στην εποχή του ιμπεριαλισμού η σημασία του αναβαθμίστηκε ποιοτικά μια που ο ιμπεριαλισμός ενοποιούσε την παγκόσμια οικονομία σε ένα ενιαίο οργανικό σύνολο που πάνω του κυριαρχεί ο νόμος της άνισης και συνδυασμένης ανάπτυξης. Οι πολιτικές συνέπειες ήταν πολλές: η ανάγκη υπεράσπισης των αποικιακών επαναστάσεων από τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, η ανάγκη υποβοήθησης σοσιαλιστικών επαναστάσεων σε καθυστερημένες χώρες, η αντιμετώπιση των ενδοϊμπεριαλιστικών πολέμων μέχρι το γεγονός ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να επιτευχθεί σε μια μόνη χώρα αλλά μόνο παγκόσμια (πράγμα που αναδεικνύει στον ύψιστο βαθμό τον κοινό στόχο των εργατών σε ιμπεριαλιστικές και καθυστερημένες χώρες).
Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και την ραγδαία ανάπτυξη των πολυεθνικών αναπτύχθηκε μια άλλη διάσταση του διεθνισμού: οι αγώνες σε μια πολυεθνική εταιρεία (για μισθούς κ.λπ.) είναι αδύναμοι ή δύσκολο να νικήσουν αν δεν πραγματοποιούνται σε όλα ή στα περισσότερα εργοστάσια της πολυεθνικής. Η καθυστέρηση της οργάνωσης της εργατικής τάξης και αυτής της διάστασης του διεθνισμού απέναντι στην διεθνοποίηση του κεφαλαίου βαραίνει ιδιαίτερα στις μέρες μας.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης ο διεθνισμός αποκτά μια πολύ πιο καίρια σημασία. «Σ’ αντίθεση με τον διεθνισμό της εποχής των δεκαετιών του ’60 και ’70, δεν είναι ένα κίνημα αλληλεγγύης ή πολιτικής υποστήριξης σε μια κοινωνική ή δημοκρατική επανάσταση. Η κινητήρια δύναμή του πηγάζει από ένα κίνημα αντίστασης, αναγκαστικά διεθνές από την ίδια την φύση του, ενάντια σε ένα νέο στάδιο διεθνοποίησης του καπιταλισμού, των πολιτικών του και των οργάνων του» (αναφέρεται στο κείμενο «Ρόλος και Καθήκοντα της 4ης Διεθνούς»).
Συνεπώς ο διεθνισμός δεν είναι μια απλή τακτική αλλά μια βασική στρατηγική. Η διεθνής ταξική πάλη δεν είναι ένα απλό συμπλήρωμα ή η τελική κορύφωση της ταξικής πάλης που διεξάγεται σε εθνικό επίπεδο και προφανώς ισχύει και το αντίστροφο δηλ. η ταξική πάλη σε κάθε μια χώρα δεν είναι μια απλή απόφυση της διεθνούς. Η διεθνής ταξική πάλη είναι διαλεκτικά συνδεδεμένη με την «εθνική» και συνεπώς ο διεθνισμός με την πολιτική της σοσιαλιστικής επανάστασης σε κάθε μια χώρα (με τις ιδιαιτερότητες της) συγχωνεύονται στην επαναστατική πολιτική.
Η πολιτική και οργανωτική έκφραση του διεθνισμού είναι η Διεθνής. Κάθε επαναστάτης είναι αναγκασμένος να οικοδομεί ταυτόχρονα με το επαναστατικό κόμμα στην χώρα του και την Διεθνή. Και η Διεθνής δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από το παγκόσμιο κόμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης, διατηρώντας φυσικά την απαραίτητη ευελιξία που είναι η αντανάκλαση των ιδιαιτεροτήτων της «εθνικής» ταξικής πάλης.
Οι αλλαγές στο καταστατικό της 4ης Διεθνούς συνιστούν κατάργηση της
Οι κυριότερες αλλαγές που γίνονται στο καταστατικό:
α) Η 4ης Διεθνής από «παγκόσμιο κόμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης» μετατρέπεται σε «διεθνή οργάνωση που παλεύει για την σοσιαλιστική επανάσταση».
β) Η 4η Διεθνής βασιζόταν «… ιδιαίτερα πάνω στα προγραμματικά ντοκουμέντα των τεσσάρων πρώτων συνεδρίων…» τώρα βασίζεται «…πάνω στα κέρδη και τις συζητήσεις των τεσσάρων πρώτων συνεδρίων της 3ης Διεθνούς…».
γ) Ο σκοπός κάθε εθνικού τμήματος είναι «…να γίνει ένα μαζικό επαναστατικό μαρξιστικό κόμμα ικανό να διευθύνει τον ταξικό αγώνα μέσα στην χώρα προς την σοσιαλιστική νίκη. Για να φτάσει εκεί το κύριο καθήκον ενός εθνικού τμήματος είναι να οικοδομήσει μια ηγεσία που να ανταποκρίνεται στην ιστορική αναγκαιότητα και να αποκτήσει μαζική επιρροή», αντικαθίστανται με «…να φέρει μαζί, όλες εκείνες τις δυνάμεις που μοιράζονται τους κοινούς μας στόχους, στην οικοδόμηση ενός επαναστατικού μαρξιστικού κόμματος ικανού να παίξει αποφασιστικό ρόλο στην ταξική πάλη της χώρας του μέχρι την επιτυχημένη κατάληξη, την νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης».
δ) Τα εθνικά τμήματα «…είναι υποχρεωμένα να εφαρμόζουν τις αποφάσεις της Τέταρτης Διεθνούς», αντικαθίστανται με «…ενσωματώνουν την πολιτική γραμμή (που αποφασίζεται στην Διεθνή) στην πολιτική τους πρακτική με την ελεύθερη συγκατάθεση τους».
ε) Η Διεθνής «αποτελείται από αγωνιστές…που οργανώνονται…σε εθνικά τμήματα» ενώ τώρα «αποτελείται από τμήματα, αγωνιστές που δέχονται και εφαρμόζουν τις αρχές και το πρόγραμμα της».
Μ’ αυτές τις αλλαγές όπως και με άλλες που αποτελούν απόρροια τους, η 4η Διεθνής παύει να είναι ένα παγκόσμιο κόμμα, που λειτουργεί με τις αρχές του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και μετατρέπεται σε μια συνεύρεση εθνικών κομμάτων που ανταλλάσσουν απόψεις, παίρνουν κοινές πρωτοβουλίες μόνο, όταν και όπου συμφωνούν και όταν διαφωνούν, εφαρμόζουν προφανώς, ακόμη και αντιθετικές πολιτικές.
Έτσι, τα όργανα της 4ης Διεθνούς μετατρέπονται από αποφασιστικά σε συμβουλευτικά, διεκπεραιωτικά, σε χώρους ανταλλαγής απόψεων και στην καλύτερη περίπτωση σε συντονιστικά. Η «Εξελεγκτική Επιτροπή» όχι μόνο μετονομάζεται αλλά μετατρέπεται/υποβιβάζεται σε «Επιτροπή Προσφυγών», η «Διεθνής Εκτελεστική Επιτροπή» (αντίστοιχη των «Κεντρικών Επιτροπών» των τμημάτων) σε «Διεθνή Επιτροπή» και η «Ενιαία Γραμματεία» (αντίστοιχη των «Πολιτικών Γραφείων») σε «Εκτελεστικό Γραφείο».
Συνεπώς, η 4η Διεθνής από ένα κόμμα που αποφασίζει, λειτουργεί και δρα (τουλάχιστον στα διεθνή θέματα) με βάση τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, αυτοδιαλύεται υποβιβαζόμενη σε μια διεθνή και χαλαρή ομοσπονδία, σε ένα χώρο συζητήσεων, ενδεικτικών αποφάσεων, απλής προπαγάνδας (όπου υπάρχει συμφωνία) των θέσεων / απόψεων της και κοινών πρωτοβουλιών (με όσα τμήματα συμφωνούν βέβαια).
Από την «Οικοδόμηση της 4ης Διεθνής» στον «Ρόλο και τα καθήκοντα της 4ης Διεθνούς»
Στο κείμενο «Ρόλος και καθήκοντα της 4ης Διεθνούς» που αποφασίστηκε στο 15ο συνέδριο της Διεθνούς (Φλεβάρης 2003) σαν στόχος υιοθετείται για πρώτη φορά όχι η οικοδόμηση των εθνικών τμημάτων (με διάφορες τακτικές ανάλογα με την συγκυρία) όπως στα προηγούμενα συνέδρια, αλλά ο στόχος της οικοδόμησης μαζικών αντικαπιταλιστικών κομμάτων. Τα κόμματα αυτά θα αποτελούνται από δυνάμεις που διασπώνται από ρεφορμιστικά κόμματα έως δυνάμεις της επαναστατικής αριστεράς ή από κόμματα όπως το βραζιλινιάκο PT και που μέσα σ’ αυτά θα αυτοδιαλύονται τα τμήματα της 4ης Διεθνούς. Η μόνη προϋπόθεση, και αυτή όχι και τόσο απαραίτητη, είναι να μπορεί να λειτουργεί σαν τάση μέσα σ’ αυτά το τμήμα της 4ης Διεθνούς. Μ’ αυτό δεν υπονοείται τόσο η οργανωτική αυτονομία του τμήματος, όσο η ένταξη του στην 4η Διεθνή (όπως η τελευταία έχει μεταμορφωθεί) δηλ. σε ένα κύκλο διεθνών συζητήσεων.
Το ίδιο ισχύει και για την ίδια την 4η Διεθνή, όπου παραλείπεται η οικοδόμηση της προς χάριν της διατήρησης της ως ένα κέντρο διάδοσης επαναστατικών ιδεών μέσα στις συνολικότερες ανακατατάξεις για «τον σχηματισμό μιας νέας διεθνιστικής, πλουραλιστικής, αγωνιστικής δύναμης με μαζική επιρροή».
Η στάση μας μπροστά σ’ αυτήν την εξέλιξη
Η 4η Διεθνής αντί να ανταποκριθεί στα καθήκοντα ενός νέου και εμπλουτισμένου διεθνισμού (της εποχής της παγκοσμιοποίησης και του κινήματος ενάντια της) κινείται στο ακριβώς αντίθετο άκρο με την αυτοδιάλυση / υποβιβασμό της σε έναν χώρο συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών. Αυτό συμβαίνει σε μια εποχή που η 4η Διεθνής δικαιώθηκε πλήρως τόσο πολιτικά και θεωρητικά όσο και για την μακρόχρονη πρακτική και οργάνωσή της. Η εξέλιξη αυτή, μας αναγκάζει σαν οργάνωση να προχωρήσουμε στην αλλαγή της πολιτικής στάσης μας και των οργανωτικών δεσμών μας απέναντι στον νέο σχηματισμό που αποκαλείται «4η Διεθνής» όσο και να αποτυπώσουμε αυτή την αλλαγή στο καταστατικό μας:
1. Δεν μπορούμε να θεωρούμαστε τμήμα της 4ης Διεθνούς από τη στιγμή που η 4η Διεθνής αυτοδιαλύεται σε μια χαλαρή διεθνή ομοσπονδία.
2. Οφείλουμε να διατηρήσουμε δεσμούς με αυτήν την «νέα διεθνή» ζητώντας να γίνουμε «μόνιμοι παρατηρητές». Το καθεστώς του «μόνιμου παρατηρητή» καθορίζεται από το νέο καταστατικό ως εξής: «Οργανώσεις που μοιράζονται την προοπτική της πάλης που έχει η Διεθνής αλλά δεν επιθυμούν να οργανωθούν σ’ αυτήν τυπικά, μπορούν να βρίσκονται στο καθεστώς του μόνιμου παρατηρητή. Το καθεστώς αυτό παρέχει στις οργανώσεις την δυνατότητα να συμμετέχουν στις συναντήσεις των ηγετικών οργάνων με το δικαίωμα να εκφράζουν την άποψη τους αλλά όχι να ψηφίζουν (το ποια θα είναι τα όργανα αυτά Συνέδριο ή Διεθνής Επιτροπή ή Εκτελεστικό Γραφείο, θα καθορίζεται ξεχωριστά, σε κάθε περίπτωση)».
3. Η προσπάθεια μας να γίνουμε «μόνιμοι παρατηρητές» στην Διεθνή δεν οφείλεται ούτε σε καιροσκοπισμό ούτε στην ασήμαντη επιρροή της οργάνωσης μας στο διεθνές επίπεδο. Οφείλεται στην προσδοκία που έχουμε ότι οι δυνάμεις της 4ης Διεθνούς, θα μπορέσουν να ξεπεράσουν και να αντιμετωπίσουν ακόμη και αυτή την βαριά ασθένεια. Αυτή η προσδοκία δεν είναι απλός συναισθηματισμός, αλλά στηρίζεται τόσο στην γιγαντιαία προσφορά (πολιτική, θεωρητική και πρακτική) της 4ης Διεθνούς και των τμημάτων της όσο και στον διεθνισμό των μελών της. Διεθνισμός που δεν είναι μια απλή διακήρυξη (όπως με άλλα πολιτικά ρεύματα) αλλά η πολιτική με την οποία διαπαιδαγωγήθηκαν (πολιτικά και οργανωτικά) για πάνω από έξι δεκαετίες τα μέλη της.
Αύγουστος 2004