O ΥΣΤΕΡΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, Ερνέστ Μαντέλ

Χρονολογία έκδοσης: Σεπτέμβριος 2004

Σελίδες: 656

Τιμή: 21 ευρώ

Πρόλογος

Η παρούσα έκδοση βασίστηκε στην αγγλική έκδοση του «Ύστερου Καπιταλισμού» του 1981. Γι’ αυτήν την έκδοση ο Μαντέλ έκανε ορισμένες συμπληρώσεις που αφορούν είτε νέα στατιστικά δεδομένα ή απαντήσεις σε κριτικές που ασκήθηκαν σε ορισμένες θέσεις του βιβλίου. Η σημαντικότερη αλλαγή έγινε στο κεφάλαιο 15, «Κράτος και Ιδεολογία στην εποχή του ύστερου καπιταλισμού» της αρχικής έκδοσης, που διαιρέθηκε σε δύο αυτόνομα κεφάλαια: το κεφάλαιο 15, «Tο Κράτος στην εποχή του ύστερου καπιταλισμού» όπου γίνεται μια καλύτερη παρουσίαση της μαρξιστικής θέσης για το κράτος γενικά και ειδικά στον ύστερο καπιταλισμό και στο κεφάλαιο 16 «H ιδεολογία στην εποχή του ύστερου καπιταλισμού» όπου στο αρχικό κείμενο προστίθεται η κριτική στη «θεωρία του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού» (που ο Μαντέλ θεωρούσε ότι αποτελεί μια έκφραση της αστικής ιδεολογίας) και που βρίσκονταν στο κεφάλαιο 16 της αρχικής έκδοσης.

Ο «Ύστερος Καπιταλισμός» εξετάζει την μεταπολεμική περίοδο του καπιταλιστικού συστήματος δηλαδή την δεύτερη φάση του ιμπεριαλισμού (η πρώτη φάση ονομάζεται «κλασικός ιμπεριαλισμός»). Προσφέρει μια μαρξιστική ερμηνεία της ιστορίας του καπιταλισμού στον 20ο αιώνα με βάση τους νόμους κίνησης του κεφαλαίου που ανακάλυψε και διατύπωσε στο «Κεφάλαιο» ο Μαρξ. Ταυτόχρονα δίνει μια μαρξιστική ερμηνεία των αιτιών γένεσης, των βασικών χαρακτηριστικών και των εγγενών ορίων, του μακρού μεταπολεμικού κύματος ανάπτυξης της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας.

Ο «Ύστερος Καπιταλισμός» είναι η κατάληξη μιας μακρόχρονης εργασίας έρευνας και ανάλυσης, δυόμισι δεκαετιών περίπου. Το 1962 εκδίδεται «Η Μαρξιστική Πραγματεία της Οικονομίας» (καθιέρωσε τον Μαντέλ σαν έναν από τους επιφανέστερους μαρξιστές  οικονομολόγους) που είναι μια επαλήθευση των ουσιαστικών στοιχείων της μαρξιστικής οικονομικής θεωρίας με βάση τα νέα εμπειρικά δεδομένα των κοινωνικών επιστημών: της ανθρωπολογίας, της εθνολογίας, της ιστορίας, της κοινωνιολογίας, της κοινωνικής ψυχολογίας και ιδιαίτερα της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας κα. Στο 14ο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου πραγματεύονταν την εποχή του ύστερου καπιταλισμού. Όμως είχε ένα αρκετά περιγραφικό χαρακτήρα και μια ελλιπή συστηματοποίηση  τόσο της ερμηνευτικής ανάλυσης όσο και της σύνδεσης της σύγχρονης ιστορίας του καπιταλισμού με τους εγγενείς νόμους κίνησης του κεφαλαίου. Για να ξεπεραστούν αυτές οι αδυναμίες ο Μαντέλ πραγματοποίησε αρκετές εργασίες στην περίοδο 1963-67. Δύο από αυτές, οι πιο σημαντικές είναι: «Η Γένεση και Εξέλιξη των Οικονομικών Θεωριών του Καρλ Μαρξ 1843-1863» όπου δίδεται μια συστηματική παρουσίαση της γένεσης και της εξέλιξης των οικονομικών κατηγοριών του Μαρξ από τα «Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» μέχρι το «Κεφάλαιο», και «Η ΕΟΚ και ο ανταγωνισμός Ευρώπης – Αμερικής» όπου εξετάζεται η εξέλιξη στη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία, η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής Κοινής Αγοράς και οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί στην εποχή της παρακμής της αμερικάνικης ηγεμονίας.

Ο «Ύστερος Καπιταλισμός» γράφτηκε το 1970-72 λίγο πριν την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1973-74 που αποτέλεσε το ορόσημο για τη μεταστροφή του μακρού κύματος ανάπτυξης στο μακρύ κύμα κάμψης. Σήμερα το να διαπιστώσει κανείς ότι μετά το 1973 το καπιταλιστικό σύστημα έχει εισέλθει σε μια περίοδο κρίσης αποτελεί μια κοινοτυπία. Την εποχή όμως εκείνη δεν υπήρχε ούτε ένας οικονομολόγος πέρα από τον Μαντέλ που να πιστεύει, και πολύ περισσότερο να αποδεικνύει, ότι το μεταπολεμικό παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα δεν έχει κατορθώσει να εξαφανίσει τις βασικές αντιφάσεις του. Αντίθετα, όλοι οι μαρξιστές και αστοί οικονομολόγοι θεωρούσαν ότι ο καπιταλισμός με την εμφάνιση των πολυεθνικών και κυρίως με τις κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία είχε αμβλύνει τις αντιφάσεις που τον διαπερνούν, τουλάχιστον στις ιμπεριαλιστικές χώρες. Η πολιτική συνέπεια αυτής της άποψης ήταν η πεποίθηση για την ενσωμάτωση της εργατικής τάξης στον καπιταλισμό και συνεπώς ότι  η σοσιαλιστική επανάσταση ήταν αδύνατη στις ιμπεριαλιστικές χώρες.

Η διαφορά του Μαντέλ με τις διάφορες θεωρίες αστών οικονομολόγων αλλά και τις καρικατούρες των μαρξιστικών αναλύσεων, είτε των σταλινικών είτε των σοσιαλδημοκρατών, έγκειται στην αποφυγή δύο αντίθετων και συγχρόνως συμπληρωματικών κινδύνων: την απαρίθμηση απλώς των οικονομικών γεγονότων και εξελίξεων και την παρουσίαση μιας ανάλυσης τόσο αφηρημένης ώστε να είναι άχρηστη για την ερμηνεία των οικονομικών γεγονότων που έχουν συμβεί. Ο «Ύστερος Καπιταλισμός» είναι μια σύνθεση των βασικών χαρακτηριστικών της εμπειρικής πραγματικότητας και των αναλυτικών κατηγοριών του Μαρξ που βοηθούν στην εξήγηση των πρώτων διαμέσου μιας σειράς ενδιάμεσων αναλύσεων, εννοιών και υποθέσεων και που ταυτόχρονα οφείλουν να επιβεβαιώνονται από την εμπειρική πραγματικότητα. Έτσι το έργο αυτό χαρακτηρίζεται από τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα. Συλλαμβάνει και εξηγεί την πραγματικότητα σαν μια συνεχώς μεταβαλλόμενη ολότητα χωρίς να απορρίπτει καμία όψη της, ώστε να προσαρμόζεται εύκολα στην οποιαδήποτε προκατασκευασμένη θεωρία.

Ωστόσο, αν και το έργο αυτό προσπαθεί να είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικό δεν σημαίνει ότι και ο Μαντέλ ήταν ένας ουδέτερος παρατηρητής. Σε αντίθεση με τον διαδεδομένο μύθο της εποχής μας όπου η ορθότητα μιας θεωρίας είναι ανάλογη της αποστασιοποίησης του συγγραφέα από την πολιτική και την ταξική πάλη, ο Μαντέλ ήταν ένας στρατευμένος διανοούμενος, ένας επαναστάτης μαρξιστής. Γεννήθηκε στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας τον Απρίλιο του 1923. Λίγο πριν την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία η οικογένειά του αυτοεξορίζεται στο Βέλγιο για να σωθεί από τη βέβαιη σύλληψη. Στην εφηβική περίοδο της ζωής του αναπτύσσεται η πίστη του στην εργατική τάξη, στον διεθνισμό και στο σοσιαλισμό. Σε ηλικία 16 ετών οργανώνεται στο βελγικό τμήμα της νεοϊδρυθείσας 4ης Διεθνούς. Στα 18 του ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και δραστηριοποιούνταν στην παρανομία. Το 1941 συλλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Ναζί για διανομή αντιφασιστικών προκηρύξεων. Προπαγανδίζοντας ακούραστα το σοσιαλισμό ακόμη και μέσα στη φυλακή κατορθώνει να αφυπνίσει την εργατική συνείδηση των γερμανών στρατιωτών που εκτελούσαν χρέη δεσμοφυλάκων και οι οποίοι τον βοηθούν να δραπετεύσει. Συλλαμβάνεται για δεύτερη φορά και παραμένει φυλακισμένος (περιμένοντας τη μεταφορά του στο Άουσβιτς)  μέχρι  την ολοκληρωτική κατάρρευση του ναζισμού. Στα 23 του γίνεται μέλος της Ενιαίας Γραμματείας της 4ης Διεθνούς και από τότε παραμένει ηγετικό στέλεχος της μέχρι το θάνατό του το 1995. Παίζει ηγετικό ρόλο στην γενική απεργία του Βελγίου το 1961-62 και στο Μάη του ’68.

Το μακρύ κύμα κάμψης της καπιταλιστικής οικονομίας που διαρκεί για παραπάνω από 30 χρόνια έχει βέβαια αλλάξει τα δεδομένα. Όμως ο «Ύστερος Καπιταλισμός» παραμένει επίκαιρος όσο ποτέ γιατί οι βασικές τάσεις της μεταπολεμικής εποχής του καπιταλισμού δεν έχουν αλλάξει. Ο Μαντέλ δε σταμάτησε να εξετάζει την εξέλιξη του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος. Ενδεικτικά αναφέρουμε το βιβλίο: «Η τελευταία οικονομική κρίση 1973-74» και μια σειρά άρθρων που δημοσιεύτηκαν στο Intenational Viewpoint. Στόχος του, να εντάξει τις γενικευμένες υφέσεις στο συγκεκριμένο ιστορικό τους πλαίσιο (το μακρύ κύμα κάμψης) και στο ευρύτερο πλαίσιο της ιστορίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Να τις ερμηνεύσει δηλαδή με βάση τους νόμους κίνησης του κεφαλαίου  και ταυτόχρονα να αναδείξει τα ιδιαίτερα γνωρίσματά τους.

Η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, της πιο χυδαίας και ταυτόχρονα της πιο μισάνθρωπης αστικής θεωρίας και ιδεολογίας, όχι μόνο δεν έχει αμβλύνει αλλά έχει παροξύνει τις αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος και οδηγεί την ανθρωπότητα με μαθηματική ακρίβεια στη βαρβαρότητα ή ακόμη και στην ολοκληρωτική εξαφάνισή της αν το εργατικό κίνημα δεν κατορθώσει να δώσει μια επαναστατική λύση στην σημερινή κρίση.

Η αναγέννηση του εργατικού κινήματος τα τελευταία χρόνια έχει αναζωπυρώσει τη συζήτηση γύρω από την κατάσταση και την εξέλιξη του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος. Προβλήματα όπως οι προϋποθέσεις για την έξοδο του καπιταλιστικού συστήματος από την κρίση, η φύση της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, ο ρόλος του κράτους, η στρατηγική του εργατικού κινήματος κ.α. έχουν αρχίσει να συζητιούνται από δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές σε παγκόσμιο επίπεδο. Η έκδοση του βιβλίου αυτού φιλοδόξει να συμβάλει σε αυτή τη συζήτηση.

Ο «Ύστερος Καπιταλισμός» θα αποτελέσει αναμφίβολα τη θεωρητική βάση πάνω στην οποία θα στηριχθούν οι αναλύσεις όλων των νέων αγωνιστών για την περίοδο στην οποία ζούμε ώστε να γίνει δυνατή η κατανόησή της με στόχο την ανατροπή του καπιταλισμού.

Μελετώντας το βιβλίο αυτό ας μη ξεχνάμε τα λόγια με τα οποία προέτρεπε ο σύντροφος Μαντέλ τους νέους αγωνιστές «Ας πέσουμε πρώτα στη θάλασσα και μετά μαθαίνουμε να κολυμπάμε».

 

Ο εκδότης