Δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers (από την Εργατική Πάλη Σεπτεμβρίου)
Δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers
–
Από την Εργατική Πάλη Σεπτεμβρίου
–
Ήταν 15 Σεπτέμβρη του 2008, όταν κατέρρεε ο αμερικάνικος τραπεζικός και επενδυτικός κολοσσός της Lehman Brothers, η τέταρτη μεγαλύτερη επενδυτική τράπεζα των ΗΠΑ. Είναι η ημερομηνία της μεγαλύτερης χρεοκοπίας στην παγκόσμια ιστορία. Με χρέη που ξεπερνούσαν τα 613 δισ. δολάρια, η κατάρρευση της Lehman Brothers ξεπέρασε τις μεγάλες χρεοκοπίες της WorldCom (2002) και της Drexel Burnham Lambert (1990). Αυτό που ακολούθησε τη χρεοκοπία ήταν ένα χρηματοπιστωτικό κραχ που παρέσυρε τράπεζες, χρεόγραφα, παράγωγα, επιχειρήσεις και επενδυτές σε όλο τον κόσμο.
Ήδη από το 2007 η κρίση των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ ήταν η θρυαλλίδα που προκάλεσε τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση. Τα χαμηλά επιτόκια πριμοδότησαν ένα «ράλι» στην αγορά ακινήτων, δημιουργώντας μια τεράστια οικονομική «φούσκα». Τα στεγαστικά δάνεια υψηλού ρίσκου (subprimes), τα «δάνεια των φτωχών» όπως τα αποκαλούσαν, τιτλοποιούνταν για να αποτελέσουν μια νέα κατηγορία προϊόντων, τα CDO (Credit Default Obligations), χρηματιστηριακά παράγωγα που στηρίζονταν στις αξιολογήσεις των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων και κατέκλυσαν την παγκόσμια αγορά. Τους τίτλους αυτούς, μάλιστα, γνωστοί οίκοι αξιολόγησης (Moody’s, Standard & Poor’s, Fitch κ.ά.) τούς αξιολογούσαν εσκεμμένα με την υψηλή αξιολόγηση «ΑΑΑ».
Η κατάρρευση της Lehman Brothers ήταν το επιστέγασμα του σκασίματος της «φούσκας» των τοξικών ομολόγων και της αγοράς ακινήτων. Όταν η «φούσκα» των ακινήτων έσκασε και άρχισαν να συσσωρεύονται τα χρέη μη εξυπηρετούμενων δανείων, ξεκίνησε το ντόμινο: από τις τράπεζες που χορηγούσαν τα δάνεια, σε αυτές που τα μετέτρεπαν σε ομόλογα- χρεόγραφα, σε αυτές που τα αγόραζαν και τα μεταπωλούσαν (μαζί με επενδυτικά ταμεία και hedge funds) στους εκατομμύρια επενδυτές.
Η κατάσταση εκτραχύνθηκε καθώς η Lehman Brothers χρησιμοποίησε παραπλανητικά λογιστικά τεχνάσματα, ώστε να καλύψει την τραγική εικόνα που παρουσίαζαν τα οικονομικά της. Οι λογιστές της απέκρυψαν από τα βιβλία της 50 δισ. δολάρια από «προβληματικά περιουσιακά στοιχεία». Η διαδικασία ήταν γνωστή ως «Repo 105», με την τράπεζα να χρησιμοποιεί συμφωνίες επαναγοράς με στόχο τη μείωση της μόχλευσης στον ισολογισμό της. Η συγκεκριμένη τακτική εφαρμοζόταν από το 2001, όταν η τράπεζα ήταν υπό τον έλεγχο των αρμόδιων υπηρεσιών.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ επέλεξε να μη διασώσει την Lehman Brothers με κρατικό χρήμα. Τις μέρες πριν την κατάρρευση, ο τότε υπουργός Οικονομικών, Χένρι Πόλσον, ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας, Μπεν Μπερνάνκι και ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Νέας Υόρκης, Τίμοθι Γκάιτνερ, ετοίμασαν σχέδιο για τη διάσωση της τράπεζας από τον ιδιωτικό τομέα. Μία κοινοπραξία τραπεζών θα αναλάμβανε μερικά από τα επισφαλέστερα δάνεια της Lehman, αξίας 30 δισ. δολαρίων μαζί με μια προσπάθεια να πειστεί η βρετανική Barclays να εξαγοράσει την πλειοψηφία των μετοχών της Lehman Brothers. Το σχέδιο ναυάγησε και μόνον η αμερικανική κυβέρνηση ήταν σε θέση να διασώσει τη Lehman την οποία οι πελάτες και οι δανειοδότες της, εγκατέλειπαν κατά συρροή. Τελικά η στήριξη από την κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν ήρθε ποτέ και η Lehman Brothers χρεοκόπησε.
Η κατάρρευση της Lehman είχε δραματικές επιπτώσεις, δημιουργώντας την αίσθηση ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε χάσει τον έλεγχο. Ουδείς γνώριζε ποια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα προστατεύονταν και ποια όχι. Σε μικρό χρονικό διάστημα αποφασίσθηκε η στήριξη της AIG και η σωτηρία της Merrill Lynch στο «παρά πέντε», με την πώλησή της στην Bank of America. Ανησυχώντας ότι θα έχαναν την πρόσβαση στις δανειακές πηγές τους, οι επιχειρήσεις άρχισαν να συσσωρεύουν ρευστό μειώνοντας το προσωπικό, τις επενδύσεις και τα αποθέματά τους. Οι χρηματιστηριακές ζημίες την περίοδο μεταξύ Σεπτεμβρίου 2008 και Μαρτίου 2009 ήταν 3,9 τρισ. δολάρια.
Αν ανατρέξουμε στις εξελίξεις στην οικονομία των ΗΠΑ αμέσως μετά την κατάρρευση της Lehman θα δούμε ότι: α) Οι πιστώσεις μειώθηκαν. Οι τράπεζες σταμάτησαν να αλληλοχρηματοδοτούνται, παρά μόνο με εξαιρετικά υψηλά επιτόκια. β) Το χρηματιστήριο κλονίστηκε. γ) Τόσο η καταναλωτική δαπάνη όσο και οι νέες επενδύσεις μειώθηκαν δραστικά. δ) Η απασχόληση κατέρρευσε. Πέντε εκατομμύρια θέσεις εργασίας έγιναν «καπνός» μέσα στο πρώτο οκτάμηνο μετά την πτώχευση της Lehman.
Η χρεοκοπία της Lehman και το σκάσιμο της «φούσκας» των ακινήτων είχε σοβαρές επιπτώσεις και στην παγκόσμια οικονομία, οδηγώντας σε μια δίχως προηγούμενο όξυνση της κρίσης του καπιταλισμού. Αμέσως μετά την είδηση, τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια κατέγραψαν απώλειες. Άμεσα απάντησε και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία διοχέτευσε 30 δισεκατομμύρια ευρώ στη διατραπεζική αγορά της ευρωζώνης για να στηρίξει τις αγορές. Παράλληλα, δέκα μεγάλες τράπεζες δημιούργησαν ένα ταμείο 70 δισ. δολαρίων, από το οποίο θα μπορούσαν να αντλήσουν αν κινδύνευαν από προβλήματα ρευστότητας. Περίπου 14 τρισ. δολάρια, περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου ΑΕΠ, χορηγήθηκαν μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers σε πακέτα στήριξης των τραπεζών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η κατάρρευση της Lehman Brothers και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε έδωσε τη σκυτάλη στην κρίση κρατικού χρέους, της οποίας ο πιο αδύναμος κρίκος ήταν η Ελλάδα, ενώ ακολούθησαν Ιρλανδία, Πορτογαλία και άλλες χώρες. Μάλιστα στην περίπτωση της Ελλάδας η τότε κυβέρνηση Κ. Καραμανλή δήλωνε σε όλους τους τόνους ότι η ελληνική οικονομία είναι «θωρακισμένη» απέναντι στα τοξικά ομόλογα και ότι θα επηρεαστεί ελάχιστα από την κρίση! Το αποτέλεσμα ήταν, ενάμισι χρόνο αργότερα, η προσφυγή στο ΔΝΤ και τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης και η «θωρακισμένη» Ελλάδα να χαρακτηρισθεί από πολλούς σαν η Lehman Brothers της Ευρώπης…
Σήμερα, δέκα χρόνια μετά την χρεοκοπία της Lehman Brothers, η παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού συνεχίζεται σε όλα τα επίπεδα. Το μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα διογκώθηκε αντί να μειωθεί, το παγκόσμιο χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) αυξήθηκε κατά πολύ, οι κοινωνικές ανισότητες εκτινάχθηκαν, τα μέσα για την αντιμετώπιση νέων κρίσεων έχουν εξαντληθεί. Με αυτήν την έννοια, η οικονομική κρίση συνεχίζει να είναι βαθιά και πρωτοφανής για την ιστορία του καπιταλισμού και κυρίως μετατρέπεται σε κοινωνική και πολιτική, δηλαδή σε γενικευμένη – καθολική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος.
