Διεθνή: Τα αδιέξοδα της Τουρκίας και η προσέγγιση με την Ρωσία

Τα αδιέξοδα της Τουρκίας και η προσέγγιση με την Ρωσία

Από την Εργατική Πάλη Σεπτεμβρίου

Στα τέλη Ιουνίου, λίγο πριν το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου στην Τουρκία, το Κρεμλίνο ανακοίνωνε ότι ο Ερντογάν έστειλε επιστολή στον Πούτιν ζητώντας συγγνώμη για την κατάρριψη ρώσικου αεροπλάνου στις 24-11-2015 πάνω από την Συρία. Η ετεροχρονισμένη και ταπεινωτική αυτή συγγνώμη έχει σαν στόχο την βελτίωση των σχέσεων Τουρκίας – Ρωσίας που είχαν παγώσει με κύρια αιτία τις γεωστρατηγικές  διαφορές των δυο χωρών στην Συρία. Η προσπάθεια της Τουρκίας να αποκτήσει πολιτικό έλεγχο στην Συρία μετά την απομάκρυνση του καθεστώτος Άσαντ, αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης της αραβικής άνοιξης στην χώρα και την μετατροπή της σε εμφύλιο, την έφερε σε ευθεία αντιπαράθεση με την Ρωσία και με το Ιράν που επίσης στηρίζει τον Άσαντ. Η κατάρριψη του αεροσκάφους είχε σαν στόχο να εξωθήσει το ΝΑΤΟ να επέμβει ανοικτά στην Συρία και να επιβάλλει μια δικτατορία των Δυτικών ιμπεριαλιστών.

Ωστόσο μια σειρά από παράγοντες υποχρέωσαν την Τουρκία σε αναδίπλωση. Τα περιοριστικά μέτρα που πήρε η Ρωσία σε βάρος της Τουρκίας, ως απάντηση στην επιθετική τακτική του Ερντογάν, είχαν σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία της Τουρκίας. Ο αριθμός των ρώσων τουριστών κατά τις δυο πρώτες εβδομάδες του Ιουνίου σχεδόν εκμηδενίστηκε, κάτι που θα μεταφραστεί σε απώλεια 8-9 δις δολαρίων. Το πάγωμα της κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream, που θα μετέφερε 14 δις κυβικά από την Ρωσία προς την Τουρκία, μετέτρεψε σε κύριους στόχους της Ρωσίας την κατασκευή των αγωγών Power of Siberia προς την Κίνα και North stream 2 προς την Γερμανία, αφήνοντας την Τουρκία με το φυσικό αέριο που προμηθεύεται από την Ρωσία μέσω Ουκρανίας και Ρουμανίας – μεταφορά που όμως θα σταματήσει σύντομα. Ακόμα και αν γίνει η διεύρυνση του ΤΑΝΑΡ από το Αζερμπαϊτζάν η Τουρκία δεν θα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες της χωρίς τον ρωσικό αγωγό. Εξάλλου τα αντίμετρα της Ρωσίας πάγωσαν και την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού ηλεκτρικής ενέργειας στο Ακουγιού, που θα κατασκευαζόταν εξ ολοκλήρου από την Ρωσία και θα εξοικονομούσε περίπου 14 δις δολάρια από την αγορά φυσικού αερίου για την Τουρκία. Επιπλέον η Ρωσία απαγόρευσε την εισαγωγή πολλών αγροτικών προϊόντων και σταμάτησε τα έργα που είχαν αρχίσει κατασκευαστικές εταιρείες της Τουρκίας στην Ρωσία.

Ωστόσο δεν ήταν αυτοί οι βασικοί λόγοι που έκαναν τον Ερντογαν να κάνει στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών και να αποκαλεί πλέον τον Πουτιν «αγαπητό φίλο». Τα αδιέξοδα της Τουρκίας είναι αυτά που οδήγησαν στην αναδίπλωση και στο πραξικόπημα:

  1. Το πολιτικό και κοινωνικό οικοδόμημα του Ερντογαν βασίστηκε, πρώτον, στη σύγκρουση με το στρατό που παραδοσιακά έλεγχε την οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Δεύτερον, προλεταριοποίηση και ένταξη λαϊκών στρωμάτων σε ισλαμιστικές οργανωτικές δομές αλληλεγγύης, ελλείψει κράτους πρόνοιας (αφορά 24 εκατομμύρια πολίτες). Αυτές οι μάζες είναι που έδωσαν τις μεγάλες εκλογικές νίκες στο ΑΚΡ και περιθωριοποίησαν την αντιπολίτευση. Να σημειωθεί εδώ ότι ήταν ο Γκιουλεν ο οποίος είχε δημιουργήσει το δίκτυο Hizmet, που σημαίνει ταπεινή προσφορά υπηρεσίας. Τρίτον, στη δημιουργία και στήριξη μιας νέας αστικής τάξης με ισλαμικά πρότυπα, στηριγμένης τόσο στην εσωτερική αγορά όσο και στην ενίσχυση των οικονομικών σχέσεων με τη Μ. Ανατολή αλλά και με την Κεντρική Ασία και την Αφρική, υποβαθμίζοντας τις σχέσεις με Ευρώπη-ΗΠΑ. Αποτέλεσμα ήταν ρυθμοί ανάπτυξης έως 9,2% το 2008 και σε μια ολόκληρη δεκαετία σταθερότητας και αναβάθμισης του ρόλου της Τουρκίας (συμμετοχή στους G20).

Αλλά υπήρχαν και τα αντίρροπα αποτελέσματα. Η παγκόσμια οικονομική κρίση άρχισε να χτυπάει και την Τουρκία δημιουργώντας τριγμούς στις συμμαχίες του Ερντογάν τόσο με τις μάζες όσο και με τις άρχουσες τάξεις. Το χτύπημα του στρατού οδήγησε τον Ερντογάν στην προσπάθεια να αναλάβει ο ίδιος αυτόν ρόλο του εγγυητή σταθερότητας, μετατρέποντας την τουρκική δημοκρατία σε προεδρική, με ισλαμικά χαρακτηριστικά. Επιχείρησε να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια του αλλάζοντας το σύνταγμα και να επιβάλει ένα αυταρχικό καθεστώς με διώξεις του τύπου και των πολιτικών αντιπάλων. Υπήρξαν πολλά σκάνδαλα και διασπάθιση του δημοσίου χρήματος, πράγμα που μεγάλωσε τις ενδοαστικές αντιθέσεις και τις πολιτικές συγκρούσεις οδηγώντας σε μια διαίρεση της κοινωνίας. Η σύγκρουση του Ερντογάν με το δίκτυο Γκιουλέν αφορά τον έλεγχο των δομών αλληλεγγύης και των μηχανισμών του κράτους από το ΑΚΡ. Ένας λόγος του πραξικοπήματος ήταν η προσπάθεια του στρατού να ξαναπάρει τα πράγματα στα χέρια του. Αλλά και η προσέγγιση με την Ρωσία οφείλεται στην οικονομική ύφεση που έκανε τα ρώσικα αντίμετρα επώδυνα.

  1. Η προσπάθεια του Ερντογαν να εκμεταλλευτεί την αραβική άνοιξη για να επεκτείνει την επιρροή του σε Συρία, Αίγυπτο και Μ. Ανατολή οδήγησε την Τουρκία στη μαύρη τρύπα του συριακού εμφυλίου και στην ακύρωση όλων των προηγούμενων επιτυχιών. Το Συριακό δημιούργησε την αυτόνομη περιοχή των Κούρδων υπό το PYD (το οποιο σχετίζεται με τους αντάρτες του PKK) και μάλιστα με την στήριξη των ΗΠΑ. Απομόνωσε την Τουρκία από την Ρωσία και το Ιράν. Απομάκρυνε την Τουρκία από την Αίγυπτο μετά το πραξικόπημα ενάντια στον Μόρσι και τους αδελφούς Μουσουλμάνους, τους οποίους είχε στηρίξει ο Ερντογαν. Έφερε σε ρήξη την Τουρκία με τις ΗΠΑ λόγω της στήριξης της Τουρκίας στο Ισλαμικό Κράτος (σαν αντίβαρο στους Κούρδους και τον Άσαντ) ενώ το προσφυγικό και η εξωτερική πολιτική Ερντογαν οδήγησαν σε κρίση τις σχέσεις με την Ευρώπη. Το πραξικόπημα είχε ως στόχο την ορθολογικοποιηση αυτών των σχέσεων αλλά και ο ίδιος ο Ερντογαν προσπάθησε να βρει συμμάχους στην περιοχή ώστε να αντισταθμίσει την «απομάκρυνσή» του από τους Δυτικούς ιμπεριαλιστές: Ταυτόχρονα με την επιστολή συγγνώμης προς την Ρωσία, η Τουρκία και το Ισραήλ αποκατέστησαν πλήρως τις σχέσεις τους, έξι χρόνια μετά την θανατηφόρα επέμβαση των Ισραηλινών στο καράβι Mavi Marmara, ενώ το καθεστώς Ερντογάν άρχισε να βάζει νερό στο κρασί του σε ό,τι αφορά ενδεχόμενο ρόλο του Άσαντ σε ένα νέο συριακό καθεστώς. Πρόκειται για ευκαιριακές συμμαχίες, που όμως εξυπηρετούν τους μεσοπρόθεσμους σχεδιασμούς του Ερντογαν και των Ρώσων. Οι αντιθέσεις Ρωσίας-Τουρκίας είναι πολύ σημαντικές (Συρία, Ναγκόρνο Καραμπάχ, αντιπυραυλική ασπίδα ΝΑΤΟ) και η θέση της Τουρκίας στο γεωστρατηγικο και οικονομικό σύστημα των Δυτικών ιμπεριαλιστών κομβική.

Ωστόσο οι αναδιπλώσεις της Τουρκίας μπορούν να πετύχουν οφέλη, όπως η μερική και υπό όρους αποδοχή -τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την Ρωσία- της επέμβασης του τούρκικου στρατού στην δυτική όχθη του Ευφράτη με στόχο την απομάκρυνση των κουρδικών πολιτοφυλακων YPG ώστε να αποφευχθεί η ενοποίηση των Κουρδικών καντονιών και ο αποκλεισμός των βόρειων συνόρων Συρίας-Τουρκίας, ή ο βομβαρδισμός των Κούρδων στη Χασάκα από τη συριακή αεροπορία του Άσαντ (που όμως προκάλεσε την άμεση επέμβαση των Αμερικάνων). Όμως η Τουρκία εξακολουθεί να βρίσκεται στριμωγμένη σε αντίθεση με την Ρωσία που πετυχαίνει παραπέρα διεύρυνση του ρόλου και της παρουσίας της στην Μ. Ανατολή. Ένα τέτοιο δείγμα αποτελεί και η παραχώρηση της ιρανικής βάσης του Χαμαντάν (Ιράν) στα ρωσικά βομβαρδιστικά τα οποία πλήττουν στόχους στη Συρία! Βέβαια το Ιράν επέκρινε την Μόσχα για τη δημοσιοποίηση της συνεργασίας και δήλωσε ότι η βάση παραχωρήθηκε προσωρινά. Ωστόσο είναι φανερό ότι ο άξονας Ρωσίας-Ιράν συνεχίζει να κυριαρχεί στις εξελίξεις στην Συρία.

  1. Το καθεστώς του Ερντογάν εξαιτίας της οικονομικής και πολιτικής κρίσης και της αυταρχικότητας – ισλαμοποιησης της πολιτικής ζωής, του αγώνα του κουρδικού λαού στην Συρία, αντιμετώπισε δυο μεγάλες εξεγέρσεις που ριζοσπαστικοποίησαν την τουρκική κοινωνία σε μεγάλο βαθμό. Η εξέγερση του πάρκου Γκεζί και η κουρδική εξέγερση στην νοτιοανατολική Τουρκία ενέτειναν την διαίρεση της τουρκικής κοινωνίας, αύξησαν την πολιτική κρίση με την είσοδο του κουρδικού-αριστερού κόμματος HDP στην Βουλή, και οδήγησαν τον Ερντογαν στο να κηρύξει ολοκληρωτικό πόλεμο στους Κούρδους και τους αριστερούς. Βέβαια αυτές οι εξεγέρσεις δεν μπόρεσαν να θέσουν σε κίνηση τις βασικές ταξικές δυνάμεις της κουρδικής και τουρκικής εργατικής τάξης και η εκλογική επιτυχία της κουρδικής αριστεράς το καλοκαίρι του 2015 δεν μετατράπηκε σε μαζικό κίνημα ενάντια στις επιθέσεις της κυβέρνησης. Η επέμβαση του στρατού με το πραξικόπημα είχε τον χαρακτήρα να προλάβει και τέτοιου είδους εξεγέρσεις που υποβόσκουν στην τουρκική κοινωνία. Η αντιμετώπιση του πραξικοπήματος κατά κύριο λόγο από τις μάζες του ΑΚΡ μετά την έκκληση Ερντογάν αποτελεί μια στρεβλή εκδήλωση της ταξικής πάλης με την έννοια ότι συντηρητικές δυνάμεις υπεράσπισαν τη Δημοκρατία, όπως την αντιλαμβάνονται, επειδή το εργατικό κίνημα δεν μπόρεσε να δώσει την δική του κατεύθυνση στους αγώνες που προηγήθηκαν. Η αποτυχία του πραξικοπήματος όμως ενέτεινε τα αδιέξοδα. Οι υπόνοιες για εμπλοκή των ιμπεριαλιστών στο πραξικόπημα -που κάθε άλλο παρά μπορούν να θεωρηθούν ανυπόστατες- αύξησαν τη ρήξη με τους δυτικούς ιμπεριαλιστές και οδήγησαν σε κλείσιμο της βάσης του Ινσιρλίκ από όπου επιχειρεί η συμμαχία ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος αλλά βρίσκονται και αποθηκευμένα πυρηνικά των ΗΠΑ. Έτσι το πρώτο ταξίδι του Ερντογάν στο εξωτερικό μετά το πραξικόπημα ήταν στην Ρωσία. Ενώ το πογκρόμ στον κρατικό μηχανισμό, στο στρατό, τον τύπο ακόμα και στο ίδιο του το κόμμα ασφαλώς αδυνατίζει τις δυνατότητες της Τουρκίας παρά τις ενισχύει. Έτσι, παρά την επικράτηση του Ερντογαν, η δύναμή του έχει αποδυναμωθεί.

Όλα τα προβλήματα που οδήγησαν στο πραξικόπημα εξακολουθούν να υπάρχουν. Παρόμοιες ενέργειες δεν μπορούν να αποκλειστούν στο μέλλον, και βέβαια καμία ευκαιριακή συμμαχία δεν μπορεί να δώσει οριστική διέξοδο στις αντιφάσεις του καθεστώτος Ερντογάν. Τέλος, η κίνηση των μαζών καθόλου δεν έχει προσδιοριστεί. Ακόμα και οι υποστηρικτές του Ερντογάν καθόλου δεν είναι βέβαιο ότι θα στηρίξουν μια δικτατορία δική του ή του στρατού. Αλλά και οι ταξικές δυνάμεις θα έχουν την δυνατότητα μέσα στις εξελίξεις –που θα είναι πολλές– να δώσουν το δικό τους στίγμα.