60 xρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα (1946-49)

Στις 29 Αυγούστου 1949 στο Γράμμο, γράφτηκε η τελευταία σελίδα στην ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, που είναι γνωστός και ως «δεύτερο» αντάρτικο. Η «προσωρινή δημοκρατική κυβέρνηση», υπό την ηγεσία του ΚΚΕ, έπειτα από συνεχείς ήττες και υποχωρήσεις του στρατού της, ανακοίνωσε τελικά τη λήξη των εχθροπραξιών τον Οκτώβρη του ίδιου έτους. Μετά από τη λήξη του εμφυλίου, χιλιάδες αγωνιστές του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδος) πέρασαν από στρατοδικεία, φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν σε διάφορα νησιά (Άη Στράτη, Μακρόνησο, Γυάρο), ενώ χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως από τη Β. Ελλάδα, αυτοεξορίστηκαν ή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου δεν μπορεί να γίνει κατανοητό αν η περίοδος 1946-49 αποκοπεί από τη φυσική της ρίζα, δηλαδή την περίοδο 1943-45 (γι’ αυτό είναι παραπλανητικός ο όρος «εμφύλιος», ο οποίος αντιδιαστέλλεται με την περίοδο της «αντίστασης»). Συνδετικός κρίκος των δύο περιόδων είναι τα «Δεκεμβριανά» του 1944, που αποτέλεσαν, μαζί με τη συμφωνία της Βάρκιζας, την τελετή λήξης της «αντίστασης», που στην πραγματικότητα είχε το εύρος, τη δυναμική και τις προοπτικές μιας κοινωνικής επανάστασης στην Ελλάδα και μάλιστα με τεράστιες δυνατότητες επιτυχίας.

Η ηγεσία του ΚΚΕ, που ήλεγχε το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, ήταν διαπαιδαγωγημένη στη βάση της πολιτικής της ταξικής συνεργασίας με στόχο την απροσδιόριστη «αστικοδημοκρατική επανάσταση» ήδη από το 1934. Τη λογική της συνεργασίας των τάξεων την είχε ήδη εφαρμόσει το ΚΚΕ με το σύμφωνο Σκλάβαινα-Σοφούλη και τον προδοτικό-υπονομευτικό του ρόλο κατά την εξέγερση των καπνεργατών της Θεσσαλονίκης (1936). Η αντίσταση ενάντια στο γερμανικό στρατό οργανώθηκε στη βάση της υπεράσπισης της «πατρίδας» και της «δημοκρατίας», με πατριωτικούς-εθνικιστικούς ύμνους και σύμβολα, και όχι με βάση τον διεθνισμό και τον στόχο της δικτατορίας του προλεταριάτου. Ο στόχος ήταν μια Ελλάδα καπιταλιστική αλλά «δημοκρατική», σύμμαχος των «προοδευτικών» δυνάμεων της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Σοβιετικής Ένωσης, κατά προτίμηση με κυβέρνηση εθνικής ενότητας, δηλαδή μια κυβέρνηση με τη συμμετοχή του ΚΚΕ. Μια τέτοια κυβέρνηση υποτίθεται ότι θα εξασφάλιζε την ομαλότητα στην πολιτική ζωή, την αυτοδύναμη οικονομική ανάπτυξη της χώρας ενάντια στα «ξένα μονοπώλια» και το πλάτεμα της αστικής δημοκρατίας. Μια τέτοια εξέλιξη επιθυμούσε και η ίδια η σοβιετική γραφειοκρατία, η οποία είχε συμφωνήσει με τις ΗΠΑ και την Αγγλία για την παραμονή της Ελλάδας στη δυτική «ζώνη επιρροής», δηλαδή στον καπιταλισμό.

Η εξέλιξη στα μέτωπα του Β΄ Παγκοσμίου και η επιτυχής διεξαγωγή του αγώνα στην Ελλάδα κατέστησαν σύντομα τον ΕΛΑΣ τη μοναδική και αδιαμφισβήτητη δύναμη στη χώρα. Με 100.000 τακτικό στρατό και άλλους τόσους εφεδρικό, με ευρύτατη λαϊκή στήριξη, με μια απονομιμοποιημένη αστική «κυβέρνηση» που συγκροτήθηκε στο Κάιρο και με τον Κόκκινο Στρατό να προελαύνει στην Ευρώπη, η υπόθεση του σοσιαλισμού στην Ελλάδα δεν συγκέντρωσε ποτέ άλλοτε ευνοϊκότερες προϋποθέσεις. Το ΚΚΕ ήταν αυτό που έβαλε ξανά τους ιμπεριαλιστές και την αστική τάξη της χώρας στο πολιτικό παιχνίδι, με τις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, με τις οποίες παραιτούνταν από κάθε προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας. Το ΚΚΕ αρχικά παρέδωσε την ηγεσία του ΕΛΑΣ στους άγγλους ιμπεριαλιστές και έπειτα διέλυσε το στρατό του, συγχωνεύοντάς τον με τον «εθνικό» στρατό και συμφώνησε στη δημιουργία κυβέρνησης «εθνικής ενότητας».

Όμως αυτές οι συμφωνίες αποδείχθηκαν για το ΚΚΕ μια αυταπάτη και για τους ιμπεριαλιστές και την ελληνική αστική τάξη έξυπνοι χειρισμοί, προκειμένου να εξασφαλίσουν τις θέσεις τους. Όταν έγινε αυτό, ο εθνικός στρατός άνοιξε πυρ ενάντια στους άοπλους και απροετοίμαστους από το ΚΚΕ διαδηλωτές των Δεκεμβριανών στην Αθήνα, επισφραγίζοντας την ήττα της επανάστασης, ενώ το ΚΚΕ αναρωτιόταν γιατί οι Άγγλοι το χτυπούσαν και πρόσμενε τη βοήθεια της δημοκρατικής… Αμερικής! Τα Δεκεμβριανά ακολούθησε η υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας, με την οποία ο ΕΛΑΣ παρέδιδε τα όπλα (το ΚΚΕ αποκήρυξε τον Άρη Βελουχιώτη που αρνήθηκε να συμμορφωθεί) και συνάμα το ΚΚΕ εξασφάλιζε αμνηστία για την ηγεσία του. Κατά την περίοδο των Δεκεμβριανών εντάθηκαν οι δολοφονίες των τροτσκιστών αγωνιστών από το ΚΚΕ αλλά και κάθε έναν διαφωνούντα μέσα στις γραμμές του, ακριβώς για να αποφευχθεί κάθε πιθανότητα αλλαγής της συμφιλιωτικής γραμμής.

Την ηττημένη επανάσταση την ακολουθεί πάντοτε μια «μαύρη» περίοδος αντεπανάστασης και η Ελλάδα δεν θα αποτελούσε εξαίρεση. Παντού εξαπολύθηκε ένα πραγματικό κυνήγι των κομμουνιστών και όλων των αγωνιστών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και των οικογενειών τους από την αστυνομία και τους παρακρατικούς. Αυτό είχε ως φυσική συνέπεια την δημιουργία ένοπλων ομάδων εκ νέου στα βουνά, μια που η ζωή στην ύπαιθρο ήταν αδύνατη. Αυτές τις ένοπλες ομάδες δημιούργησαν μια τεράστια πίεση στην ηγεσία του ΚΚΕ που τελικά αποφάσισε να τις ενώσει στα πλαίσια του ΔΣΕ και να ξεκινήσει έναν αγώνα, που ήταν πλέον αναπόφευκτος. Όμως με το ίδιο περιεχόμενο όπως και πριν: Ελλάδα καπιταλιστική αλλά δημοκρατική. Η δημιουργία της «προσωρινής δημοκρατικής κυβέρνησης» το 1947 θα ασκούσε υποτίθεται, όπως και η διαδήλωση των Δεκεμβριανών τρία χρόνια πριν, την απαραίτητη πίεση για την επίτευξη αυτού του ουτοπικού σχεδίου.

Παρά τις ανοησίες των διαφόρων σταλινικών ιστορικών, το «δεύτερο αντάρτικο» δεν ήταν εκ των προτέρων χαμένο ― κάθε άλλο. Παρά την βοήθεια που είχε ο αντεπαναστατικός «εθνικός στρατός» από τις ΗΠΑ και Αγγλία, παρά την προδοσία της επανάστασης στα Δεκεμβριανά και την απογοήτευση των μαζών από την ήττα και την προδοσία, παρά το γεγονός ότι το «δεύτερο αντάρτικο»  ξεκίνησε εκτός των πόλεων που ελέγχονταν από τον «εθνικό στρατό», η ελληνική αστική τάξη δεν είχε να προσφέρει στα λαϊκά στρώματα παρά μόνο βία και εξαθλίωση ενώ η εργατική τάξη και οι αγρότες δεν είχαν συντριβεί και διατηρούσαν μεγάλο μέρος των δυνάμεών τους. Έτσι η δεύτερη επανάσταση μπορούσε να καταλήξει νικηφόρα αν το ΚΚΕ ακολουθούσε μια επαναστατική πολιτική. Αλλά για το ΚΚΕ, η επανάσταση έπρεπε να είναι και πάλι αστικοδημοκρατική και η πολεμική σύγκρουση να έχει τα χαρακτηριστικά μια σύγκρουσης τακτικών στρατών (πράγμα που αποδείχθηκε καταστροφικό) ώστε η «κυβέρνηση του βουνού» να αναγνωριστεί διεθνώς. Έτσι δεν υπήρξε ένας στρατηγικός στόχος που θα μπορούσε να εμπνεύσει τις μάζες, και μάλιστα έπειτα από τις αλλεπάλληλες προδοτικές συμφωνίες του ΚΚΕ που χαντάκωσαν την υπόθεση της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ελλάδα. Γι’ αυτό ο πόλεμος έγινε μια καθαρά στρατιωτική υπόθεση και μπόρεσε ο ΔΣΕ να απομονωθεί και να νικηθεί.