Ποιος είναι ποιος στον ξεσηκωμό της Λατινικής Αμερικής (του Κλαούντιο Κατζ)

Ποιος είναι ποιος στον ξεσηκωμό της Λατινικής Αμερικής

–

του Κλαούντιο Κατζ – μετάφραση από το International Viewpoint, 25 Νοεμβρίου 2019

 –

Η Λατινική Αμερική βιώνει μια απότομη αλλαγή που γεννιέται από τις τρομακτικές συγκρούσεις ανάμεσα στους αποστερημένους και τους προνομιούχους. Αυτή η αντιπαράθεση περιλαμβάνει τόσο εξεγέρσεις του λαού όσο και τις αντιδράσεις των καταπιεστών.

Οι εξεγέρσεις του Οκτώβρη

Η εξέγερση στην Χιλή είναι το πιο σημαντικό γεγονός στο «τσουνάμι» της Λατινικής Αμερικής. Είναι η μεγαλύτερη εξέγερση στην ιστορία της χώρας. Κάθε μέρα χιλιάδες νέοι αφήνουν τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τις γειτονιές για να αντιμετωπίσουν τις δυνάμεις ασφαλείας. Τα συνθήματα στα πανό τους είναι απλά : «Η Χιλή κουράστηκε. Ξυπνήσαμε.» Ένας λαός εξουθενωμένος από τις ταπεινώσεις έχει ορθώσει το ανάστημά του ενάντια στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Το 70% του συνολικού εισοδήματος των νοικοκυριών δαπανάται στην αποπληρωμή χρεών για ιδιωτική εκπαίδευση, ιατρική περίθαλψη και συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις. Η Χιλή μοιράζεται το παγκόσμιο βάθρο της ανισότητας μαζί με άλλα οχτώ έθνη.

Η μάζα του πληθυσμού αντιμετωπίζει μια απομονωμένη κυβέρνηση, που ανέλαβε την διακυβέρνηση σε εκλογές που τις χαρακτήρισε η αποχή. Ο συντηρητικός πρόεδρος Σεμπαστιάν Πινιέρα αναπτύσσει άγρια επίπεδα καταστολής, τα οποία έχουν ήδη οδηγήσει σε είκοσι νεκρούς, χιλιάδες κρατούμενους και αμέτρητους τραυματίες. Υπάρχουν αδιαμφησβήτητες αναφορές για σεξουαλική κακοποίηση κρατούμενων γυναικών.

Ο στρατός διενεργεί αυτούς τους βανδαλισμούς για να διατηρήσει τα προνόμιά που του κληροδοτήθηκαν από τον δικτάτορα Πινοσέτ, αλλά ορισμένοι στρατιώτες αρνήθηκαν να λάβουν μέρος στην καταστολή.

Ο Πινιέρα είναι πνιγμένος από τα γεγονότα. Επέβαλλε απαγόρευση της κυκλοφορίας, έπειτα υποχρεώθηκε να την ανακαλέσει. Ζήτησε διάλογο και μετά ξεκίνησε την αιματοχυσία. Κάθε μέρα ανακοινώνει κάποια κοινωνική παραχώρηση, αλλά αυτό δεν φέρνει αποτέλεσμα. Ο λαός συνεχίζει να κινητοποιείται, ώστε να μην επαναληφθεί η απογοητευτική εμπειρία των μαζικών διαδηλώσεων του 2006 και 2011, οι οποίες οδήγησαν μόνο σε διακοσμητικές αλλαγές.

Την ίδια στιγμή, οι πολιτικοί του κεντροαριστερού σχηματισμού Concertation pact («Συμφωνία» ή «Κοινό έδαφος») –ο οποίος περιλαμβάνει Χριστιανοδημοκράτες και το Σοσιαλιστικό Κόμμα– προσπαθεί να μετριάσει τα αιτήματα των εξεγερμένων. Αυτές οι δυνάμεις υποστήριξαν το καθεστώς για 30 χρόνια και αρχικά δικαιολόγησαν ακόμη και την στρατιωτικοποίηση του τελευταίου μήνα. Τώρα προωθούν ένα κάλεσμα για δημοψήφισμα, το οποίο θα διασφαλίσει τη συνέχιση της διακυβέρνησης Πινιέρα ενώ μπλοκάρει την δυνατότητα αποφασιστική κυριαρχία οποιασδήποτε μελλοντικής Συντακτικής Συνέλευσης που θα εκλεγεί για να ξαναγράψει το σύνταγμα.

Το Εκουαδόρ είναι το δεύτερο επίκεντρο της εξέγερσης. Οι κοινότητες των αυτόχθονων αντιστάθηκαν αρχικά σε τοπικό επίπεδο στην αύξηση στις τιμές των καυσίμων και μετέπειτα υποστηρίχθηκαν από τις λαϊκές μάζες σε μια μνημειώδη διαδήλωση στην πρωτεύουσα Κίτο. Ο πρόεδρος Λένιν Μορένο διέφυγε στο Γκουαγιακίλ (έναν συντηρητικό θύλακα) και επέλεξε την αιματηρή καταστολή με αποτέλεσμα εφτά νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες. Αλλά μετά από αρκετές μέρες σκληρών συγκρούσεων παραδόθηκε. Ακύρωσε την αύξηση στην τιμή της βενζίνης και αποδέχθηκε την νίκη της CONAIE (Συνομοσπονδία των αυτοχθόνων εθνικοτήτων του Εκουαδόρ), που κερδήθηκε χάρη στο πείσμα της. Όταν οι ιθαγενείς βάδισαν μέσα στο κοινοβούλιο, ο φυγάς πρόεδρος θυμήθηκε πώς οι τρείς προκάτοχοι του ηττήθηκαν από τις ίδιες δυνάμεις (1997, 2000 και 2005).

Οι διαδηλωτές επίσης κατέλαβαν τα γραφεία του ΔΝΤ, προειδοποιώντας τους τραπεζίτες για το τί τους περιμένει απ’ αυτό το νέο κύκλο αντίστασης. Αφού νίκησαν στα οδοφράγματα, τα κοινωνικά κινήματα οργάνωσαν ένα Κοινοβούλιο του Λαού, δείγμα του τρόπου με τον οποίο η εξέγερση αρχίζει να προβάλλει εναλλακτικές λύσεις.

Η φασιστική απειλή

Το πραξικόπημα στην Βολιβία εισήγαγε ένα δραματικό αντίβαρο στις εξεγέρσεις στην Χιλή και το Εκουαδόρ. Η δεξιά πήρε την πρωτοβουλία και κατέλαβε την κυβέρνηση. Ήταν μια αποφασιστική κίνηση υπό την άμεση καθοδήγηση του στρατού. Ο πρόεδρος Έβο Μοράλες παραιτήθηκε υπό την απειλή των όπλων όταν οι στρατηγοί αρνήθηκαν να τον υπακούσουν. Δεν παραιτήθηκε απλά εξαιτίας της πίεσης μιας γενικής κρίσης (όπως ο Αργεντίνος πρόεδρος Ντε Λα Ρούα το 2001). Καθαιρέθηκε από την προεδρία από την ανώτατη στρατιωτική διοίκηση.

Παρόλαυτα, η κύρια ιδιαιτερότητα αυτής της επιχείρησης ήταν η φασιστική χροιά της. Οι δυνάμεις ασφαλείας εγκαθίδρυσαν τις δικές τους ελεύθερες ζώνες, οι οποίες καταλήφθηκαν από κακοποιούς, που εγκαθίδρυσαν ένα βασίλειο τρομοκρατίας. Απήγαγαν κοινωνικούς ηγέτες, εισέβαλαν σε δημόσια ιδρύματα και εξευτέλισαν τους αντιπάλους τους. Ο χριστιανός φονταμενταλιστής και ηγέτης του πραξικοπήματος Λουίς Φερνάντο Καμάτσο έθεσε τις διακηρύξεις του ακροδεξιού Βραζιλιάνου προέδρου Μπολσονάρο σε εφαρμογή. Με βίβλους στο χέρι και ευαγγελικές προσευχές, οι υποστηρικτές του έκαψαν σπίτια, απήγαγαν γυναίκες και συνέλαβαν δημοσιογράφους. Ο Καμάτσο φώναζε ρατσιστικά συνθήματα ενάντια στους “cholos,” ενώ τα πρωτοπαλίκαρα του χλεύαζαν τους “coyas,” (όροι για τους αυτόχθονες οι οποίοι θεωρούνται εθνοτικές κηλίδες στην γλώσσα της ρατσιστικής ελίτ), έκαψαν την σημαία των αυτοχθόνων Γουιπάλα, και τους χτύπησαν στον δρόμο. Όπως στη Γερμανία στην δεκαετία του 30’, ο Καμάτσο έχει δημιουργήσει λεγεώνες από την εκδικητική μεσαία τάξη για να εξευτελίσει τους αυτόχθονες.

Η άρχουσα τάξη παίρνει με ευχαρίστηση την εκδίκηση της. Αυτή η τάξη ποτέ δεν δέχτηκε το γεγονός ότι ένας Ινδιάνος, ο Έβο, κέρδισε την προεδρία και κοιτάζει ευνοϊκά προς τις ορδές του Καμάτσο. Η βολιβιανή οικονομική και στρατιωτική ελίτ ελπίζει να εδραιώσει το πραξικόπημα και –μετά από μια περίοδο κυριαρχίας του Καμάτσο και των συμμοριών του– να τοποθετήσει έμπιστα πρόσωπα σε θέσεις για να διοικήσει το κράτος. Αλλά η άμεση προτεραιότητά τους είναι να σταθεροποιήσουν την πτώση του Έβο.

Ο προεξέχων ρόλος των ΗΠΑ στην υπόθεση επιβεβαιώθηκε από τον έπαινο του Τραμπ στην επέμβαση του στρατού. Διεθνείς επιχειρήσεις προσέφεραν απλόχερη στήριξη στους πραξικοπηματίες και πέτυχαν να διασφαλίσουν την στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αυτο–ανακηρυχθείσα προσωρινή πρόεδρος Τζενίν Ανέζ θα προσπαθήσει να διατηρήσει την προεδρία τόσο ώστε να προχωρήσει σε νέες εκλογές νοθείας. Το καθεστώς των πραξικοπηματιών ταλαντεύεται ανάμεσα στις προσπάθειες για τις απαραίτητες δημόσιες σχέσεις που θα του επιτρέψουν να συνεχίσει τη «φάρσα» του και στην άμεση επιβολή μιας δικτατορίας. Σε απάντηση στο πραξικόπημα, η Βολιβία έχει επιστρέψει στις παραδόσεις της ακυβερνησίας της.

Η ηρωική λαϊκή αντίσταση μεγαλώνει κάτω από σκληρές συνθήκες. Στις πρώτες πέντε μέρες του πραξικοπήματος, 24 δολοφονήθηκαν. Παρά την καταστολή, οι κινητοποιήσεις επεκτάθηκαν από το προπύργια του Ελ Άλτο –μια πόλη ενός εκατομμυρίου με πλειοψηφία αυτόχθονων κατοίκων, που γειτνιάζει με την πρωτεύουσα Λα Παζ– σε πόλεις σε όλη τη χώρα. Εκατοντάδες δημοφιλείς ενώσεις γειτονιών βρίσκονται στην καρδιά του αγώνα, οργανώσεις που ξέρουν πως να οργανώσουν μάχες στους δρόμους. Στην πορεία αυτών των δράσεων, πρέπει να αξιολογηθεί η στάση του Έβο. Το κύριο πρόβλημα με την στρατηγική του δεν ήταν ότι ήλπιζε να παραμείνει στην εξουσία για καιρό, αλλά η πλήρης έλλειψη πρόβλεψης ότι το πραξικόπημα ερχόταν. Οι μαχητές που οργανώνουν την αντίσταση έχουν πλήρη επίγνωση αυτού του μειονεκτήματος.

Μια ηχηρή νίκη και ένα θετικό παράδειγμα

Η απελευθέρωση του Λούλα έφερε τεράστια χαρά σ’ αυτούς που οργανώνονται ενάντια στη σύλληψή του. Επίσης, σημείωσε ένα σημαντικό πλήγμα ενάντιον της φάρσας κατά της διαφθοράς Lava Jato (Επιχείρηση Πλυντήριο Αυτοκινήτων) που πραγματοποιήθηκε από τον εισαγγελέα Moro (σήμερα Υπουργό Δικαιοσύνης του Μπολσονάρο) και τους συνεργούς του στην O Globo –τη μεγαλύτερη σε κυκλοφορία καθημερινή εφημερίδα της Βραζιλίας– και της καμπάνιας τους να εμποδίσουν τον ανθεκτικά δημοφιλή Λούλα από το να βάλει ξανά υποψηφιότητα για πρόεδρος. Τώρα η Δεξιά πρέπει να αντιμετωπίσει το μαζικό καραβάνι διαδηλώσεων που απαιτούν την πλήρη αποκατάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων του Λούλα πριν από τις αναμενόμενες προεδρικές εκλογές το 2022.

Αυτές οι διαδηλώσεις ενάντια στον Μπολσονάρο θα αντηχήσουν σε όλη την ήπειρο. Και θα έχουν όλο και μεγαλύτερο αντίκτυπο καθώς αυτός ξεκάθαρα έχει έλλειψη του στοιχειώδους αυτοελέγχου που απαιτείται για να εξασκήσει τον εκτελεστικό του ρόλο στην κορυφή του βραζιλιάνικου κράτους. Αντίθετα, θα συνεχίσει τα καρναβαλίστικα παιχνίδια του.

Η ωμή συμπεριφορά του Μπολσονάρο στη διακυβέρνηση χειροτερεύει την εσωτερική κρίση της κυβέρνησης του. Έχει ήδη αποκαλυφθεί ότι αρκετοί από τους συγγενείς του έχουν διαπράξει εγκλήματα ξεπλύματος χρήματος και έχουν προκύψει πρόσφατες μαρτυρίες που τον συνδέουν άμεσα με την δολοφονία της Μαριέλ Φράνκο, δημοτικής συμβούλου του κόμματος για τον Σοσιαλισμό και την Ελευθερία (PSOL) στο Ρίο ντε Τζανέιρο.

Παρόλη τη ζημιά που έχει προκαλέσει, ο Μπολσονάρο δεν έχει καταφέρει να μεταφράσει την αντιδραστική ρητορική του σε ένα συμπαγές φασιστικό πρόγραμμα ή κράτος πολίτευμα. Οι εργάτες ξεκίνησαν μια τεράστια απεργία απέναντι στις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό και τρία εκατομμύρια διαδήλωσαν ενάντια στην ομοφοβία, ένα κεντρικό συστατικό της πολιτικής και του προσωπικού του Μπολσονάρο. Εν τω μεταξύ, οι μαθητικές διαδηλώσεις ενάντια στις περικοπές της χρηματοδότησης έφτασαν σε πρωτοφανές επίπεδο μαζικότητας και κινητοποίησαν τους μαθητές με σύνθημα «Ναι στα βιβλία, όχι στα όπλα».

Ο ψυχικά διαταραγμένος Μπολσονάρο σχεδιάζει την αντεπίθεσή του, που περιλαμβάνει την κινητοποίηση της δεξιάς κοινωνικής βάσης απαιτώντας να επιστρέψει ο Λούλα στη φυλακή. Το τι θα συμβεί στη συνέχεια στην Βραζιλία εξαρτάται από αυτή τη σύγκρουση.

Η δημοκρατική νίκη στην Βραζιλία συμπληρώνει μια ακόμα πιο σημαντική νίκη στη Βενεζουέλα. Καθώς ο Τραμπ δεν μπόρεσε να αντιγράψει τις εισβολές του Ρίγκαν και του Μπους στην Γρανάδα (1983) και τον Παναμά (1989), έπρεπε να μείνει ευχαριστημένος με τον σφετερισμό της θυγατρικής της βενεζουελάνικης εθνικής εταιρίας πετρελαίου (PDEVESA) στις ΗΠΑ. Οι βενεζεουελάνοι λακέδες του δοκίμασαν κάθε πιθανό σενάριο, αλλά υπονομεύτηκαν από την αποτυχημένη αυτοανακύρηξη του Γουαιδό ως προέδρου της Βενεζουέλας. Αντιμετωπίζοντας ένα πολύ δύσκολο κοινωνικό σενάριο (που χειροτερεύει από τα γιγαντιαία λάθη που διέπραξε ο πρόεδρος Νικολάς Μαδούρο στην οικονομική πολιτική), ο Δαυίδ κατάφερε να σταματήσει τον Γολιάθ. Μέχρι σήμερα, το μπολιβαριανό στρατόπεδο (όπως χαρακτηρίζεται το κίνημα που ξεκίνησε από τον Ούγκο Τσάβεζ) διατηρεί μια έντονη παρουσία στους δρόμους με κινητοποιήσεις και μάχεται για τον έλεγχο του δημόσιου χώρου κάθε φορά που εμφανίζεται η αντιπολίτευση. Επιπλέον, έχει διατηρηθεί η στρατιωτική συνοχή και η αφοσίωση στην κυβέρνηση (ο Γουαιδό απέτυχε, για παράδειγμα, να κερδίσει την ανώτατη διοίκηση του στρατού ενάντια στην κυβέρνηση) μέσω της συνεχούς πολιτικής παρέμβασης στον στρατό υπό την πίεση των λαϊκών πολιτοφυλακών. Αυτές οι ενέργειες δείχνουν πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται η απειλή της δεξιάς. Για να νικήσεις τους φασίστες, πρέπει να δρας χωρίς δισταγμό.

Aμείλικτοι αγώνες και εκλογικές αναμετρήσεις

Διαδηλώσεις στο Πουέρτο Ρίκο ανάγκασαν τον κυβερνήτη να παραιτηθεί αφού πρώτα είχε χλευάσει τα θύματα του τυφώνα και είχε κάνει ομοφοβικά σχόλια. Στη γειτονική Αϊτή, οι διαδηλώσεις τους τελευταίους μήνες είναι μνημειώδεις. Οδοφράγματα στήνονται κάθε μέρα στις πόλεις με διαμαρτυρίες ενάντια σε μια κυβέρνηση που χειροτέρευσε την απερίγραπτη φτωχοποίηση του λαού. Η Ονδούρα συνεχίζει να κλονίζεται από επίμονες αντιστάσεις ενάντια στο αιματοβαμμένο καθεστώς που πήρε την εξουσία μέσω εκλογικής απάτης (2017 και 2013). Οι εγκληματίες που κυβερνούν το κράτος όχι μόνο δολοφόνησαν την ακτιβίστρια για το περιβάλλον Μπέρτα Κάσερες, δολοφόνησαν και περίπου 200 λαϊκούς αγωνιστές που τόλμησαν να αψηφήσουν τη μαφία των δυνάμεων ασφαλείας.

Η πάλη στη Λατινική Αμερική επεκτείνεται στο εκλογικό πεδίο επίσης. Πέρυσι, ο Αντρές Μανουέλ Ομπραδόρ κέρδισε μια συντριπτική νίκη στο Μεξικό, τελειώνοντας τον ασφυκτικό κύκλο των κυβερνήσεων του PRI και του PAN. Οι ελπίδες επικεντρώνονται στον τερματισμό της βίας που είναι ενδημική στον επονομαζόμενο «πόλεμο ενάντια στα ναρκωτικά», ο οποίος έχει μετατρέψει τη χώρα σε νεκροταφείο: 300.000 νεκροί και 26.000 επιπλέον μη ταυτοποιημένα πτώματα. Αμέτρητοι κοινωνικοί ηγέτες έχουν σφαγιαστεί σε ένα πόλεμο που προχωράει πέρα από την αντιμετώπιση των οργανωμένων συνδικάτων του εγκλήματος. Οι ψηφοφόροι περιμένουν τον Λόπες Ομπραδόρ να σταματήσει τις αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών και να εξιχνιάσει και να εκτελέσει τους δράστες των σφαγών όπως αυτή της Αγιοζινάτπα. Η επίτευξη αυτών των στόχων θα συγκρουστεί με την πρόσφατη θέσπιση νέων προτύπων εσωτερικής ασφάλειας, οι οποίες επιτρέπουν τις δράσεις «ενάντια στα ναρκωτικά» από τις ένοπλες δυνάμεις. Η υποταγή του Λόπεζ Ομπραδόρ στον εκβιασμό του Tραμπ και στο αίτημά του να μπλοκάρει τους μετανάστες της Κεντρικής Αμερικής στα νότια σύνορα του Μεξικού με την ανάπτυξη της Εθνικής Φρουράς, μόνο θα επιδεινώσει αυτό τον κίνδυνο.

Η νίκη του Αλμπέρτο Φερνάντεζ στις προεδρικές εκλογές στην Αργεντινή σηματοδοτεί ακόμα ένα εκλογικό πισωγύρισμα για τη Δεξιά στη Λατινική Αμερική με την επιστροφή στην εξουσία του Περονικού μπλόκ, συμπεριλαμβανομένης της Χριστίνας Φερνάντεζ Κίρχνερ που εκλέχθηκε αντιπρόεδρος. Το κίνημα της Αργεντινής θα πρέπει να απαντήσει στην κοινωνικο–οικονομική καταστροφή που αφήνει πίσω του ο συντηρητικός πρόεδρος Μαουρίσιο Μάκρι. Αυτό το δραματικό σενάριο ίσως οδηγήσει στην επαναφορά της πολιτικής κινητοποίησης στη χώρα με το υψηλότερο επίπεδο συνδικαλιστικής και κοινωνικής οργάνωσης σε ολόκληρη την περιοχή.

Στην Κολομβία, γινόμαστε μάρτυρες της αργής ανάδυσης κεντρο–αριστερών δυνάμεων, οι οποίες για πρώτη φορά στέκονται στις εκλογές στους δήμους και πολιτείες ενάντια στην ολιγαρχία και τους παραστρατιωτικούς. [Και, στις 21 Νοέμβρη, η μεγαλύτερη απεργία και η μαζικότερη διαδήλωση στην ιστορία της Κολομβίας, ταρακούνησε το καθεστώς του Ιβάν Ντούκε, αναγκάζοντάς τον να κλείσει τα σύνορα της χώρας και να κηρύξει απαγόρευση κυκλοφορίας.]

Από την άλλη, το κεντρο–αριστερό Φρέντε Άμπλιο (Πλατύ Μέτωπο) στην Ουρουγουάη είδε τις ψήφους του να μειώνονται στις εκλογές του 2019 μετά από 15 χρόνια στην εξουσία. Και λίγους μήνες πριν στο Ελ Σαλβαδόρ, μια πρόχειρη δεξιά συγκόλλησή κομμάτων κατέλαβε την εξουσία, τελειώνοντας μια δεκαετία ασταθούς διακυβέρνησης από το Μέτωπο Φαραμπούντο Μαρτί για την Εθνική Απελευθέρωση (FMLN).

Αυτά τα τελευταία παραδείγματα αποδεικνύουν γιατί η λαϊκή κινητοποίηση πρέπει να διατηρείται και γιατί η αριστερά δεν μπορεί να περιορίζει τις ενέργειές της στις κάλπες. Αντίθετα, η διατήρηση ανοιχτών διαύλων επικοινωνίας με οργανισμούς που αναδύονται από την κοινωνική πάλη είναι ζωτική. Μπορούμε ήδη να δούμε ακριβώς αυτό το είδος των μεθόδων στην πράξη στις ενώσεις γειτονιάς (Cabildos) της Χιλής, στο Κοινοβούλιο των Λαών του Εκουαδόρ, στις Συναντήσεις των Κινήσεων στη Βολιβία και στις Συντονισμένες Οργανώσεις της Αϊτής.

Προσχήματα και καταστροφικές επιχειρήσεις

Είναι έκδηλο ότι το πραξικόπημα έχει έρθει και πάλι στην επιφάνεια ως ένα όργανο στα χέρια των κυρίαρχων τάξεων. Η Βολιβία κορυφώνει μια διαδικασία που ξεκίνησε στην Ονδούρα (2009), εξασκήθηκε στην Παραγουάη (2012) και επεκτάθηκε στην Βραζιλία (2016). Σε κάθε περίπτωση, ο στρατός έχει επιστρέψει στην εμπροσθοφυλακή της πολιτικής, ως εγγυητής νέων αυταρχικών μορφών που διατηρούνται κάτω από μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Τα ΜΜΕ χειραγωγούν την ενημέρωση, παρουσιάζοντας την διαφθορά ως μια αρρώστια που περιορίζεται στις κεντρο–αριστερές κυβερνήσεις και προωθούν ιστορίες ψευδών ειδήσεων (fake news) που τους παρέχονται από τις υπηρεσίες πληροφοριών μετά από αίτηση δεξιών ομάδων. Εντωμεταξύ η Δεξιά ενισχύει τα ψέματά της με διάφορους τρόπους για να μπερδέψει τη λαϊκή συνείδηση, συμπεριλαμβανομένης της προώθησης του θρησκευτικού φανατισμού βασισμένου στις ευαγγελικές εκκλησίες που συνεισφέρουν εκατομμύρια δολάρια για να τροφοδοτήσουν τον φόβο και να καταστρέψουν την αλληλεγγύη.

Η κύρια προτεραιότητα της Ουάσιγκτον είναι να επανακτήσει το μεγαλύτερο απόθεμα πετρελαίου στο ημισφαίριο, στη Βενεζουέλα. Έχει επίσης ενισχύσει το εμπάργκο της ενάντια στην Κούβα και συνωμότησε για να έχει πρόσβαση στα τεράστια αποθέματα λιθίου στο Αλτιπάνο της Βολιβίας. Ο Έβο επεδίωξε μέσα από μακροχρόνιες συζητήσεις να επεκτείνει την εκμετάλλευση αυτού του στρατηγικού αποθέματος με κινεζικές εταιρίες, κάτι που δεν πέρασε απαρατήρητο από την κυβέρνηση Τραμπ. Η πρόσφατη σύνοδος των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) στην Μπραζίλια της Βραζιλίας περιελάβανε ξεκάθαρες δηλώσεις της πρόθεσης της Κίνας υπέρ του ελεύθερου εμπορίου στην περιοχή. Ο ίδιος ο Μπολσονάρο έχει αρχίσει να αξιολογεί μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Κίνα. Για να αντιμετωπίσει αυτή την αυξανόμενη αντιπαράθεση για επιρροή στη Λατινική Αμερική, ο Τραμπ έχει αυξήσει την παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή, στρατιωτικά, σχηματίζοντας στενές σχέσεις με τον στρατό στη Λατινική Αμερική ως ένα μέσο να επιβληθούν τα οικονομικά συμφέροντα των αμερικάνικων εταιριών. Η επέμβαση των ΗΠΑ επίσης εξυπηρετεί την ενδυνάμωση του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος αμφισβητείται από την Χιλιανή εξέγερση.

Αυτή η εξέγερση διέλυσε τους νεοφιλελεύθερους μύθους που εξυμνούνταν από τους καπιταλιστές της περιοχής. Η εξέγερση των Άνδεων έχει αντηχήσει διεθνώς επειδή αποκάλυψε ότι οι αγαπημένες ορθοδοξίες των Παιδιών του Σικάγο (*) είναι μια απάτη. Οι διαμαρτυρίες επίσης έχουν αναδείξει πως ο νεοφιλελευθερισμός οδηγεί σε κοινωνική αποσύνθεση στη Λατινική Αμερική, παράγοντας μαζικές μεταναστεύσεις όταν οι τοπικές οικονομίες ανοίγονται στον διεθνή ανταγωνισμό και οι μικροί αγρότες καταστρέφονται. Η αποστέρηση διογκώνει τα καραβάνια προς το Βορρά, χωρίς κανένας τοίχος ή δύναμη ασφάλειας να μπορεί να τα σταματήσει. Ο νεοφιλελευθερισμός εξάπλωσε το έγκλημα και οδήγησε σε τρομακτική βία. Από τις 50 πιο επικίνδυνες πόλεις του πλανήτη, οι 43 βρίσκονται στη Λατινική Αμερική. Αυτό το μοντέλο είναι επίσης υπεύθυνο για την καταστροφή του περιβάλλοντος και για τις πρόσφατες φωτιές στον Αμαζόνιο. Η σκόπιμη καύση μεγάλων δασών διαπράττεται για τη φύτευση σόγια ή το άνοιγμα βοσκοτόπων σύμφωνα με τις επιταγές του νόμου της μεγιστοποίησης του κέρδους.

Ερμηνείες και μέχρι τώρα διδάγματα

Η δεξιά όχι μόνο αγνοεί τις καταστροφές που προκλήθηκαν από τη διακυβέρνησή της, αλλά ισχυρίζεται ότι το μοντέλο της διαμόρφωση μια ακμάζουσα μεσαία τάξη, η οποία τώρα αναζητά περισσότερη συμμετοχή στη δημόσια ζωή. Αλλά η «μεσαία τάξη» είναι απλά μια ταμπέλα που χρησιμοποιείται από τη Δεξιά για να αυτοσχεδιάζει δικαιολογίες. Ανακατεύουν τα πάντα για να επιβάλλουν ερμηνείες της κοινωνικής εξέλιξης που ταιριάζουν στις προκαταλήψεις τους.

Την ίδια στιγμή, η αντιπαράθεση σχετικά με την τωρινή κατάσταση δεν περιορίζεται στη Δεξιά. Περιλαμβάνει επίσης ορισμένους μπερδεμένους διανοούμενους που τοποθετούν τον εαυτό τους στην Αριστερά. Αυτοί οι αναλυτές δεν αντιλαμβάνονται τις διαφορές μεταξύ της λαϊκής εξέγερσης και της αντιδραστικής φωνής. Πρέπει να κάνουμε κατηγορηματικά αυτή τη διάκριση. Ένα αντικυβερνητικό οδόφραγμα στη Βενεζουέλα στέκεται στην απέναντι πλευρά μιας διαδήλωσης αυτόχθονων στο Εκουαδόρ. Οι ακόλουθοι του Καμάτσο στη Βολιβία είναι εχθροί μας και όσοι υπερασπίζονται τον Έβο είναι σύμμαχοί μας.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε αυτά τα αυταπόδεικτα γεγονότα μπροστά σε θέσεις ουδετερόιτητας, που αποσκοπούν να αποκρύψουν το τεράστιο χάσμα που χωρίζει τα δύο στρατόπεδα. Αυτές οι ουδέτερες απόψεις έχουν κατακρίνει τον Μαδούρο και τον Γουαιδό στη Βενεζουέλα με την ίδια οξύτητα, και τώρα επεκτείνουν την ίδια εξίσωση στη Βολιβία. Ο σωστός χαρακτηρισμός της αντιπαράθεσης στη Βολιβία δεν είναι μια ακαδημαϊκή εργασία. Είναι μια προϋπόθεση για την αντίσταση ενάντια στους δολοπλόκους του πραξικοπήματος και στην εντατικοποίηση των πορειών και δράσεων αλληλεγγύης. Είναι αδύνατον να οργανώσεις την αλληλεγγύη, αν κάποιος δεν γνωρίζει σε ποιόν επιτίθεται και ποιόν υπερασπίζεται.

Για να ηττηθεί το πραξικόπημα, ο ιμπεριαλισμός και ο νεοφιλελευθερισμός, οι κινητοποιήσεις πρέπει να πολλαπλασιαστούν και η πολιτική δράση να ενταθεί. Αλλά πρέπει επίσης να μάθουμε από τα λάθη που έγιναν από την πλευρά μας, τα οποία επέτρεψαν στη Δεξιά να επιστρέψει. Είναι πολύ δύσκολο να νικήσεις τους εχθρούς μέσα στο ίδιο μας το κίνημα. Η αναγέννηση τους έχει υπάρξει μόνιμο πρόβλημα για την πλευρά μας την τελευταία δεκαετία. Ο υπερ–αντιδραστικός Λένιν Μορένο είναι μόνο η πιο ακραία περίπτωση. Ο Μορένο όχι μόνο αντέστρεψε τις μεταρρυθμίσεις των προηγούμενων κυβερνήσεων, αλλά επιβάλλει το πρόγραμμα της άρχουσας τάξης. Ούτε πρέπει να ξεχνάμε ότι ένας από τους κύριους αρχιτέκτονες του κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος ενάντια στην πρόεδρο του Εργατικού Κόμματος της Βραζιλίας Ντίλμα Ρούσεφ δεν ήταν άλλος από τον Μικέλ Τεμέρ, ο ίδιος της ο αντιπρόεδρος. Η πολιτική της «διεύρυνσης του μετώπου» που περιλαμβάνει φιλοκαπιταλιστικά στοιχεία έχει οδηγήσει τον Λόπεζ Ομπραδόρ ακόμα και στον σχηματισμό κυβερνητικής συμμαχίας με ευαγγελιστές, συντηρητικούς και καπιταλιστές σε βάρος του ριζοσπαστικού πυρήνα του.

Η δεξιά τείνει να επανακτά έδαφος όταν προοδευτικές κυβερνήσεις αφελώς ταυτίζουν τις εκλογικές τους επιτυχίες με μόνιμη πολιτική υποστήριξη. Ξεχνάνε ότι οι εκλογές είναι μια στιγμή της πάλης για την εξουσίας. Αλλά όταν ο αποτελεσματικός έλεγχος της οικονομίας, του δικαστικού σώματος, του στρατού και των ΜΜΕ παραμένει στα χέρια των κυρίαρχων ομάδων, η επιστροφή της Δεξιάς είναι μόνο θέμα χρόνου. Αυτή η επιστροφή συνήθως έχει συμπέσει με την εξάντληση των προοδευτικών προσπαθειών, συμπεριλαμβανομένων των βελτιώσεων στο βιοτικό επίπεδο της εργατικής τάξης. Αυτό το παράδοξο έχει επιβεβαιωθεί σε Αργεντινή, Βραζιλία και Ελ Σαλβαδόρ και θα μπορούσε να επαναλφθεί στην Ουρουγουάη. Σε όλες τις περιπτώσεις, κεντροαριστερές κυβερνήσεις πρόσφεραν ανακούφιση και μεταρρυθμίσεις στον πληθυσμό, πράγμα που έπειτα δημιούργησε πιο συντηρητικά εκλογικά ακροατήρια. Αυτή η αντίφαση επίσης υπογραμμίζει την κρίση στη Βολιβία. Στα πρόσφατα χρόνια, το MAS υπέστη σημαντικές εκλογικές υποχωρήσεις, παρά τις πρωτοφανείς επιτυχίες του στη διαχείριση της οικονομίας. Πέτυχε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, μια σημαντική μείωση της φτώχειας και ισχυρή ροή επενδύσεων από την παραγωγική χρήση του εισοδήματος από το φυσικό αέριο.

Η αποπολιτικοποίηση του λαϊκού κινήματος είναι η πιο συχνή εξήγηση γι’ αυτή την αποσύνδεση μεταξύ των κοινωνικο–οικονομικών βελτιώσεων και της εκλογικής πτώσης. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι ψηφοφόροι ατομικοποιούνται όσο επεκτείνεται η κατανάλωση. Παρόλαυτα, στην πραγματικότητα, αυτή η αποπολιτικοποίηση είναι η συνέπεια της συνέχειας ενός συστήματος που αναπαράγει προνόμια για τους καπιταλιστές. Η ιδεολογία σε μια κοινωνία δεν πλέει στο κενό. Αν οι άρχουσες τάξεις διατηρούν την εξουσία, τότε η υπεροχή τους τείνει σε εκλογικές εκφράσεις. Οι ισχυροί ανακτούν τον έλεγχο της κυβέρνησης, επειδή ποτέ δεν έχασαν την εξουσία.

Η επιστροφή της Δεξιάς δεν είναι αναπόφευκτη, ούτε είναι απλώς μια φυσική λειτουργία του υποτιθέμενου εκκρεμούς της πολιτικής ζωής. Πηγάζει από την έλλειψη ριζοσπαστισμού του προοδευτισμού. Αντί να προωθεί ουσιαστικούς μετασχηματισμούς στις κατάλληλες στιγμές, το προοδευτικό πολιτικό ρεύμα προσαρμόζεται στο στάτους κβο. Και καθώς αρνείται εκ των προτέρων τη δυνατότητα να αποσπάσει την εξουσία από τους μεγάλους καπιταλιστές, καταλήγει να ενδυναμώνει την καπιταλιστική κυριαρχία. Η εμπειρία των κεντροαριστερών κυβερνήσεων επιβεβαιώνει ότι ο περιορισμός της ριζοσπαστικοποίησης ανοίγει το φράγμα της εκδίκησης από την Δεξιά.

Η σημασία της Αριστεράς

Το σημερινό πλαίσιο έχει ορισμένες ομοιότητες με την εικόνα που επικρατούσε στις αρχές του αιώνα όταν μια σειρά διαδοχικών εξεγέρσεων σε Βενεζουέλα, Εκουαδόρ, Βολιβία και Αργεντινή δημιούργησε τις συνθήκες για τη γέννηση ενός προοδευτικού κύκλου, της λεγόμενης Ροζ Παλίρροιας. Εκείνη η περίοδος ολοκληρώθηκε με μια συντηρητική παλινόρθωση, που τώρα, με τη σειρά της, αντιμετωπίζει προκλήσεις από μια νέα γενιά κινημάτων και ηγετών.

Η ομοιότητα μεταξύ του σήμερα και του τι έγινε το 1989–2005 μπορεί να ιδωθεί στην ομοιότητα της εξέγερσης στο Εκουαδόρ αυτό το φθινόπωρο με το Caracazo στην Αργεντινή το 2001 (διαδηλώσεις της κατσαρόλας). Και οι δύο εξεγέρσεις γεννήθηκαν ως αντίδραση στην αύξηση στις τιμές των καυσίμων που επιβλήθηκε από το ΔΝΤ. Υπάρχουν επίσης παραλληλισμοί μεταξύ του 2001 και της εξέγερσης της Χιλής. Ο λαϊκός θυμός ενάντια στο πολιτικό καθεστώς (“que se vayan todos!” ή «πετάξτε τους όλους έξω!») επικεντρώνεται τώρα στο πρόσωπο του Πινιέρα και τη μορφή της κυβέρνησης που κληροδοτήθηκε από τον Πινοσέτ.

Αλλά αυτό που είναι εντυπωσιακό στον τρέχοντα κύκλο κινητοποιήσεων είναι η τεράστια κλίμακα της λαϊκής συμμετοχής. Ο αριθμός των διαδηλωτών στου δρόμους σπάει όλα τα ρεκόρ τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Στο Εκουαδόρ, καταγράφονται πορείες με πολύ μεγαλύτερη συμμετοχή απ’ όση έχει σημειωθεί ποτέ. Στην Αϊτή, εκτιμάται ότι πέντε εκατομμύρια έχουν συμμετάσχει στις διαδηλώσεις. Στη Χιλή, δύο εκατομμύρια πήραν μέρος, ενώ στο Πουέρτο Ρίκο κινητοποιήθηκε ένα εκατομμύριο.

Οι πιθανότητες να επιτευχθούν πραγματικές κατακτήσεις και αλλαγές στην εξουσία είναι τεράστιες. Το εκ νέο άνοιγμα του προοδευτικού κύκλου δεν είναι το μόνο που διακυβεύεται. Οι μάχες που βρίσκονται σε εξέλιξη θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε νέα και απροσδόκητα σενάρια. Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να αντιληφθούμε είναι το περιεχόμενο των συγκρούσεων και να είμαστε καθαροί στο ότι τα συμφέροντα μιας μειοψηφίας καπιταλιστών πρέπει να συγκρουστούν με τις επιθυμίες της λαϊκής πλειοψηφίας. Μια δεξιά συμμαχία των ισχυρών θα συγκρουστούν με τις απελευθερωτικές προτάσεις από τα αριστερά. Ο θρίαμβος των λαών μας απαιτεί να χτίσουμε, δυναμώσουμε και ανανεώσουμε αυτή την Αριστερά.

–

(*) Ομάδα Χιλιανών οικονομολόγων, επιφανείς τις δεκαετίες του 1970 και 1980, εκπαιδευμένων στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο από τον ιδεολογικό και θεωρητικό «πατέρα» της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής Μίλτον Φρίντμαν. Με την επιστροφή τους στη Λατινική Αμερική, κατέλαβαν πολυάριθμες θέσεις σε κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής δικτατορίας του Πινοσέτ, προωθώντας και επιβάλλοντας ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές.