Παγκόσμια οικονομία: Σταθερή πορεία προς νέα κρίση

Παγκόσμια οικονομία: Σταθερή πορεία προς νέα κρίση

Από την Εργατική Πάλη Σεπτεμβρίου

Το φάντασμα ενός νέου 2008, όταν η κατάρρευση της Λίμαν Μπράδερς πυροδότησε τεράστια κρίση και είσοδο σε μια «Μεγάλη Ύφεση», πλανάται πάνω από την παγκόσμια οικονομία. Τα αστικά και ιμπεριαλιστικά επιτελεία, οι κορυφαίοι εκπρόσωποι του παγκόσμιου κεφαλαίου πλέον θεωρούν ένα νέο ξέσπασμα της κρίσης βέβαιο. Ταυτόχρονα διαπιστώνουν, όχι χωρίς αγωνία ή και τρόμο, ότι αυτό μπορεί να αποδειχθεί πολύ χειρότερο από το 2008, ένας βιβλικός κατακλυσμός που κανείς δεν ξέρει τι θα αφήσει όρθιο.

Μαύρα σύννεφα

Από τον Οκτώβριο, το ΔΝΤ έχει αναθεωρήσει 4 φορές προς τα κάτω τις προβλέψεις για το παγκόσμιο ΑΕΠ. Πιο χαρακτηριστική είναι η εκτίμηση του χρηματοπιστωτικού κολοσσού JP Morgan ότι η ετήσια παγκόσμια ανάπτυξη έχει πέσει μόλις στο 2,4%, επίπεδο «στασιμότητας πριν από μια ευθεία ύφεση». Βασικοί δείκτες της παραγωγής και των παραγγελιών υποδεικνύουν: α) Συνδυασμένη οικονομική επιβράδυνση σε ΗΠΑ, Ευρωζώνη, Ιαπωνία (ιδιαίτερα άσχημη είναι η κατάσταση στην Ευρώπη, μάλιστα στη Γερμανία), που στο επίκεντρό της βρίσκεται η μεταποίηση – εκεί η ύφεση φαίνεται ότι έχει ήδη ξεκινήσει. β) Νέα συρρίκνωση του παγκόσμιου εμπορίου, αδυναμία της παγκόσμιας αγοράς να δώσει διέξοδο.

Μετά από αλλεπάλληλα μίνι ή μεγαλύτερα κραχ, οι «αγορές» αντιμετωπίζουν το άμεσο ενδεχόμενο μαζικού ξεπουλήματος, πτώσης ή και συντριβής των μετοχών. Γιγάντιες εταιρίες–διαχειριστές κεφαλαίων προειδοποιούν για μείωση της έκθεσης στις μετοχές, αναζήτηση άλλων επενδυτικών καταφυγίων και περιουσιακών στοιχείων, πράγμα που άλλωστε κάνουν οι καπιταλιστές (οδηγώντας π.χ. σε ετήσια αύξηση 23% της τιμής του χρυσού).

Η ανασφάλεια φαίνεται και στην «παράδοξη» απόδοση των κρατικών ομολόγων, τη μείωση του επιτοκίου όσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια (φυσιολογικά συμβαίνει το αντίθετο). Φτάνοντας μέχρι σε ομόλογα από κάποιες χώρες 100ετή ή με αρνητικά επιτόκια, με τους δανειστές να πληρώνουν την «ασφάλεια» των χρημάτων τους. Συνολικά το χρέος με αρνητική απόδοση αυξάνεται διαρκώς (έχει καταγραφεί το ποσό των 15 τρισ. δολαρίων).

Αποκαλυπτική είναι η αυξανόμενη κρίση ή τάση μείωσης των καπιταλιστικών κερδών. Η ελίτ των αγορών και υπερπλουσίων προσπαθεί να παρατείνει το πάρτι όσο μπορεί, γι’ αυτό π.χ. φέτος πληρώθηκαν 500 δισ. μερισμάτων παγκόσμια, ποσό ρεκόρ που καταρρίπτει κάθε προηγούμενη αναλογία μερισμάτων–κερδών και δείχνει μια οικονομική λεηλασία χωρίς αύριο, μια τυφλή παρακμή. Αλλά η διαρπαγή δεν αρκεί, μόνο χειροτερεύει την κατάσταση. Χαρακτηριστικά στις ΗΠΑ, παρά και την πρόσφατη γερή μπάζα της ελίτ με τις φοροαπαλλαγές Τραμπ, τα επιχειρηματικά περιθώρια κέρδους συνεχίζουν για 4η συνεχή χρονιά να πέφτουν από το προηγούμενο ιστορικό ζενίθ τους – η μεγαλύτερη μείωση μεταπολεμικά. Η εικόνα επιδεινώνεται καθώς τη μερίδα του λεόντος απαλλοτριώνουν ελάχιστα υπερμονοπώλια της υψηλής τεχνολογίας (οι διαβόητες FAΑNGS – Facebook, Apple, Amazon, Netflix, Alphabet), αφήνοντας ψίχουλα στις υπόλοιπες επιχειρήσεις, δημιουργώντας έναν αφόρητο οικονομικό δυισμό.

«Πυρηνικές βόμβες» στα θεμέλια του καπιταλισμού

Το πραγματικό παγόβουνο δεν είναι είναι η επερχόμενη, αναπόφευκτη ύφεση καθαυτή, αλλά τα ποιοτικά στοιχεία που έχουν συσσωρευτεί και απειλούν να την μετατρέψουν σε Αρμαγεδδώνα πολύ χειρότερο από ότι πυροδοτήθηκε το 2008.

1) Τα τρισεκατομμύρια «ποσοτικής χαλάρωσης» που ρίχτηκαν μετά το 2008 για τη διάσωση του καπιταλιστικού συστήματος και ειδικότερα του χρηματοπιστωτικού τομέα, οδήγησαν σε νέα αστρονομικά ύψη τον παρασιτισμό και την κερδοσκοπία, φούσκωσαν τα πλασματικά κεφάλαια και φούσκες κάθε είδους, τα δημόσια και ιδιωτικά χρέη. Μια πλημμύρα από πλεονάζονται κεφάλαια αναζητάει σήμερα απεγνωσμένα να «αξιοποιηθεί» σε κάθε πιθανή ή απίθανη τοποθέτηση, αλλά δεν φαίνονται πλέον διέξοδοι και βαλβίδες εκτόνωσης. Η αύξηση των κρατικών χρεών δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’ αόριστον, το ίδιο και η αγορά από τις κεντρικές τράπεζες κάθε σάπιου τίτλου του ιδιωτικού τομέα. Λίγο–πολύ όλα τα αστικά και ιμπεριαλιστικά επιτελεία καταλαβαίνουν ότι ακόμα κι αν υποχρεωθούν σε νέα ή και πιο εκτεταμένη «ποσοτική χαλάρωση» (όπως π.χ. έχει προαναγγείλει η ΕΚΤ, ενώ όλο και περισσότερες κεντρικές τράπεζες μειώνουν τα επιτόκιά τους), οι κεντρικές τράπεζες δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπίσουν την κατάσταση – και το ίδιο ισχύει για όποια διευκόλυνση του κεφαλαίου μέσω μιας πολιτικής δημοσιονομικής ή νομισματικής (φοροαπαλλαγές, μείωση επιτοκίων κ.λπ.). Μια απαξίωση/καταστροφή κεφαλαίων έρχεται αναπόφευκτα, το θέμα είναι που θα φτάσουν οι ζημιές. Δίδυμη όψη αυτής της κατάστασης είναι η αποτελμάτωση ή μείωση των επενδύσεων και της παραγωγικότητας, τουλάχιστον για τους παραδοσιακούς ιμπεριαλιστές.

2) Ο οικονομικός πόλεμος ΗΠΑ–Κίνας βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Τον Αύγουστο, παράλληλα με τη G7, ανακοινώθηκαν νέοι δασμοί στο διμερές εμπόριο αμερικανικών και κινεζικών προϊόντων, ενώ ο Τραμπ «διέταξε» τις μεγάλες αμερικανικές επιχειρήσεις να βρουν άμεσα εναλλακτική επαναπατρίζοντας επενδύσεις και εργοστάσια από την Κίνα. Είχε προηγηθεί η επίσημη κατηγορία–χαρακτηρισμός από τις ΗΠΑ ότι η Κίνα χειραγωγεί το νόμισμά της (πολιτική που κατεξοχήν και για δεκαετίες έχει επιβάλλει πρώτος ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός για το δολάριο), απελευθερώνοντας τυπικά την χρήση και άλλων οικονομικών «όπλων» εναντίον της. Επεισόδια στο μπρα–ντε–φερ διαπραγματεύσεων ΗΠΑ–Κίνας, που δεν αφορούν μόνο στο εμπόριο προϊόντων αλλά σε μια συνολική προσπάθεια του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού να ανακόψει την αλματώδη πρόοδο της Κίνας, που έχει προβάδισμα και απειλεί να επικρατήσει οριστικά όχι μόνο στη μεταποίηση αλλά και στην υψηλή τεχνολογία, ενώ επιβάλλει διαρκώς νέα δεδομένα στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, σε βάρος των παραδοσιακών ιμπεριαλιστών. Είμαστε ακόμα στην αρχή, η αλλαγή είναι τεκτονική και ήδη η σύγκρουση ΗΠΑ–Κίνας δημιουργεί μεγάλους κλονισμούς, τροφοδοτώντας άμεσα την πορεία προς την ύφεση. Μέχρι στιγμής πάντως και με όλα όσα έχουν ρίξει στο τραπέζι, τίποτα δεν δείχνει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να επιβάλλουν κάτι ουσιαστικό στην Κίνα – και ο χρόνος κυλάει σε βάρος τους.

3) Η λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας ανατινάζεται από ανισορροπίες όχι μόνο ανυπέρβλητες αλλά που παροξύνονται διαρκώς. α) Η νομισματική αναρχία εξαπλώνεται, καθώς έχει γίνει πρακτικά αδύνατος κάθε συντονισμός των ιμπεριαλιστών (χτυπήματα των ΗΠΑ ενάντια στην ΕΕ κ.λπ.) και των σημαντικών αστικών τάξεων, αλλά και όσο –αναπότρεπτα– η χρόνια οικονομική υποβάθμιση των ΗΠΑ βαραίνει στον ρόλο του δολαρίου ως παγκόσμιου νομίσματος. Οι ΗΠΑ έχουν το 10% του παγκόσμιου εμπορίου και το 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ, αλλά το μισό των πληρωμών για εισαγωγές–εξαγωγές γίνεται σε δολάρια, όπως και πάνω από τα 2/3 άλλων συναλλαγών. Γι’ αυτό ο –κατά τα άλλα σύμμαχος των ΗΠΑ– απερχόμενος διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας κάλεσε πρόσφατα στον τερματισμό της εμπορικής και χρηματιστικής κυριαρχίας του δολαρίου. Άλλωστε οι διάφορες «αναδυόμενες» ή σημαντικές οικονομίες δεν περίμεναν τη συμβουλή του, διευρύνοντας διαρκώς τα τελευταία χρόνια τα εναλλακτικά συστήματα πληρωμών που παρακάμπτουν το δολάριο (και αχρηστεύουν ένα μέρος των αμερικανικών κυρώσεων). β) Οι φαραωνικές ανισότητες, με το υπερπλούσιο 1% ή και 0,1% να απαλλοτριώνει αμύθητο πλούτο, ενώ όλο και μεγαλύτερες λαϊκές μάζες βυθίζονται στην φτώχεια και εξαθλίωση, βραχυκυκλώνει κάθε ομαλότητα στην κατανάλωση και στην εμπορευματική κυκλοφορία. Πράγμα που δεν μπορεί πλέον να μετατίθεται στο μέλλον μέσω των χρεών, φέρνοντας έτσι στο φως μια οξεία υπερπαραγωγή.

4) Οι ελίτ στις παραδοσιακές ιμπεριαλιστικές χώρες βρίσκονται μπροστά στη νέα κρίση αδυνατισμένες και διαιρεμένες (πράγμα που αποτυπώνεται και σε μια ολοένα χειρότερη πολιτική κρίση), μάλιστα στο εσωτερικό των ΗΠΑ, ηγέτιδας δύναμης του ιμπεριαλισμού. Αυτή η διαίρεση στις ΗΠΑ έχει έρθει ανοιχτά στην επιφάνεια, για την αύξηση ή μείωση των επιτοκίων από την ομοσπονδιακή τράπεζα Fed (που σημαίνει για το πόσο μπορούν να ρισκάρουν ή να αντέξουν μια ύφεση στις ίδιες τις ΗΠΑ), για τη συνολική στρατηγική της «παγκοσμιοποίησης» ή του οικονομικού «πατριωτισμού» του Τραμπ. Οι κύκλοι δασμών ενάντια στην Κίνα έχουν δημιουργήσει σοβαρότατο πρόβλημα στις εξαγωγές της –κομβικής– αμερικανικής γεωργίας, στις εισαγωγές πολλών κλάδων που υποτίθεται θα οφελούνταν (π.χ. χαλυβουργία).

Η μόνη διέξοδος

Το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα αντιμετωπίζει την έλευση της νέας κρίσης σε συνθήκες σοβαρής εξασθένισής του, εξάντλησης μέσων και μηχανισμών, έλλειψης συντονισμού (π.χ. αποτυχία διεθνών συνόδων), θρυμματισμού της παγκόσμιας οικονομίας, ανταγωνισμού όλων εναντίον όλων, συγκρούσεων και πολέμων. Αυτή είναι η πραγματικότητα πίσω και από τα ιδεολογήματα της «τέταρτης τεχνολογικής επανάστασης», που όσο είναι πραγματική άλλο τόσο αποκαλύπτει το βάθος της κρίσης ενός συστήματος που δεν μπορεί να αφομοιώσει ομαλά αυτές τις εξελίξεις (αντίθετα δημιουργούν πρόσθετες πληγές, απώλεια θέσεων εργασίας και μαζική ανασφάλεια).

Το μόνο που μένει στον καπιταλισμό, μετά από σχεδόν 50 χρόνια μακρού κύματος κάμψης (που χειροτερεύει διαρκώς), αποτυχίας στρατηγικών και πολιτικών (παγκοσμιοποίηση κ.ά.), εξάντλησης εφεδρειών, βουλιάγματος στην παρακμή και σήψη, είναι μια νέα, ιστορικά πρωτοφανής βαρβαρότητα. Οι νέες επιθέσεις που έχουν ξεκινήσει ενάντια στους εργαζόμενους απειλούνται σε έκταση και βάθος άλλο τόσο καταστροφικές όσο 40 χρόνια άγριου νεοφιλελευθερισμού. Για την ώρα, η κρίση του εργατικού κινήματος βαραίνει στο να ορθωθεί ως αντίπαλο δέος, παρά τους πολλούς ή και μεγάλους αγώνες ανά τον κόσμο – όμως η νέα κρίση του καπιταλισμού και οι τιτανικές συγκρούσεις που θα γεννήσει, μπορούν και πρέπει να γίνουν λίκνο ανασυγκρότησης και αντεπίθεσής της εργατικής τάξης, οικοδόμησης επαναστατικών δυνάμεων, όπου θα κριθεί και η σωτηρία της ανθρωπότητας.