Η επερχόμενη παγκόσμια καταιγίδα
Αναδημοσίευση από την Εργατική Πάλη Νοεμβρίου 2024
Προς το παρόν δεν υπάρχει κίνδυνος…
Τον Οκτώβρη το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακοίνωσε (όπως κάνει κάθε τρίμηνο) τις προβλέψεις του για την πορεία της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Η αλήθεια είναι ότι οι προβλέψεις ήταν ελαφρώς χειρότερες απ’ ότι το προηγούμενο τρίμηνο, και βέβαια δυσάρεστα χειρότερες απ’ ότι πριν δύο χρόνια, όπου προέβλεπε μια φάση ανάπτυξης ενός νέου βιομηχανικού κύκλου μέχρι το 2029-30, και για όλες σχεδόν τις χώρες.
Για το 2024 το παγκόσμιο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν θα έχει ανάπτυξη 3,2% (όταν το 2022 είχε 3,6% και το 2023 3,3%). Αλλά το 2025 η ανάπτυξη θα μείνει κολλημένη στο 3,2% ενώ το 2029 θα μειωθεί ελαφρά στο 3,1%. Συνολικά η ανάπτυξη θα είναι πιο κάτω και από την περίοδο 2006-15 (με την μεγάλη οικονομική κρίση του 2008-10) όπου αυξάνονταν κατά 3,6% ετησίως. Κοντολογίς η δεκαετία του 2020 προβλέπεται να είναι μια «χαμένη» δεκαετία, με την μικρότερη ανάπτυξη σε όλο το μακρύ κύμα κάμψης μετά το 1973.
Αναμεταξύ των οικονομιών τα πράγματα, όπως είναι φυσικό, διαφέρουν. Στους παλαιούς ιμπεριαλιστές μόνο οι ΗΠΑ εξακολουθούν να έχουν μια αναιμική ανάπτυξη: το 2024 1,8% και το 2025 επίσης 1,8%, η οποία μάλλον θα συνεχιστεί με αυτούς τους ρυθμούς μέχρι και το 2029. Αλλά αυτή η αναιμική αύξηση του ΑΕΠ τους είναι ήδη σχεδόν το ήμισυ της αύξησης που είχαν τα χρόνια της ανάπτυξης (εξαιρουμένων δηλαδή των ετών κρίσης) στη δεκαετία του 2000 και του 2010. Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη για την Ευρωζώνη όπου παραπαίει σε μια αδιατάρακτη στασιμότητα. Το 2022 είχε αύξηση 3,3%, το 2023 0,4% και το 2024 αναμένεται να φθάσει το 0,8%, με αυτήν την κατάσταση να συνεχίζεται χωρίς ιδιαίτερη διαφοροποίηση και μέχρι το 2029 όπου η αύξηση του ΑΕΠ θα είναι 1,2%. Μάλιστα, αυτή η αύξηση δεν οφείλεται στις τρεις μεγάλες χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία) όπως συνέβαινε μέχρι τώρα αλλά στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης. Με άλλα λόγια, το καρδιογράφημα της Ευρωζώνης και επισήμως πλέον παρομοιάζει με ευθεία γραμμή όπως ακριβώς και η Ιαπωνία τα τελευταία τριάντα χρόνια. Για την τελευταία μάλλον είναι περιττό να σημειώσουμε ότι μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας θα κινείται με ετήσιες αυξήσεις του ΑΕΠ της τάξεως του 0,5%).
Η αντίστροφη εικόνα εμφανίζεται στις υπόλοιπες χώρες. Η Κίνα παρά τις απαισιόδοξες προβλέψεις του ΔΝΤ το 2023 είχε ανάπτυξη 5,3%, το 2024 θα έχει τελικά 4,8% (την υπολόγιζαν στο 4,2%) και το 2025 στο 4,5% ενώ θα βαίνει ελαφρώς μειούμενο μέχρι το 2029: 3,3%. Αλλά ακόμη κι αν έτσι αποδειχθούν τα πράγματα, το ποσοστό ανάπτυξης της Κίνας μπορεί να είναι το ήμισυ αυτών που γνώριζε στις προηγούμενες δεκαετίες αλλά εξακολουθεί να είναι τεράστιο σε σχέση με τους παλαιούς ιμπεριαλιστές κι ακόμη να είναι και πολύ σημαντικό για μία καπιταλιστική χώρα που ήδη έχει εκβιομηχανιστεί και σχεδόν ολοκληρώσει την κατασκευή πόλεων και υποδομών (και μάλιστα σύγχρονων): αυτό σίγουρα συμβαίνει για πρώτη φορά στην ιστορία του καπιταλισμού.
Εξίσου υψηλό ποσοστό ανάπτυξης και για την Ινδία: το 2024 θα φθάσει τελικά στο 7%, το 2025 το 6,5% και μέχρι το 2029 θα κινείται με αυτό το ποσοστό ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη της Ινδίας είναι αδύνατο να σταματήσει για διάφορους λόγους, ίσως να περιοριστεί σε κάποιο βαθμό. Συνεπώς μέχρι το τέλος της δεκαετίας θα έχει κι αυτή μετατραπεί σε έναν οικονομικό γίγαντα. Η Ρωσία που υποτίθεται θα κατέρρεε λόγω των κυρώσεων και της αιμορραγίας του πολέμου, το 2023 είχε ανάπτυξη 3,6% και το 2024 θα έχει επίσης 3,6% ενώ το 2025 θα πέσει στο 1,3% όπου και θα παραμείνει μέχρι το 2029 — αλλά αυτές οι προβλέψεις μάλλον είναι οι επιθυμίες του ΔΝΤ παρά αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Η Βραζιλία θα συνεχίσει και αυτή την ανάπτυξή της και το 2024 η αύξηση του ΑΕΠ της θα είναι 3% ενώ το 2025 θα είναι 2,2%. Πάντως αν δεν προβλέπεται για τη Βραζιλία μια σημαντική ανάπτυξη εντούτοις φαίνεται να ξεφεύγει έστω από την περιδίνηση της κρίσης της στην δεκαετία του 2010-2020.
Από κει και πέρα οι προβλέψεις είναι πιο θετικές κυρίως για μια σειρά χώρες που τις ενέτασσαν στην δεύτερη ζώνη των BRICS. Η Ινδονησία από το 2006 μέχρι το 2029 κινείται και θα κινείται με ένα σταθερό ετήσιο ποσοστό ανάπτυξης του 5%, η Μαλαισία το αντίστοιχο διάστημα με 4,5%, το Βιετνάμ με 6%, η Τουρκία γύρω στο 3-4%, η Αιθιοπία γύρω στο 8%, η Νιγηρία γύρω στο 4%, κ.ο.κ.
Δεν υπάρχει κίνδυνος μέχρι… να έρθει η τέλεια καταιγίδα
Αν παρέμενε κανείς στις παραπάνω προβλέψεις οι κίνδυνοι όντως θα ήταν περιορισμένοι και πάντως μεσοπρόθεσμοι ή μακροπρόθεσμοι, κυρίως όσον αφορά τον συσχετισμό οικονομικής δύναμης μεταξύ παλαιών ιμπεριαλιστών και των αναδυόμενων μικρών και μεγάλων ανταγωνιστών τους. Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι έτσι και τα φίδια αρχίζουν και ζώνουν όλους τους αναλυτές. Αυτό για τους εξής λόγους:
α) Κλιματική κρίση. Η κλιματική κρίση, ακόμη και εξετάζοντάς την από μια στενή οικονομίστικη οπτική, έχει καταστεί ένας σοβαρός οικονομικός παράγοντας πράγμα που δεν ίσχυε πριν το 2020. Οι «φυσικές» καταστροφές, η παρατεταμένη ξηρασία, κ.α., αρχίζουν πλέον να έχουν υπολογίσιμες και σε λίγο τρομακτικές οικονομικές συνέπειες. Μπορούν να εξαφανίσουν την ανάπτυξη μιας χώρας για μια ολόκληρη πενταετία, και να φθάσουν το 2-5% ή και παραπάνω του ΑΕΠ τους.
β) Το χρέος. Το χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό (επιχειρήσεις, νοικοκυριά και τράπεζες) δεν έχει φτάσει σε δυσθεώρητο ύψος αλλά μάλλον στο σημείο καμπής: ιδιαίτερα για τις δύο μεγάλες χώρες, τις ΗΠΑ και την Κίνα, και χωρίς να εξαιρούνται οι άλλοι παλαιοί ιμπεριαλιστές (Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία, κ.α.). Το αξιοσημείωτο είναι ότι πλέον κανένας δεν σκέφτεται να βάλλει ένα φρένο στην αύξηση του χρέους, το ακριβώς αντίθετο, στηριζόμενος είτε στην Κεντρική του Τράπεζα είτε σε ιδιαίτερα πλεονεκτήματα, π.χ. η Κίνα στον βιομηχανικό δυναμισμό της, οι ΗΠΑ στην κυριαρχία του δολαρίου, κ.ο.κ.
Για τις υπόλοιπες χώρες η κατάσταση είναι αντίστροφη. Δεν έχουν μεγάλα χρέη (σχεδόν το 1/3 των μεγάλων) αλλά δανείζονται με τριπλάσια ή τετραπλάσια επιτόκια, γι’ αυτό και κοντά 60-70 χώρες βρίσκονται σε κατάσταση ανοιχτής ή μόλις ελεγχόμενης χρεοκοπίας, αδυνατώντας να πληρώσουν τα τοκοχρεολύσια.
Αυτή η κατάσταση είναι πλέον οριακή και ήδη αποτυπώνεται στην αστάθεια που εμφανίζουν οι πιο σταθερές αγορές, δηλαδή οι αγορές των κρατικών ομολόγων. Και δεν θέλει πολύ για να ξεφύγει η κατάσταση. Για την ακρίβεια περιμένουν ποιος θα είναι ο πρώτος που θα χρεοκοπήσει.
γ) Μέσα σε μία συγκυρία αναιμικής ανάπτυξης παγκοσμίως, επιταχυνόμενης κίνησης προς έναν πολυ-πολικό κόσμο (δηλαδή κατάσταση παρατεταμένης αρρυθμίας και βαθιών κλονισμών για την παγκόσμια αγορά), με βαθιές αδυναμίες λόγω χρέους, ο κάθε ένας θα στοχεύει να προστατεύσει τις επιχειρήσεις τους και συνεπώς κινούμαστε προς έναν δεύτερο και πιο έντονο εμπορικό πόλεμο με δασμούς και κατακερματισμό της παγκόσμιας αγοράς. Αυτή τη φορά σίγουρα χωρίς τον ιμπεριαλιστικό συντονισμό/συνεργασία που είχαμε κατά την αντιμετώπιση των προηγούμενων κρίσεων. Ο ιδιόμορφος 3ος Παγκόσμιος Πόλεμος, έκφραση αυτών των ασυμφιλίωτων ανταγωνισμών, θα τείνει να σπάσει την όποια οικονομική λειτουργία: το μόνο που θα έχει σημασία θα είναι ποιος θα νικήσει στρατιωτικά.
Γι’ αυτό και η τέλεια καταιγίδα είναι μπροστά μας, ανεξάρτητα από την επιφάνεια, δηλαδή τα οικονομικά στοιχεία και τις προβλέψεις.
Ελληνικός καπιταλισμός: η σιωπηλή και μοναχική κάθοδος στον Άδη
Η όποια ανάκαμψη του ελληνικού καπιταλισμού μετά την πανδημία, για την οποία θριαμβολογεί η κυβέρνηση Μητσοτάκη, οφείλεται ουσιαστικά σε δύο παράγοντες: αφενός στα δάνεια της πανδημίας (αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας) και στους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης που τελειώνουν το 2026, και αφετέρου στην αρπαγή του πλούτου των εργαζομένων και του δημοσίου. Γι’ αυτό και από το 2026 και μετά η αύξηση του ΑΕΠ προβλέπεται να είναι κάτι λιγότερο από 1%. Την ίδια στιγμή δεν λύθηκε κανένα ουσιαστικό πρόβλημα: το χρέος, και όχι μόνο το δημόσιο, έχει αυξηθεί, το παραγωγικό κενό διευρύνεται γιατί δεν γίνονται ουσιαστικές επενδύσεις εδώ και 18 χρόνια, η απόσταση με τους άλλους καπιταλισμούς διογκώνεται συνεχώς, η οικονομία όχι μόνο κινείται, αλλά έχει πλέον κλειδώσει, σε μια δομή όπου κυριαρχούν οι παρασιτικοί τομείς (real estate, τουρισμός, λεηλασία πλούτου, κ.α.), η παιδεία και υγεία χειροτερεύουν συνεχώς, οι υποδομές εγκαταλείπονται, η δημόσια περιουσία ξεπουλιέται, το εμπορικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών κινούνται στο κόκκινο με επικίνδυνες εξάρσεις, κ.ο.κ., κ.ο.κ., και πάνω απ’ όλα γιατί είμαστε στην «σωστή πλευρά της ιστορίας» δηλαδή στο στρατόπεδο των παλαιών ιμπεριαλιστών και μάλιστα της ΕΕ που είναι ο μεγάλος ασθενής. Μπορεί λοιπόν να φανταστεί κανείς τι θα συμβεί όταν αρχίζει η χρηματοπιστωτική αστάθεια ή ένας παγκόσμιος κλονισμός και πόσοι θα ενδιαφερθούν για τη χώρα μας όταν όλοι θα τρέχουν να σώσουν το τομάρι τους ή τουλάχιστον τις κεντρικές χώρες όπως η Γαλλία ή η Ιταλία. Ο ελληνικός καπιταλισμός δεν βαδίζει αναπότρεπτα σε μια δεύτερη χρεοκοπία αλλά σε μια τέτοια περίπτωση θα μείνει και παντελώς αβοήθητος.
