Μεγάλη αναδρομική Έκθεση του σπουδαίου ζωγράφου, Γιάννη Μόραλη (του Δημήτρη Κατσορίδα)

Η πα­ρου­σί­α­ση γί­νε­ται με χρο­νο­λο­γι­κή διά­τα­ξη, η οποία ξε­κι­νά­ει από το 1930 και φτά­νει μέχρι τη δε­κα­ε­τία του 2000, ενώ ταυ­τό­χρο­να έχει και αρ­κε­τές θε­μα­τι­κές ενό­τη­τες, καθώς και «ενό­τη­τες μέσα στις ενό­τη­τες». Εκτί­θε­νται περί τα 400 έργα του: πί­να­κες ζω­γρα­φι­κής (πε­ρί­που 200), σχέ­δια, χα­ρα­κτι­κά, κε­ρα­μι­κά, ει­κο­νο­γρα­φή­σεις βι­βλί­ων, κο­στού­μια που σχε­δί­α­σε για θε­α­τρι­κές πα­ρα­στά­σεις, μα­κέ­τες, καθώς και προ­σω­πι­κά αντι­κεί­με­να (γράμ­μα­τα, φω­το­γρα­φί­ες, χει­ρό­γρα­φα κλπ). Με­τα­ξύ των πι­νά­κων του είναι πορ­τρέ­τα παι­διών και κά­ποιων προ­σω­πι­κο­τή­των, από τα οποία, όσον αφορά τα παι­δι­κά πορ­τρέ­τα φαί­νε­ται πόσο πιο τρυ­φε­ρά τα απο­δί­δει, σε σχέση με εκεί­να κά­ποιων γνω­στών αντρών που είναι πιο ψυχρά, ενώ και οι ίδιοι πο­ζά­ρουν σφιγ­μέ­νοι, όπως φαί­νε­ται από τα χέρια τους.

Οι πί­να­κες, του πιο ώρι­μου Μό­ρα­λη, έχουν μια γε­ω­με­τρι­κή διά­στα­ση και απο­τε­λούν μια σύ­ζευ­ξη του μο­ντερ­νι­σμού με τη χάρη της αρ­χαί­ας ελ­λη­νι­κής τέ­χνης, όπως επι­ση­μαί­νει ο επι­με­λη­τής της έκ­θε­σης, Νίκος Παϊ­σιος (Το Βήμα, 16-9-2018). Επί­σης, το ερω­τι­κό και γυ­ναι­κείο στοι­χείο είναι πολύ έντο­νο, και κατά πως φαί­νε­ται δια­τρέ­χει όλο το έργο του. Διότι, ο Μό­ρα­λης είναι ένας ερω­τι­κός ζω­γρά­φος. Ξε­χω­ρί­ζει από τα έργα της έκ­θε­σης η «Έγκυος γυ­ναί­κα» (1948), η οποία είναι η σύ­ντρο­φός του, Αγλαϊα Λυ­μπε­ρά­κη. Επί­σης, ένας πί­να­κας του 1963, ο οποί­ος φέρει τον τίτλο, «Ζευ­γά­ρι», καθώς επί­σης μια θε­μα­τι­κή που δεί­χνει κά­ποιες γυ­ναι­κεί­ες μορ­φές, που ζω­γρά­φι­σε το 1951-52.

Οι γυ­ναι­κεί­ες ανα­πα­ρα­στά­σεις είναι συ­νή­θως γυ­ναί­κες μόνες ή με­τα­ξύ τους, με ήρε­μες κι­νή­σεις, σώ­μα­τα καλ­λί­γραμ­μα, νέες σε ηλι­κία, ανα­δύ­ο­ντας μια με­γα­λο­πρέ­πεια, μια χάρη αρ­χαιο­ελ­λη­νι­κή, μια πε­ρη­φά­νια και ένα ερω­τι­σμό που εξά­πτει την φα­ντα­σία. Τα πρό­σω­πά τους είναι αό­ρι­στα, γα­λή­νια, όμορ­φα, αγέ­λα­στα και κάπως θλιμ­μέ­να, ενώ τα πόδια τους φαί­νε­ται να πα­τά­νε στο πλαί­σιο του πί­να­κα.

Εδώ, συ­μπλη­ρω­μα­τι­κά, να πω ότι πρό­σφα­τα εκ­δό­θη­κε ένα Λεύ­κω­μα 420 σε­λί­δων, από τον Βα­σί­λη Κα­βα­θά, με τίτλο: «Τα κο­ρί­τσια του Μό­ρα­λη». Όπως, λέει ο ίδιος, είναι μια προ­σπά­θεια«να πω με λέ­ξεις αυτό που ο σιω­πη­λός Μό­ρα­λης εξέ­φρα­σε με τις ει­κό­νες του» (δες Δ. Γκιώ­νης, Η Εφη­με­ρί­δα των Συ­ντα­κτών, 6-7/10/2018). Διότι, όπως μα­θαί­νου­με από την Πέγκυ Ζου­μπου­λά­κη (Το Βήμα, ό.π.), ο Μό­ρα­λης, ενώ ήταν πολύ συ­ναι­σθη­μα­τι­κός ήταν και εσω­στρε­φής. «Σπά­νια άνοι­γε την καρ­διά του να δεί­ξει πόσο τρυ­φε­ρός ήταν και πόσο φρό­ντι­ζε την οι­κο­γέ­νειά του. Δεν μπο­ρού­σε να εξω­τε­ρι­κεύ­σει τον εσω­τε­ρι­κό του κόσμο που ήταν πολύ πλού­σιος και πο­λύ­πλο­κος… […] Τα πάντα όμως απο­τυ­πώ­νο­νταν στο έργο του, το οποίο βγήκε από την ψυχή του…».

Για να επα­νέλ­θου­με στα «κο­ρί­τσια του Μό­ρα­λη», λέει ο Βα­σί­λης Κα­βα­θάς: «Το βι­βλίο μου είναι μια ιχνη­λα­σία ενός ανεκ­πλή­ρω­του έρωτα, μια ‘’δια­τρι­βή­’’ πάνω στον πο­λιού­χο έρωτα, τη θρη­σκειο­ποί­η­ση της ομορ­φιάς, της αγιο­ποι­η­μέ­νης και θαυ­μα­τουρ­γής ει­κό­νας μιας αγα­πη­μέ­νης…».

Τέλος, να υπεν­θυ­μί­σου­με ότι ο Γιάν­νης Μό­ρα­λης γεν­νή­θη­κε το 1916, στην Άρτα. Σπού­δα­σε, από το 1931 έως το 1936, ζω­γρα­φι­κή και χα­ρα­κτι­κή στην Ανω­τά­τη Σχολή Καλών Τε­χνών (ΑΣΚΤ), στη συ­νέ­χεια στη Ρώμη και στο Πα­ρί­σι (1937-40), ενώ στην ΑΣΚΤ διε­τέ­λε­σε κα­θη­γη­τής από το 1947 έως το 1982. Έλαβε μέρος σε πολ­λές εκ­θέ­σεις και συ­νερ­γα­ζό­ταν στα­θε­ρά με τις εκ­δό­σεις Ίκα­ρος, και ιδιαί­τε­ρα στις ποι­η­τι­κές συλ­λο­γές του Ελύτη, αλλά και του Σε­φέ­ρη. Το 1958 πα­ρου­σί­α­σε έργα του, στην Biennale της Βε­νε­τί­ας. Πέ­θα­νε στις 20 Δε­κεμ­βρί­ου 2009.