Η τραγωδία του τροτσκισμού, ο τροτσκισμός ως τραγωδία” (80 χρόνια από την ίδρυση της 4ης Διεθνούς) – του Δημήτρη Κατσορίδα

Για την επέτειο των 80 χρόνων από την ίδρυση της 4^ης Διεθνούς (3 Σεπτεμβρίου 1938), λάβαμε από τον σ. Δημήτρη Κατσορίδα το κείμενο με τίτλο “Η τραγωδία του τροτσκισμού, ο τροτσκισμός ως τραγωδία” (80 χρόνια από την ίδρυση της 4ης Διεθνούς) το οποίο και δημοσιεύουμε.

–

Ο σ. Δ. Κατσορίδας καταθέτει τη δική του οπτική για το τεταρτοδιεθνιστικό/τροτσκιστικό ρεύμα, για τις δυσκολίες και προβλήματα που αντιμετωπίζει. Σίγουρα κάποιες διαπιστώσεις του είναι προφανείς και τις συμμεριζόμαστε (π.χ. το πρόβλημα του κατακερματισμού). Ωστόσο, είναι καλό να μην συγχέονται η εξωτερική όψη ενός προβλήματος με τις βαθύτερες αιτίες του ή πολύ περισσότερο με τις κατάλληλες πολιτικές για τη λύση του. Με αυτή την έννοια, σημειώνουμε από τη μεριά μας τα εξής:

–

α) Χρειάζεται αρκετή προσοχή στην χρήση του χαρακτηρισμού «περιθωριοποίηση». Στην πραγματικότητα, ακόμα και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά τις τρομακτικές δυσκολίες και τον αποδεκατισμό (συνδυασμένη καταστολή από αστούς, φασίστες, σταλινικούς), τα διάφορα τμήματα της 4^ης Διεθνούς και λίγο πολύ το τροτσκιστικό κίνημα βγήκαν μάλλον ενισχυμένα. Μεταπολεμικά και ειδικά στο επαναστατικό κύμα του 1965–75, όπου και πρωταγωνίστησε (ειδικά σε ορισμένες χώρες), η 4^η Διεθνής ενίσχυσε σημαντικά τις δυνάμεις της. Κανένα άλλο ρεύμα του εργατικού κινήματος δεν παρακολούθησε από τόσο κοντά την πορεία της παγκόσμιας επανάστασης όσο η 4^η Διεθνής, τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αποικιακές, μισοαποικιακές και υπανάπτυκτες χώρες. Συμπαραστάθηκε σε όλα τα εργατικά, απελευθερωτικά, αντιγραφειοκρατικά και επαναστατικά κινήματα, πολέμησε την αποικιοκρατία, τον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό, πολέμησε τα σταλινικά καθεστώτα υποστηρίζοντας την πολιτική επανάσταση και την εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Οργάνωσε την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα, όπου ήταν δυνατό, στη βάση της ταξικής ανεξαρτησίας. Έδωσε λαμπρούς αγωνιστές, που το όνομά τους χαράχτηκε στην ιστορία του εργατικού και επαναστατικού κινήματος. Προσπάθησε να επέμβει και επενέβη στα επαναστατικά γεγονότα στα περισσότερα σημεία του πλανήτη, καταφέρνοντας να έχει σημαντικότατο ή και πρωταγωνιστικό ρόλο σε πολλές περιπτώσεις και χώρες. Ανέλυσε το φαινόμενο των επαναστατικών ηγεσιών που δεν προέρχονταν από το εργατικό κίνημα (Αλγερία, Κούβα, αργότερα Νικαράγουα κ.ά.).

Αν ο τροτσκισμός, ουσιαστικά ο επαναστατικός μαρξισμός, έμεινε στο «περιθώριο», τότε που οφείλεται ότι απασχόλησε και απασχολεί τόσο πολύ το παγκόσμιο εργατικό και κομουνιστικό κίνημα; Η απάντηση είναι αυτονόητη. Ασφαλώς στη μεγάλη συμβολή που είχε, παρά το γεγονός ότι αντιμετώπισε κάθε είδους διώξεις και συκοφαντίες, όσο ποτέ κανένα ένα άλλο κίνημα στην ιστορία. Η συμβολή αυτή είναι σε όλα τα επίπεδα (θεωρία, πολιτική, επαναστατική πράξη) και δεν περιορίζεται αποσπασματικά εδώ ή εκεί. Αυτός είναι και ο λόγος της μακροχρόνιας, ζωντανής και ζωτικής παρουσίας του, ενώ όλα σχεδόν τα άλλα επαναστατικά ρεύματα που υπήρχαν στην Αριστερή Αντιπολίτευση ή δημιουργήθηκαν στ’ αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας και του σταλινισμού «έσβησαν» ή είχαν ασήμαντη προσφορά. Μπορεί να κατανοήσουμε καλύτερα την συμβολή του τροτσκιστικού /τεταρτοδιεθνιστικού κινήματος, αν απαντήσουμε στο ερώτημα: Χωρίς την ύπαρξη ή τη συμβολή του τροτσκισμού, τι θα ήταν ο μαρξισμός αν για δεκαετίες έμενε στα χέρια της σοσιαλδημοκρατίας και του σταλινισμού ή πόση προσπάθεια θα χρειάζονταν σήμερα για να «ανακαλυφθεί» το πραγματικό περιεχόμενο του μαρξισμού;

Είναι φανερό ότι ο σ. Δ. Κατσορίδας δεν γνωρίζει ούτε το σύνολο των δυνάμεων που συγκέντρωνε η (Ενιαία Γραμματεία) 4^η Διεθνής, που κάθε άλλο παρά ήταν «περιθωριακές», ειδικά σε κάποιες χώρες, ούτε το ρόλο και τη δράση της στο παγκόσμιο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα. Αντί να αναφερθούμε αλλού –αν χρειαστεί θα το κάνουμε–, αρκεί να αναφερθούμε στο κίνημα της χώρα μας, που ο σ. Δ. Κατσορίδας γνωρίζει πολύ καλά. Η θεωρητική συμβολή είναι γνωστή: Η ανάλυση του ελληνικού καπιταλισμού και η στρατηγική για τη σοσιαλιστική επανάσταση ήταν, δυστυχώς, οι μόνες και οι μοναδικές μαρξιστικές για δεκαετίες στο ελληνικό εργατικό/κομμουνιστικό κίνημα και σήμερα, παρά τις προόδους που έγιναν σε κάποια βασικά πράγματα, τα πισωγυρίσματα προς τη σταλινική ή ΕΑΜική κουλτούρα δεν λείπουν. Τέλος, να υπενθυμίσουμε το ρόλο των τροτσκιστών σ’ όλα τα μεγάλα κινήματα/σταθμούς: το Μάη του ’36, τα Ιουλιανά του ’65, την εξέγερση του «Πολυτεχνείου», στις 25 Μάη ’76… στο κίνημα των «αγανακτισμένων». Τα αναφέρουμε όλα αυτά όχι για κανένα άλλον λόγο ή για την ιστορία, αλλά γιατί είναι μια σημαντική παρακαταθήκη για τον επαναστατικό μαρξισμό στην χώρα μας και τις στέρεες βάσεις που έχει.

β) Σήμερα δε, η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική από τις δεκαετίες που τα δύο μεγάλα ρεφορμιστικά και αντεπαναστατικά ρεύματα (σοσιαλδημοκρατία, σταλινισμός) έλεγχαν ασφυκτικά το εργατικό κίνημα. Σήμερα, σε παγκόσμια κλίμακα, παρά τις πολύ μεγάλες δυσκολίες και προβλήματα του τροτσκιστικού/τεταρτοδιεθνιστικού κινήματος (το κυριότερο είναι ίσως η απουσία ενός διεθνούς κέντρου μετά από τον εκφυλισμό της Ενιαίας Γραμματείας), οι δυνάμεις που με τον ένα ή άλλο τρόπο αναφέρονται στον Τροτσκισμό, είναι σχεδόν οι μόνες που βρίσκονται παρούσες σε κάθε μεγάλο αγώνα ή σε προσπάθειες ανασυγκρότησης–ανασύνθεσης του εργατικού κινήματος, που αυξάνουν τις δυνάμεις τους.

γ) Με αυτή την έννοια, τα ιδιαίτερα προβλήματα του τροτσκιστικού/τεταρτοδιεθνιστικού κινήματος –και σήμερα, όπως και παλιότερα– δεν είναι παρά μία από τις πτυχές του συνολικού προβλήματος του εργατικού κινήματος: πως μπορεί να ορθώσει μια νέα επαναστατική τάση, ενάντια στην κρίση, τη σήψη και το αδιέξοδο του καπιταλιστικού συστήματος. Δεν υπάρχει κάποια «περιθωριοποίηση», «κατακερματισμός» κ.λπ. που δεν ταλανίζουν συνολικότερα το σημερινό εργατικό και επαναστατικό κίνημα αλλά μόνο το τροτσκιστικό/τεταρτοδιεθνιστικό. Ειδικά η κατάρρευση των παραδοσιακών ρεφορμιστικών κομμάτων/ρευμάτων, η ελεεινή κατάληξη πιο πρόσφατων παραδειγμάτων (όπως και ο ΣΥΡΙΖΑ), ο μεγάλος κατακερματισμός της εργατικής τάξης σε όλα τα επίπεδα, που βλέπουμε και στη χώρα μας (στη σύνθεση, στο συνδικαλισμό, στις ακόμα και στοιχειώδεις κινητοποιήσεις και αγώνες, στο εσωτερικό ακόμα και των εξωκοινοβουλευτικών δυνάμεων συνολικά, όχι μόνο όσων έχουν τροτσκιστική αναφορά κ.λπ.), δείχνουν ότι το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο από ένα «κουσούρι» των τροτσκιστών. Δεν υπάρχει δηλαδή στην υπόλοιπη Αριστερά κάποια ιδιαίτερη «ενωτική κουλτούρα», που να μην είναι προσχηματική, που να είναι χρήσιμη για τους εργαζόμενους, σε αντιπαράθεση με ότι έχει συνεισφέρει ο τροτσκισμός / η 4^η Διεθνής με τις αρχές για την Ενότητα της Εργατικής Τάξης, με την τακτική του Ενιαίου Μετώπου. Γι’ αυτό άλλωστε είναι μάλλον άστοχη και η παραπομπή του σ. Δ. Κατσορίδα σε κάποιο «ναρκισισμό» ή σε «ψυχολογικές» αντιμετωπίσεις. Όχι ότι δεν έχουν υπάρξει τέτοια φαινόμενα στο εργατικό κίνημα και στην Αριστερά, αλλά σίγουρα δεν αποτελούν ένα αποκλειστικό χαρακτηριστικό του τροτσκισμού. Οι αδυναμίες του τροτκσιστικού/τεταρτοδιεθνιστικού ρεύματος δεν πρέπει να γίνονται αφορμή για αναβίωση εισοδιστικών τακτικών ή φρούδων ελπίδων για κάποιο ακαθόριστο «ενωτικό εγχείρημα», που ως δια μαγείας –χωρίς βάσεις μιας επαναστατικής πολιτικής– θα βοηθήσει το εργατικό κίνημα να αντιμετωπίσει την σημερινή, δύσκολη και επικίνδυνη κατάσταση. Η τραγωδία του δήθεν «ενωτικού» ΣΥΡΙΖΑ είναι μια αναγκαία υπόμνηση.

δ) Ο σ. Δ. Κατσορίδας αναφέρει για το τροτσκιστικό/τεταρτοδιεθνιστικό ρεύμα: «οι διασπάσεις του ήταν, τις περισσότερες φορές, για ζητήματα τακτικής και εσωτερικής δημοκρατίας συν κάποιοι μικρομεγαλισμοί ακόμη και στελεχών του». Δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί μια μικρή –πολύ μικρή– αλήθεια σ’ αυτό. Είναι όμως επίσης αλήθεια και ότι οι μεγάλες/βασικές διασπάσεις ή διαιρέσεις που γνώρισε το ρεύμα μας ήταν πάνω στα θεμελιώδη ερωτήματα που έθετε η πορεία της παγκόσμιας επανάστασης (φύση της ΕΣΣΔ, της Κίνας κ.λπ., χαρακτήρας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, αναγνώριση των σοσιαλιστικών επαναστάσεων στις καθυστερημένες χώρες, χαρακτηρισμός του μεταπολεμικού καπιταλισμού κ.ά.). Μ’ αυτή την έννοια είχαν μια αντικειμενική βάση, ήταν μια φάση της σταδιακής ωρίμανσής του ή ακόμα και γόνιμες για την ανάπτυξη του επαναστατικού μαρξισμού. Δεν ισχυριζόμαστε βέβαια ότι τέτοιες ήταν όλες οι διασπάσεις. Αλλά η πραγματικότητα απέχει έτη φωτός από τα φαρμακερά βέλη που εκτοξεύουν πολλοί ενάντια στους τροτσκιστές. Ειδικά όσοι στο όνομα της «ενότητας» και της καταπολέμησης του «άχρηστου σεχταρισμού», βρίσκονταν/βρίσκονται πάντα σε ρεφορμιστικούς ή κεντρίστικους σχηματισμούς, ιδιαίτερα στα πάλαι ποτέ μαζικά ρεφορμιστικά κόμματα – και αναρωτιόμαστε αν όλοι αυτοί μπορούν να κάνουν έναν αντικειμενικό απολογισμό, που οδήγησαν το εργατικό κίνημα αυτές οι δυνάμεις, αντί να βαυκαλίζονται και να αυτοεπιβεβαιώνονται ενάντια στους τροτσκιστές, που πάλεψαν για το αντίθετο.

Ορισμένες από αυτές τις «διασπάσεις» όχι μόνο δεν έβλαψαν το τροτσκισμό, αλλά τον ωφέλησαν και τον βοήθησαν να επεξεργαστεί τον μαρξισμό και να γράψει λαμπρές σελίδες στο παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Π.χ. οι «διασπάσεις»/αποχωρήσεις/απομακρύνσεις  των Ποσάδας, Χήλυ κ.λπ. ανήκουν στην κατηγορία  των ανθρώπων που έπαιξαν αρνητικό ρόλο. Τέλος, αν το τροτσκιστικό κίνημα ακολουθούσε την «τακτική» του Τεντ Γκραντ/αιώνιων εισοδιστών (μόνο για «τακτική» μιλάμε, γιατί δεν υπάρχει τίποτα άλλο), είναι σίγουρο ότι θα είχε αυτοκαταργηθεί και δεν θα ασχολούνταν κανένας μαζί του. 

ε) Τέλος, ακόμα περισσότερο και από μια «κουλτούρα», όπως αναφέρει ο σ. Δ. Κατσορίδας, έχουμε σήμερα ανάγκη από ένα επεξεργασμένο, σύγχρονο επαναστατικό σχέδιο, που να κάνει μια αποτελεσματική μαρξιστική ανάλυση του σύγχρονου καπιταλισμού και της κρίσης/παρακμής του, να διαμορφώνει μια επαναστατική πολιτική, τακτική και πρακτική, να παλεύει για τη σύνδεσή της με τις μάζες κ.λπ.

στ) Ειδικά σχετικά με το τελευταίο, η συνεισφορά της 4^ης Διεθνούς δεν εξαντλείται, φυσικά, στον διεθνισμό, όπου όπως λέει ο σ. Δ. Κατσορίδας φωτίζεται ιδιαίτερα το έλλειμμα της επίσημης αριστεράς. Πάει πολύ πιο μακριά και βαθιά. Εντελώς συνοπτικά σημειώνουμε τη συνεισφορά: 1. Στη διατήρηση της ιστορικής συνέχειας του επαναστατικού μαρξισμού, ενάντια στον αντεπαναστατικό εκφυλισμό της σοσιαλδημοκρατίας και του σταλινισμού. 2. Στην ανανέωση και τον εμπλουτισμό του επαναστατικού μαρξισμού μετά τον Β΄ΠΠ, με μια τεράστια θεωρητική, πολιτική και πρακτική εργασία: 2α. Για την ανάλυση του παγκόσμιου καπιταλιστικού/ιμπεριαλιστικού συστήματος: για τη μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη, ενάντια στις απόψεις για μια απόλυτη στασιμότητα των παραγωγικών δυνάμεων, ενάντια στις αντιμαρξιστικές θεωρίες για «κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό» και ξεπέρασμα των αντιφάσεων του καπιταλιστικού συστήματος κ.ά. 2β. Για την επιβεβαίωση, εξέλιξη και διεύρυνση του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασης: επιβεβαίωση της νομοτέλειας των καπιταλιστικών κρίσεων, της μαρξιστικής και λενινιστικής θεωρίας για το αστικό κράτος, απόρριψη του φαταλισμού και ανάδειξη του ρόλου του επαναστατικού υποκειμένου (εργατική τάξη) και του επαναστατικού κόμματος, μέσα στις νέες συνθήκες και στις αλλαγές που είχαν επέλθει, επεξεργασία της τακτικής (κυρίως στην στροφή από έναν εισοδισμό, λίγο πολύ αναγκαστικό στις πρότερες συνθήκες, προς την αυτόνομη επέμβαση/οικοδόμηση και στην «πλατιά πρωτοπορία»). 2γ. Στην υπεράσπιση της εργατικής εξουσίας και της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, ιδιαίτερα με το γνωστό ντοκουμέντο Σοσιαλιστική Δημοκρατία και Δικτατορία του Προλεταριάτου (εκδ. Εργατική Πάλη), που είναι μια σημαντική συμβολή και ό,τι καλύτερο έχει γραφτεί πάνω σ’ αυτό το ζωτικό θέμα. 2δ. Στην ανάλυση της σταλινικής γραφειοκρατίας και των εκφυλισμένων εργατικών κρατών και της πολιτικής επανάστασης σ’ αυτές.

Για όλα τα παραπάνω, παραπέμπουμε τον αναγνώστη (ενδεικτικά): 1) Στα κείμενα των Συνδιασκέψεών μας όλων των τελευταίων χρόνων για την 4^η Διεθνή (στο www.okde.gr). 2) Στις τοποθετήσεις μας: 1. Η κρυφή γοητεία του σταλινισμού (2 μέρη, https://www.okde.gr/archives/4660 και https://www.okde.gr/archives/5732), 2. Για το μήνυμα του «Βαθύ Κόκκινο» προς την ΟΚΔΕ και εναντίον της (https://www.okde.gr/archives/6270). 3) Στο υλικό μας στην επέτειο των 20 χρόνων (1995) από τον θάνατο του ηγέτη της 4^ης Διεθνούς Ερνέστ Μαντέλ: 1. Εκδήλωση στη Νομική σχολή (Αθήνα): https://www.youtube.com/watch?v=masElBeCcsU), 2. Ερνέστ Μαντέλ, Μια επαναστατική ζωή (ντοκιμαντέρ): https://www.youtube.com/watch?v=XO6H9tsHj1M). 4) Στα πολύ σημαντικά κείμενα και έργα (κυκλοφορούν από τις εκδ. Εργατική Πάλη): 1. Πιέρ Φρανκ – Ερνέστ Μαντέλ, Η 4^η Διεθνής, 2. Ερνέστ Μαντέλ, Η επικαιρότητα του τροτσκισμού (σειρά Τετράδια, ν. 4).

–

13.9.2018

Σωφρόνης Παπαδόπουλος – Σταύρος Σκεύος

–

Ακολουθεί το κείμενο του σ. Δ. Κατσορίδα, τον οποίο και ευχαριστούμε.

 –

 –

Η τραγωδία του τροτσκισμού, ο τροτσκισμός ως τραγωδία

(80 χρόνια από την ίδρυση της 4ης Διεθνούς)

 –

του Δημήτρη Κατσορίδα

–

1. Η συνεισφορά του τροτσκισμού

Το φαινόμενο της ύπαρξης ομαδοποιήσεων με εργατική αναφορά γύρω ή σε αντίθεση με τα Κομμουνιστικά Κόμματα, ξεκινάει από τα πρώτα βήματα της Τρίτης Κομμουνιστικής Διεθνούς, το 1918. Οι πολλές διαφωνίες πάνω στη γραμμή που θα έπρεπε να ακολουθηθεί και οι διαφορετικές αναλύσεις της πραγματικότητας δημιουργούσαν τριβές που οδηγούσαν σε αποχωρήσεις, διασπάσεις και διαγραφές.

Στην προκειμένη περίπτωση, θα επικεντρωθούμε σε ένα μόνο συγκεκριμένο ρεύμα, το τεταρτοδιεθνιστικό ή αλλιώς τροτσκιστικό. Αν και γεννιέται στην ΕΣΣΔ, λίγο μετά το θάνατο του Λένιν (1924), εντούτοις τολμώ να πω ότι ως διακριτό ρεύμα έχει αρχίσει να διαμορφώνεται από το 1903-1905, με τις ιδιαίτερες επεξεργασίες του Τρότσκι και ειδικά με τη διατύπωση της Θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης. Βέβαια, η μορφοποίησή του, αρχίζει με την πάλη του κατά του σταλινισμού, τη διαγραφή του Τρότσκι από το Κ.Κ. της Σοβιετικής Ένωσης, το 1927, και την αποπομπή του από τη χώρα. Αρχίζει και απλώνεται διεθνώς, από το 1929, με τη δημιουργία της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης και αποκρυσταλλώνεται με την ίδρυση της 4ης Διεθνούς, στις 3 Σεπτεμβρίου 1938, δηλαδή μετά την καταστροφική ήττα του εργατικού κινήματος της Γερμανίας, το 1933, και την επικράτηση του ναζισμού.

Πράγματι, οι τεταρτοδιεθνιστικές ομάδες, παρά το μικρό τους μέγεθος, λειτούργησαν δυναμικά μέσα στο εργατικό κίνημα, πρότειναν λύσεις στα διάφορα προβλήματα της πολιτικής συγκυρίας, και πρόβαλαν το δικό τους επαναστατικό λόγο. Όμως, η κυριαρχία της σοσιαλδημοκρατίας και του σταλινισμού, συν οι υποκειμενικές δυσκολίες αυτών των ομάδων και η μικρή επιρροή τους στο εργατικό κίνημα, είχαν ως αποτέλεσμα την περιθωριοποίησή τους.  

Παρ’ όλα αυτά, ο τροτσκισμός έχει προσφέρει τα εργαλεία, τα οποία μπορούν να χρησιμεύσουν ως εφαλτήριο για μια άλλη ανάγνωση της ιστορίας της Αριστεράς και του εργατικού κινήματος διεθνώς. Όχι, βέβαια ως αυτάρεσκη προσκόλληση σε ιερά κείμενα, ούτε ως νομιμοποιητική διαδικασία των ενδοτροτσκιστικών διαφορών. Κάτι τέτοιο θα τους αδικούσε. Αντίθετα, ο τροτσκισμός φωτίζει το πρόσωπο της επίσημης Αριστεράς, αποκαλύπτοντας όλες τις ρωγμές και τις αντιφάσεις της και κυρίως το έλλειμμά της στα θέματα του διεθνισμού και τη διολίσθησή της, πολλές φορές, στον εθνικισμό. Επίσης, η ύπαρξη και η δράση μιας σημαντικής επαναστατικής πρωτοπορίας μέσα στο εργατικό κίνημα, όπως είναι οι τροτσκιστές, αποδεικνύει ότι εν δυνάμει υπάρχουν οι προϋποθέσεις ταξικής συνειδητοποίησης και πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης της εργατικής τάξης.

Ο τροτσκισμός ήταν και παρέμεινε δυναμικός, χωρίς να φοβάται τις ρήξεις και τις ανατροπές. Ακόμη και στις χειρότερες πολιτικές καταστάσεις συζητούσαν πάντα τα προβλήματα του κινήματος, ανταλλάσσοντας απόψεις. Κι όταν ακόμη έφταναν σε υπερβολές στο εσωτερικό τους, πάντα διατηρούσαν την ανεξαρτησία της σκέψης στη συζήτηση. Αυτό αποδεικνύεται και από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές του: τον Πουλιόπουλο, τον Μιχάλη Ράπτη-Πάμπλο, τον Κάνον, τον Μαντέλ, τον Τόνυ Κλίφ, τον Πιερ Φράνκ, τον Μαϊτάν, τον Μορένο, τον Ποσάδας, τον Χήλυ, τον Τεντ Γκραντ και τόσους άλλους. Οι ίδιοι δεν προσέλαβαν τον τροτσκισμό ως μια άλλη ορθοδοξία. Δεν φοβόντουσαν να έρθουν σε αντιπαράθεση ή σε ρήξη με τον ίδιο τον Τρότσκι ή με δικές τους προηγούμενες απόψεις και να τις θέσουν σε αμφισβήτηση. Έδωσαν στον εαυτό τους το δικαίωμα να σκέφτονται κριτικά, ενώ παρήγαγαν σημαντικές θεωρητικές προσεγγίσεις και ένα πρωτότυπο πολιτικοϊδεολογικό έργο.

2. Υπάρχουν αντι-ιστορικά ρεύματα;

Η υποτίμηση του τροτσκισμού από την επίσημη Αριστερά, εξαιτίας του μικρού μεγέθους των οργανώσεών του, δημιουργεί ένα σοβαρό ζήτημα επιστημονικής αντίληψης για την ιστορία. Διότι, πολλές φορές κυριαρχεί μια ιδεαλιστική άποψη για την ιστορία, η οποία καταδικάζει ως εξω-ιστορικό κάθε τι που είναι μικρό, θεωρώντας ότι η δράση ή ο λόγος του δεν έχει αποτέλεσμα.

Όμως, είναι λάθος αυτός ο τρόπος προσέγγισης. Και ο λόγος είναι γιατί σε μια υλιστική ιστορική αφήγηση δεν νοείται να υπάρχουν διακρίσεις μεταξύ ιστορικών και εξω-ιστορικών γεγονότων, τα οποία θεωρούν ότι υπάρχουν απόψεις με ή χωρίς συνέχεια και συνέπεια. Διότι, κάθε πολιτικοϊδεολογικό ρεύμα που διαμορφώνεται μέσα σε έναν κοινωνικό σχηματισμό είναι από μόνο του άξιο προσοχής, μελέτης και έρευνας και, βεβαίως, είναι αδύνατον να μην αφήσει κάποια παρακαταθήκη.

Πολλές φορές, τίθεται ο προβληματισμός για ποιο λόγο ο τροτσκισμός έμεινε στο περιθώριο ή για ποιο λόγο υπάρχουν τόσες πολλές τροτσκιστικές οργανώσεις.

3. Η τραγωδία του τροτσκισμού

Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, την περιθωριοποίηση του τροτσκισμού, μπορούμε σε γενικές γραμμές να πούμε ότι οι βασικές αιτίες είναι η επέκταση της σοβιετικής επιρροής μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Ανατολική Ευρώπη, Κίνα, Κούβα κλπ.), και άρα το σπάσιμο της απομόνωσης και όχι η πολιτική επανάσταση στη Σοβιετική Ένωση όπως περίμεναν. Επίσης, η για μεγάλη περίοδο ευημερία στον καπιταλιστικό κόσμο, είχε αφενός ως συνέπεια την αναζωογόνηση της σοσιαλδημοκρατίας, η οποία απόκτησε μεγάλη επιρροή στην εργατική τάξη, αφετέρου την διολίσθηση των κομμουνιστικών κομμάτων σε σοσιαλδημοκρατικές θέσεις, με αποτέλεσμα τον αφοπλισμό του εργατικού κινήματος από τις μαρξιστικές του παραδόσεις. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι επαναστατικές πρωτοπορίες βρέθηκαν σε υποχώρηση.

Εν τω μεταξύ, ήταν και τα βαριά χτυπήματα που υπέστη η νεοσύστατη 4ης Διεθνής, με τη δολοφονία του Τρότσκι, αλλά και με τον αποδεκατισμό πολλών στελεχών της τόσο από τον ναζισμό όσο και τον σταλινισμό, που επέτειναν την απομόνωσή της. Ενδεικτικά, θα αναφέρουμε ορισμένα ονόματα δολοφονημένων τροτσκιστών εκείνη την ζοφερή περίοδο: Εκτελεσμένοι από τον Ναζισμό ήταν οι Λουί Πολκ (Βέλγος), Μαρσέλ Ικ (Γάλλος), Γιόζεφ Γιακόμποβιτς και Φραντς Κάσα (Αυστριακοί), Αμπράμ Λεόν (Εβραίος), Μάρτιν Μόνατ ή Πάουλ Βίντελιν (Γάλλος), Παντελής Πουλιόπουλος (ντουφεκίστηκε από τους Ιταλούς το 1943, ενώ έβγαζε λόγο στους στρατιώτες του εκτελεστικού αποσπάσματος), Χενρίκους Σνέεβλιτ (Ολλανδός) και πολλοί άλλοι. Δολοφονημένοι από τον σταλινισμό ήταν οι Αντρές Νιν (Ισπανός), Χάϊντς Έπε ή Βάλτερ Χελντ (Νορβηγός), Ζάβις Καλάντρα (Τσεχοσλοβάκος), Ρούντολφ Κλέμεντ (Γερμανός, γραμματέας του Τρότσκι, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1938, τη παραμονή του ιδρυτικού συνεδρίου της Τέταρτης Διεθνούς), Ίγκνας Ράϊς (ήρωας του εμφυλίου πολέμου στη διάρκεια της Ρώσικης Επανάστασης και ένας από τους βασικούς ηγέτες των ειδικών υπηρεσιών της Σοβιετικής Ένωσης), Λέον Σεντόφ (γιός του Τρότσκι), Πιέτρο Τρέσσο (Ιταλός), Έρβιν Βολφ (Τσεχοσλοβάκος) και ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Επίσης, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στους Σοβιετικούς τροτσκιστές, που άντεξαν σε όλες τις διώξεις μέχρι τη μέρα που ο Στάλιν αποφάσισε την ολοκληρωτική τους εξόντωση. Η ιστορία της πάλης τους στη Βορκούτα, στη μεγάλη απεργία πείνας που έκαναν πάνω από χίλιοι φυλακισμένοι επί 132 μέρες (από τον Οκτώβρη του 1936 μέχρι το Μάρτη του 1937), στη διάρκεια της οποίας πολλοί έχασαν τη ζωή τους, έγινε γνωστή χάρη σε αυτόπτες μάρτυρες που γύρισαν από τα στρατόπεδα. (Για περισσότερα δες Π. Φράνκ, «Η 4η Διεθνής. Συμβολή στην ιστορία του τροτσκιστικού κινήματος», Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, 1976, σελ. 134-146).

4. Ο τροτσκισμός ως τραγωδία

Σχετικά με το δεύτερο ερώτημα, δηλαδή για ποιο λόγο υπάρχουν τόσες πολλές τροτσκιστικές οργανώσεις, εδώ θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να εξετάσει κάποιος στο σύνολό τους όλες αυτές τις ομαδοποιήσεις, τη δράση τους, τις απόψεις τους, τις διαφωνίες τους και τον ρόλο τους στο διεθνές κίνημα. Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η κινητικότητα και η ρευστότητά τους, μέσα από τις συνεχείς διασπάσεις και συγχωνεύσεις και θα ήταν σημαντικό κάποια στιγμή να αποτυπωθούν τόσο οι αιτίες όσο και οι συνθήκες, οι οποίες οδηγούν σε αυτή την κινητικότητα. Όμως, επειδή κάτι τέτοιο είναι πολύπλοκο ως θέμα, γι’ αυτό θα δώσουμε τη δική μας, περιορισμένη εκτίμηση.

Πράγματι, αποτελεί σοβαρό πολιτικό πρόβλημα, ένα ρεύμα που αναφέρεται σε μια παράδοση Ενιαίου Μετώπου, οι πολιτικές του οργανώσεις κάθε άλλο παρά ενιαιομετωπικά να δρουν μεταξύ τους. Ένα πολιτικό και ιδεολογικό ρεύμα, όπως ο τροτσκισμός, που έχει δώσει μάχες για την δημοκρατία μέσα στο κίνημα, με πολλά θύματα στις γραμμές του, τόσο από το αστικό κράτος όσο και από τον σταλινισμό, οφείλει να διαφυλάττει αυτή την κληρονομιά ως κόρη οφθαλμού. Η συνεισφορά αυτού του ρεύματος στον θεωρητικό εξοπλισμό του εργατικού κινήματος, είναι κρίμα να τραυματίζεται από φαινόμενα κατακερματισμού.

Με όρους ψυχολογίας αυτό λέγεται «ναρκισισμός» των μικρών οργανώσεων. Ξέρουμε όλοι/-ες τι ήταν ο Νάρκισσος. Γοητεύτηκε από την εικόνα του, όταν καθρεφτιζόταν στο νερό, και παραμένοντας στη θέση αυτή, αυτοθαυμαζόμενος, τελικά μαράζωσε και πέθανε.

Παρ’ ότι ιδεολογικά εντάσσομαι σε αυτό το ρεύμα, το τροτσκιστικό, και είμαι περήφανος για την προσφορά του, αλλά και για το γεγονός ότι κράτησε ψηλά τη σημαία του επαναστατικού μαρξισμού σε πολύ δύσκολες περιόδους και με βαριά τη σκιά της σοσιαλδημοκρατίας και του σταλινισμού, εντούτοις ιστορικά αν το δούμε, οι διασπάσεις του ήταν, τις περισσότερες φορές, για ζητήματα τακτικής και εσωτερικής δημοκρατίας συν κάποιοι μικρομεγαλισμοί ακόμη και στελεχών του. Επίσης, το γεγονός ότι αυτό το πολιτικό ρεύμα δεν είναι κοινωνικά γειωμένο, δηλαδή δεν αποτελεί μαζικό κόμμα, πράγμα που θα του προσέδιδε και την ανάλογη ευθύνη απέναντι στην κοινωνία, δεν το εμποδίζει να διασπάται με ένα εύκολο τρόπο, επειδή κάτι τέτοιο δεν κοστίζει στην εργατική τάξη. Αντίθετα, η μαζική απεύθυνση που έχουν τα μεγάλα κόμματα της Αριστεράς, η οποία δημιουργεί στα μέλη και στα στελέχη τους, την ανάλογη συνείδηση όσον αφορά το ρόλο τους απέναντι στο ευρύ κίνημα, είναι ένας βασικός λόγος που δεν διασπώνται εύκολα, παρά μόνο σε στιγμές μεγάλης όξυνσης των πολιτικών αντιθέσεων στο εσωτερικό τους.

Οι διαφορές απόψεων είναι πάντα φυσιολογικές να υπάρχουν, ιδιαίτερα στις αλλαγές της πολιτικής και κοινωνικής συγκυρίας. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι η συζήτηση πάνω σε αυτές τις διαφορές θα πρέπει αναγκαστικά να καταλήγει σε διασπάσεις, όπου κάθε πλευρά θεωρώντας τον εαυτό της «απελευθερωμένο» από τα πολιτικά και οργανωτικά της «βαρίδια» θα βρει υποτίθεται τον «σωστό» προσανατολισμό της, ο οποίος θα τις επιτρέψει μια «γρήγορη» ανάπτυξη. Βέβαια, κάτι τέτοιο δεν έγινε σχεδόν ποτέ στον τροτσκισμό.

5. Μια διαφορετική κουλτούρα συνεπάγεται ενότητα μέσα στη διαφορά

Αν, πράγματι, οι τροτσκιστικές οργανώσεις καλλιεργούσαν μια κουλτούρα οργανωτικής ενότητας μεταξύ τους, με σεβασμό στις πολιτικές διαφορές, θεωρώ ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν βασικό μαζικό πόλο, ακόμη και με όρους ύπαρξης ξεχωριστού κόμματος. Δεν τους λείπουν τα στελέχη, ενώ από τις τάξεις τους έχουν περάσει χιλιάδες άτομα. Η μοναδική περίπτωση που συνυπήρξαν όλοι σε ένα ενιαίο κόμμα, τουλάχιστον στην Ελλάδα, ήταν το Κομμουνιστικό Διεθνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΔΚΕ), το οποίο προέκυψε στο ενοποιητικό Συνέδριο όλων των τροτσκιστών το 1946. Όμως, προηγουμένως είχε καλλιεργηθεί η κουλτούρα της ενοποίησης.

Τελικά, είναι μεγάλη υπόθεση να μάθουμε να συνυπάρχουμε με τη διαφορετικότητά μας, ιδιαίτερα σε όμορους χώρους, που δεν έχουν τόσο τραγικές διαφωνίες στο εσωτερικό τους. Είναι ζήτημα κουλτούρας.