Δημόσιες Κοινωνικές Υπηρεσίες για όλους
Οι «κοινωνικές υπηρεσίες» αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του εργατικού κινήματος, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Τα δημόσια συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης, Υγείας-Πρόνοιας και Παιδείας, τα Ταμεία Ανεργίας, οι δημόσιοι οργανισμοί συγκοινωνιών, ύδρευσης, ηλεκτρισμού, καθαριότητας κλπ. δεν είναι τίποτα λιγότερο από τη βάση του σύγχρονου βιοτικού επιπέδου. Τα ελάχιστα στάνταρτ, που θεωρούνταν μέχρι σήμερα λίγο ως πολύ δεδομένα για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, παρά τις διαρκείς περικοπές, υποβάθμιση, ιδιωτικοποίηση κλπ. τα τελευταία είκοσι χρόνια λόγω της κρίσης και των νεοφιλελεύθερων πολιτικών.
«Κοινωνικό Κράτος» και Ταξική Πάλη
Μεταπολεμικά, η επέκταση αυτών των υπηρεσιών επέτρεψε να καλλιεργηθεί ο μύθος του «κοινωνικού κράτους». Για την αστική τάξη και τους ιδεολόγους της, ήταν μια απόδειξη ότι ο καπιταλισμός έγινε πιο δίκαιος και ανθρώπινος, αφήνοντας πίσω του τις φρίκες προηγούμενων δεκαετιών.
Είναι αλήθεια ότι αυτή η επέκταση έγινε κυρίως μέσα στο μακρύ κύμα ανάπτυξης της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Η αστική τάξη μπορούσε ν’ ανεχτεί την χρηματοδότηση των κοινωνικών υπηρεσιών, χωρίς ν’ απειλείται το ποσοστό κέρδους. Και ακόμα την επεδίωκε, αφού είχε ανάγκη τη μαζική αναπαραγωγή μιας εργατικής δύναμης στις σύγχρονες συνθήκες εκμετάλλευσης. Αυτό πχ. σήμαινε ότι μια λαϊκή οικογένεια έπρεπε να έχει στοιχειώδη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, σχολεία, συγκοινωνίες κλπ. Η μαζική εισαγωγή νέων τεχνολογιών στην παραγωγή και η επέκταση των κρατικών υπηρεσιών απαιτούσαν ένα ειδικευμένο προσωπικό, οδηγώντας στη μαζικοποίηση της εκπαίδευσης. Ασφάλιση, συντάξεις και επιδόματα ανεργίας διατηρούσαν την κατανάλωση των μαζών σ’ ένα ελάχιστο επίπεδο, υποβιβάζοντας τις περιοδικές κρίσεις σε πιο ήπιες «υφέσεις».
Για τους ρεφορμιστές, για τα σοσιαλδημοκρατικά, σταλινικά και ευρωκομμουνιστικά κόμματα, αυτό ήταν το άλλοθι για την προδοσία της επανάστασης, την ολοένα βαθύτερη ενσωμάτωσή τους στο αστικό καθεστώς. Το πρόβλημα δεν ήταν οι κατακτήσεις καθαυτές, αλλά η παρουσίασή τους ως κατοχυρωμένων μια και για πάντα, η έλλειψη προετοιμασίας του εργατικού κινήματος για τη νέα κρίση που ωρίμαζε, η προσαρμογή του στον αστικό κοινοβουλευτισμό.
Ήταν λοιπόν αυτό το βιοτικό επίπεδο φυσικός καρπός της καπιταλιστικής ανάπτυξης; Κάθε άλλο! Δεν είναι μόνο οι αιματηροί αγώνες των εργαζομένων, ήδη από τον 19ο αιώνα, με τους οποίους τελικά κατακτήθηκε. Χρειάστηκαν κυριολεκτικά ταξικοί σεισμοί, όπου η αστική τάξη ένιωσε καυτή την ανάσα της σοσιαλιστικής επανάστασης, πριν αναζητήσει έναν τρόπο άσκησης της εξουσίας της που θα ενσωμάτωνε βασικές ανάγκες των μαζών. Δεν θα ήμασταν πολύ μακριά από την πραγματικότητα αν λέγαμε κάπως απλοϊκά ότι: δεν θα υπήρχαν ούτε τα σχολεία, νοσοκομεία και συντάξεις που έχουμε σήμερα, χωρίς την Οκτωβριανή Επανάσταση, χωρίς ο καπιταλισμός να τρανταχτεί στην Ελλάδα, την Ιταλία και τη Γαλλία στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, χωρίς τις επαναστάσεις σε Κίνα, Αλγερία, Κούβα και Βιετνάμ, χωρίς τον «Μάη του ’68». Οι προοδευτικές μεταρρυθμίσεις δεν είναι τελικά παρά το υποπροϊόν της επαναστατικής πάλης.
Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι αυτές οι υπηρεσίες χρηματοδοτούνται κατά μεγάλο μέρος από τους ίδιους τους μισθωτούς, μέσω των φόρων. Στην περίπτωση της Κοινωνικής Ασφάλισης, πρόκειται κατεξοχήν για λεφτά/κρατήσεις των εργαζομένων, ακόμα κι όταν μεταμφιέζονται ως «εργοδοτικές εισφορές» ή «κρατική συμμετοχή». Τέλος, δεν πρέπει να εξιδανικεύουμε το «κοινωνικό κράτος», που ακόμα και στις καλύτερες μέρες του είτε δεν ανταποκρινόταν στις λαϊκές ανάγκες και στις δυνατότητες που έδινε η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, είτε άφηνε εκτός κοινωνικά κομμάτια πολύ φτωχά, περιθωριοποιημένα κλπ.
Ιδιωτικοποιήσεις, Εξαθλίωση και Αστική Φιλανθρωπία
Σήμερα, η καπιταλιστική κρίση ηχεί ως πένθιμο εμβατήριο για τις δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες. Ιδιαίτερα στις πιο αδύναμες χώρες, όπως η Ελλάδα, όπου μάλιστα λόγω συγκεκριμένων ιστορικών συνθηκών η επέκταση αυτών των υπηρεσιών καθυστέρησε και πάντα υπολειπόταν σε σχέση με τις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες.
Για τους καπιταλιστές και τις κυβερνήσεις τους, κάθε ευρώ που χρηματοδοτεί τις κοινωνικές υπηρεσίες είναι «χαμένο» και πρέπει αντίθετα να κατευθυνθεί στις δικές τους τσέπες:
– Με απευθείας επιχορηγήσεις, φοροαπαλλαγές κλπ.
– «Απελευθερώνοντας» αυτές τις υπηρεσίες και μετατρέποντάς τις σε αγορές. Μόρφωση, υγεία, ασφάλιση, πρόσβαση στο νερό και το ηλεκτρικό κλπ. θέλουν να είναι εμπορεύματα, που κανείς θα αγοράζει όσο αντέχει το πορτοφόλι του.
Αυτό σημαίνει ριζική μείωση των κοινωνικών δαπανών, ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών/οργανισμών, λειτουργία τους με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια (αντί για τα δήθεν «αντιπαραγωγικά» κοινωνικά), αξιοποίηση κάθε δημόσιας περιουσίας προς όφελος του κεφαλαίου (πχ. συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα). Γι’ αυτό η λύσσα κάθε νεοφιλελεύθερου και κάθε «Τρόικας» ενάντια σε οτιδήποτε δημόσιο, από σιδηρόδρομους και λιμάνια, μέχρι ασφαλιστικά ταμεία, σχολεία και νοσοκομεία. Με άλλα λόγια: η πλήρης ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση των κοινωνικών υπηρεσιών, η κατάρρευση τους ως τέτοιων, είναι απαραίτητη για να τονωθεί η συσσώρευση του κεφαλαίου, στην προσπάθεια να βγει το σύστημα από την κρίση.
Οι δραματικές κοινωνικές συνέπειες δεν θα μπορούσαν βέβαια να συγκινήσουν τη σημερινή μπουρζουαζία. Μια παρηκμασμένη τάξη, που αγωνιά να σώσει το καθεστώς της από την καταστροφική κρίση του, γιατί να έχει πρόβλημα επειδή παιδιά θα μείνουν αναλφάβητα ή άρρωστοι θα πεθαίνουν έξω από τις πανάκριβες ιδιωτικές κλινικές; Η μόνη «απάντησή» της, μάλιστα όλο και πιο ξεδιάντροπη, είναι η επιστροφή στη φιλανθρωπία της «υψηλής κοινωνίας». Που από τη μια κλείνει σχολεία και νοσοκομεία, οδηγεί τα ασφαλιστικά ταμεία στην χρεοκοπία, διαλύει την υγεία και την περίθαλψη, βυθίζοντας τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας στη φτώχεια και την εξαθλίωση – και από την άλλη διοργανώνει τηλεμαραθώνιους, στήνει «Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις» με παχυλή κρατική χρηματοδότηση (πρόκειται για ένα μεγάλο σκάνδαλο διασπάθισης του δημόσιου χρήματος σε πολλούς αφανείς «ημέτερους»), παρελαύνει σε φιλανθρωπικές δεξιώσεις, «χρηματοδοτεί» (σχεδόν πάντα για να έχει φοροαπαλλαγές ή να ξεπλένει χρήμα) πτέρυγες νοσοκομείων, κινητά ιατρεία για τους άστεγους, υπολείμματα φαγητών και ρούχων για φτωχούς και μετανάστες… Ουαί Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριτές!
Με επίκεντρο τις ανάγκες μας
Για το προλεταριάτο, για την ηθική που εκπροσωπεί απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, οι δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες δεν είναι παρά τα ελάχιστα αγαθά όπου έχουν δικαίωμα όλοι, μια βάση για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας δίκαιης και ελεύθερης, που δεν νοείται και χωρίς την φροντίδα των πιο αδύναμων κοματιών του πληθυσμού. Αυτό το δικαίωμα θεμελιώνεται πάνω στο ότι οι εργαζόμενοι είναι οι μόνοι παραγωγοί του πλούτου και οι πρώτοι που πρέπει συλλογικά ν’ απολαμβάνουν τους καρπούς της εργασίας τους.
Μια άλλη διαχείριση της οικονομίας δεν μπορεί επομένως παρά να προσπαθεί διαρκώς να επεκτείνει τις κοινωνικές υπηρεσίες, διασφαλίζοντας την ποιότητά τους, το δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα τους. Αυτή η κοινωνική αλληλεγγύη είναι και ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες οικονομικής και πολιτιστικής προόδου. Έτσι πχ. ένα αποκλειστικά δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, υγείας και περίθαλψης, είναι το μόνο μέσο για να ξεριζωθεί η περιθωριοποίηση, φτωχοποίηση και εξαθλίωση που σήμερα εξαπλώνονται ραγδαία και που πάνω τους δεν μπορεί να στηριχτεί καμία ανάπτυξη. Μια αποκλειστικά δημόσια, μαζική εκπαίδευση είναι απαραίτητη για την παραγωγή/συντήρηση των τεχνικών γνώσεων, ειδικοτήτων κλπ. που θα στηρίξουν μια αποτελεσματική ανασυγκρότηση της οικονομίας.
Η πάλη για Δημόσιες Κοινωνικές Υπηρεσίες δεν σημαίνει απλά υπεράσπιση κάποιων «κεκτημένων», ούτε αφελή προσδοκία για θεαματικές κατακτήσεις στη σημερινή συγκυρία. Αφενός γιατί η ίδια η κρίση υπονομεύει την ύπαρξη τους (πχ. η μαζική ανεργία διαλύει τη βάση της κοινωνικής ασφάλισης). Αφετέρου γιατί η αστική τάξη δεν είναι διατεθιμένη να αποδεχτεί το παραμικρό κόστος χρηματοδότησής τους – αυτό θα σήμαινε ότι παραιτείται από την προσπάθεια ν’ ανεβάσει το ποσοστό κέρδους, να τονώσει τη συσσώρευση του κεφαλαίου, να τσακίσει το εργατικό κίνημα. Αρκεί και μόνο να περιγράψουμε κάτι τέτοιο, για να καταλάβουμε ότι δεν πρόκειται να το κάνει, τουλάχιστον όχι «με το μαλακό»…
Πρακτικά, η πάλη αυτή σημαίνει: (α) Ανυποχώρητη αντίσταση, απεργίες, καταλήψεις και συγκρούσεις, μια μαζική εξέγερση ενάντια σε κάθε προσπάθεια ιδιωτικοποίησης και ξεπουλήματος, συρρίκνωσης και διάλυσης των δημόσιων υπηρεσιών και υποδομών. (β) Ανταρσία και ανυπακοπή (άρνηση πληρωμής λογαριασμών, εισιτηρίων, διοδίων κλπ.) απέναντι στο σημερινό βρωμερό αστικό καθεστώς, που δεν έχει πλέον καμία νομιμοποίηση να γδέρνει τον εργαζόμενο λαό, την ίδια στιγμή που τον βυθίζει σε ανείπωτη φτώχεια και εξαθλίωση. (γ) Οικοδόμηση δικτύων αλληλοβοήθειας, εργατικών ομάδων και κοινοτήτων, στις γειτονιές, στους χώρους δουλειάς κλπ. για την αντιμετώπιση των άμεσων προβλημάτων επιβίωσης.
Είναι έτσι πάλη για την αναπαραγωγή της εργατικής τάξης και της κοινωνίας με όρους του 21ου αιώνα και όχι με όρους δουλοπάροικου. Ενάντια στην κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου, ενάντια στην αποσύνθεση της εργατικής τάξης και του κινήματός της. Για τη διεκδίκηση του πλούτου που εμείς οι εργαζόμενοι παράγουμε, για την προετοιμασία μιας σοσιαλιστικής διέξοδου από την κρίση.
Δεκέμβριος 2010