Τουρκία: ενδοαστική σύγκρουση, υπό την απειλή ανόδου του κινήματος
Η κρίση του κρατικού μηχανισμού και του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στην Τουρκία, αν και πυροδοτήθηκε από αποκαλύψεις σκανδάλων (απ’ τους ίδιους εισαγγελείς που αποκάλυψαν την παρακρατική οργάνωση Εργκένεκον, πλήττοντας το κεμαλικό «βαθύ κράτος»), βρίσκεται σε έμμεση σχέση με την εξέγερση του Πάρκου Γκεζί. Η εξέγερση, εκτός από ριζοσπαστικοποίηση, έφερε και όξυνση της αντιπαλότητας στο εσωτερικό της άρχουσας τάξης, κάνοντας μαλλιά κουβάρια κυβέρνηση, δικαιοσύνη, αστυνομία, στρατό, μυστικές υπηρεσίες, κομμάτια του κεφαλαίου.
Τα σκάνδαλα έφεραν στο φως την καταπάτηση της δημόσιας περιουσίας, την καταστροφή του περιβάλλοντος, δωροδοκίες και απίστευτη διαφθορά. Τουλάχιστον τρεις υπουργοί μαζί με τους γιους τους εμπλέκονται στα σκάνδαλα της «ανάπτυξης» της Ισταμπούλ (π.χ. στο Γκεζί θα χτίζονταν τεράστια πολυκαταστήματα). Ο επιχειρηματίας Αράογλου, φίλος του Ερντογάν, κέρδισε δις απ’ την πώληση σε Άραβες μιας ολόκληρης ιδιωτικής πόλης 4.417 πολυτελών στούντιο σε συγκρότημα από 24 ουρανοξύστες με θέα το Βόσπορο, αφού όμως πρώτα δωροδόκησε για να βγουν ειδικοί νόμοι υπέρ της «επιχειρηματικής δραστηριότητάς» του. Υπάρχουν πάμπολλες παρόμοιες καταγγελίες, σε κάποιες φέρεται εμπλεκόμενος ο ίδιος ο Ερντογάν.
Ο Ερντογάν, ιδιαίτερα μετά την τρίτη διαδοχική εκλογική του νίκη το 2011 (μάλιστα με αυξημένο ποσοστό) και την επικράτησή του σε βάρος της παλιάς κεμαλικής ελίτ, στηριγμένης στο στρατό (χτυπήθηκε με τις καταδίκες στις υποθέσεις Εργκένεκον και Βαριοπούλα), έκανε βαθιές οικονομικές τομές. Μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, μεγάλα δημόσια έργα με χρηματοδότηση και του ιδιωτικού τομέα, αυστηρή νομισματική πολιτική για την προσέγγιση ξένων επενδυτών, αναδιανομή της πίτας με τη δημιουργία μιας νέας ελίτ, σχετική αποστρατιωτικοποίηση (όπου βρήκε συμμάχους και στην Αριστερά και τους Κούρδους), κατοχύρωση των δικαιωμάτων των σουνιτών μουσουλμάνων. Καθώς η οικονομία φαινόταν να προχωράει, προχώρησε σε μαζικές προσλήψεις δημοσίων υπαλλήλων (από 800 χιλ. στα 2 εκ. σε 10 χρόνια), στήριξε τις εργολαβικές εταιρίες που ευημερούν με κρατικές αναθέσεις. Ο αριθμός των εκατομμυριούχων αυξήθηκε κατά 10.000 μόνο σε μια χρονιά. Απ’ τους δημόσιους διαγωνισμούς αποκλείστηκαν επιχειρηματίες προσκείμενοι σε αντίπαλες παρατάξεις, ενώ τέθηκαν υπό κρατικό έλεγχο εταιρίες πολιτικών αντιπάλων του και μεταπωλήθηκαν σε «δικούς του».
Η νεοφιλελεύθερη «ανάπτυξη», παρά το ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου (εξού και η σημαντική λαϊκή στήριξη στον Ερντογάν), έφερε και σκάνδαλα κάθε είδους. Οι εισαγγελείς απλά επέλεξαν τη στιγμή να τα βγάλουν στη φόρα για να πλήξουν τον Ερντογάν.
Τα σκάνδαλα δεν είναι μόνο οικονομικά. Υπουργός κατηγορήθηκε ότι πήρε 1,5 εκ. δολ. από αζερο–ιρανό επιχειρηματία για την εξαγωγή χρυσού στο Ιράν με αντάλλαγμα πετρέλαιο, παρακάμπτοντας το εμπάργκο κατά της Τεχεράνης – και ότι ξέπλυνε 87 δις δολ. μέσω της κρατικής τράπεζας Halk, της οποίας ο Γενικός Διευθυντής συνελήφθη και στο σπίτι του βρέθηκαν 4,5 εκ. δολ. μέσα σε κουτιά παπουτσιών! Ο γιος του Ερντογάν φέρεται να σχετίζεται με σαουδάραβα επιχειρηματία, που συμπεριλαμβάνεται στη λίστα των ΗΠΑ με υποστηρικτές της Αλ Κάιντα. Σε ελέγχους βρέθηκε φορτηγό που μετέφερε όπλα στη Συρία και που «απελευθέρωσε» η κρατική υπηρεσία πληροφοριών ΜΙΤ (ελέγχεται απόλυτα απ’ τον Ερντογάν). Τον Ιανουάριο, η αστυνομία έκανε επιδρομές σε έξι πόλεις με στόχο την Αλ Κάιντα και τρομοκρατικά δίκτυα που δρουν στη Συρία. Στην πόλη Κιλίς, χτύπησε το κέντρο διανομής βοήθειας προς τη Συρία, που λειτουργεί η οργάνωση ΙΗΗ (η μεγαλύτερη τουρκική ΜΚΟ και απ’ τις μεγαλύτερες διεθνώς) μαζί με την Ερυθρά Ημισέληνο του Κατάρ. Η ΙΗΗ πρόσφατα χαρακτηρίστηκε απ’ το Ισραήλ ως «μεγάλος κίνδυνος». Με λίγα λόγια, στο στόχαστρο έχει μπει και η εξωτερική πολιτική του Ερντογάν.
Η μετατόπιση του παγκόσμιου κέντρου βάρους προς την Ανατολή αναβαθμίζει την Τουρκία και ο Ερντογάν κινείται συχνά με τάσεις αυτονομίας απέναντι στις ΗΠΑ. Στήριξη των σουνιτών σε Συρία και Ιράκ (συμφωνία με τους Κούρδους του Ιράκ για πετρέλαια, παρακάμπτοντας την κεντρική κυβέρνηση) και των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο, σπάσιμο του εμπάργκο στο Ιράν, διαμάχη με το Ισραήλ, απειλές για στροφή προς τις Κίνα και Ρωσία, διαιρούν την άρχουσα τάξη και εξοργίζουν τις ΗΠΑ! Οι αντίπαλες αστικές μερίδες επιστρατεύουν τα ερείσματά τους στο κράτος, αποδεικνύοντας ότι ο «εκδημοκρατισμός» υπήρξε πολύ περιορισμένος.
Αν όμως η παλιά κεμαλική ελίτ έχει υποστεί ισχυρά πλήγματα, ποιος είναι ο αντίπαλος του Ερντογάν; Πρόκειται για ενδοϊσλαμικό εμφύλιο. Ο δισεκατομμυριούχος ιμάμης Γκιουλέν, αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ, έλεγε απ’ το 1999 (όταν οι κεμαλιστές τον υποχρέωσαν σε εξορία): «Να κινηθούμε στις αρτηρίες του συστήματος, χωρίς να μας προσέξουν, μέχρι να φτάσουμε στα κέντρα εξουσίας!». Το δίκτυο Χιζμέτ (Υπηρεσία), που έχει φτιάξει, ελέγχει τράπεζες, εφημερίδες, ξενοδοχεία, 500 ισλαμικά σχολεία σε Κεντρική Ασία και Βαλκάνια (ακόμα και στις ΗΠΑ). Οι απόφοιτοί τους στελεχώνουν τον τουρκικό κρατικό μηχανισμό, ιδιαίτερα την αστυνομία και το δικαστικό σώμα. Ο Γκιουλέν είναι πρώην πνευματικός καθοδηγητής του Ερντογάν και στήριξε ενεργά το ΑΚΡ. Απ’ τη δεκαετία του 1970, το Χιζμέτ απέκτησε μεγάλη επιρροή στην Τουρκία χτίζοντας μια αυτοκρατορία συνολικής αξίας άνω των 25 δις Ευρώ.
Ωστόσο, ο Γκιουλέν διαφέρει απ’ τον Ερντογάν: πρόσκειται στο μυστικιστικό Ισλάμ και πρεσβεύει τον εξισλαμισμό μέσω της εκπαίδευσης αντί για ενέργειες «απ’ τα πάνω», εμφανιζόμενος ως ένα μετριοπαθές Ισλάμ. Απ’ τους πρώτους καταδίκασε τις επιθέσεις της 11ης Σεπτέμβρη 2001, ενώ απ’ το 2010 έχει αποστασιοποιηθεί απ’ την εξωτερική πολιτική του Ερντογάν, καταγγέλλοντας την αποστολή του σκάφους Μαβί Μαρμαρά στη Γάζα, αμφισβητώντας τα ανοίγματα προς το PKK, διαφωνώντας με την προσέγγιση της Τεχεράνης. Δηλαδή μοιάζει να πλησιάζει περισσότερο τις θέσεις των ΗΠΑ.
Η σύγκρουση πήρε διαστάσεις το καλοκαίρι, με την καταστολή στην πλατεία Ταξίμ. Ο Γκιουλέν εκτίμησε ότι ο Ερντογάν αποτελεί πλέον κίνδυνο «για τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών», υπονοώντας ότι δεν επιθυμεί τη συγκεντροποίηση των εξουσιών (με τελικό στόχο μια προεδρική δημοκρατία). Η ρήξη ολοκληρώθηκε όταν ο Ερντογάν επιχείρησε να κλείσει σχολεία του Χιζμέτ το Νοέμβριο.
Οι συλλήψεις στελεχών του ΑΚΡ και επιχειρηματιών απ’ το περιβάλλον του, σηματοδοτούν έναν ενδοϊσλαμικό πόλεμο για τον έλεγχο του κράτους, της οικονομίας, της εξωτερικής πολιτικής. Οι ΗΠΑ έχουν ζητήσει να σταματήσουν οι δεκάδων δις τριγωνικές συναλλαγές (μέσω Κίνας) της Halk με την Τεχεράνη. Η Halk ξεπλένει και πολλά δις ινδικών εταιριών, που τη χρησιμοποιούν επίσης για να παρακάμπτουν το εμπάργκο. Ο πρέσβης των ΗΠΑ, αμέσως μετά την έκρηξη των σκανδάλων, συναντήθηκε με τον αρχηγό του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος – και μάλλον ο Ερντογάν είναι πλέον «καμμένος» για τις ΗΠΑ.
Ήδη 12 βουλευτές έχουν αποχωρήσει απ’ το ΑΚΡ, η πτώση του χρηματιστηρίου έφτασε το 17%, η τουρκική λίρα «βυθίστηκε» 5,4% (η δεύτερη μεγαλύτερη υποτίμηση μεταξύ των αναδυόμενων οικονομιών, με πρώτο το αργεντίνικο πέσο), οι επενδυτές «ξεφορτώνουν» τουρκικά ομόλογα, το έλλειμμα εκτιμάται θα φτάσει το 7,1% του ΑΕΠ κ.λπ. Ωστόσο ο Ερντογάν ελέγχει το ΑΚΡ και αντεπιτίθεται για να ελέγξει τον κρατικό μηχανισμό. Έχουν αποπεμφθεί 700 αστυνομικοί, ενώ άλλοι 1.000 έχουν μετατεθεί δυσμενώς. Η κυβέρνηση ήδη ελέγχει το Ανώτατο Συμβούλιο Δικαστών και Εισαγγελέων, ενώ ετοιμάζεται να περάσει νόμο που θα δίνει τη δυνατότητα πλήρους ελέγχου του δικαστικού σώματος απ’ τον υπουργό Δικαιοσύνης. Οι φάκελοι των σκανδάλων αφαιρέθηκαν απ’ τους εισαγγελείς που ξεκίνησαν την έρευνα και η αστυνομία αρνείται πλέον να εκτελέσει τις εισαγγελικές εντολές. Ένα πραξικόπημα, με τη δικαιολογία ότι πρόκειται για «συνωμοσία ντόπιων (Χιζμέτ) και ξένων (ΗΠΑ) κέντρων». Πιθανά ο Ερντογάν φτάσει μέχρι την απαγόρευση του δικτύου Γκιουλέν, αφού δεν δίστασε ν’ ξανανοίξει τις υποθέσεις Εργκένεκον και Βαριοπούλα, με τη δικαιολογία ότι οι δικαστικοί που τις χειρίστηκαν ήταν χειραγωγημένοι, σε μια προσπάθεια να προσεταιριστεί κομμάτια των κεμαλιστών του στρατού!
Βέβαια, το σχέδιό του για εύκολη νίκη στις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου (ο πρόεδρος για πρώτη φορά θα εκλεγεί απευθείας απ’ τον λαό, πιθανά διευρύνοντας τις προεδρικές αρμοδιότητές και αλλάζοντας το πολίτευμα σε προεδρική δημοκρατία) περιπλέκεται. Ενώ δεν πρέπει να αποκλείονται και πρόωρες εκλογές. Για πρώτη φορά μετά από δέκα χρόνια διαμορφώνεται ένα αντιπολιτευτικό μπλοκ: παλιά αντιπολίτευση, τάγμα Γκιουλέν, παραδοσιακή κεντροδεξιά, παραδοσιακά αστικά στρώματα.
Στις μάζες υπάρχει μια ανανεωμένη αυτοπεποίθηση και διάθεση για αγώνες, εξαιτίας της ριζοσπαστικοποίησης απ’ την εξέγερση του Γκεζί αλλά και των σκανδάλων. Ο αριθμός των κινητοποιήσεων (συχνά συγκρούονται με την αστυνομία) σ’ όλες τις μεγάλες πόλεις έχει ανέβει. Ο Ερντογάν ψηφίζει νόμους που απαγορεύουν στους γιατρούς να περιθάλπουν σε διαδηλωτές χωρίς κρατική άδεια και για τον πλήρη έλεγχο του διαδικτύου (φακέλωμα του ιστορικού επισκέψεων για δύο χρόνια!).
Για πρώτη φορά οι εργαζόμενοι και η νεολαία μπορούν ν’ αποτελέσουν έναν τρίτο πόλο, για μια ριζοσπαστική ανατροπή του πολιτικού σκηνικού.
