29 χρόνια από τον θάνατο του Έρνεστ Μαντέλ

Αναδημοσίευση από την Εργατική Πάλη Ιουλίου – Αυγούστου 2024

Στις 20 Ιουλίου συμπληρώνονται 29 χρόνια από τη στιγμή που άφησε την τελευταία του πνοή ο Έρνεστ Μαντέλ. Αποτέλεσε ηγετικό στέλεχος της 4ης Διεθνούς για δεκαετίες, καθώς και ήταν, ίσως, ο σημαντικότερος μαρξιστής θεωρητικός στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Γεννήθηκε το 1923 σε ένα βαθιά πολιτικοποιημένο περιβάλλον, καθώς οι γονείς του ήταν μέλη του Γερμανικού «Σπάρτακου» (Λούξεμπουργκ, Λήμπκνεχτ, κ.ά.), περιτριγυρισμένος από επαναστάτες εργάτες, με πρώτες εικόνες της πολιτικής του ζωής να είναι η δολοφονία του Τρότσκι, η φυσική εξόντωση των ανθρακωρύχων στης Αμβέρσας και οι απαρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε ηλικία 15 ετών εντάσσεται στο Σοσιαλιστικό Επαναστατικό Κόμμα, το βελγικό τμήμα της νεότευκτης 4ης Διεθνούς. Βοήθησε στη δημιουργία πυρήνων στους βέλγους ανθρακωρύχους και μεταλλωρύχους. Η κατάληψη του Βελγίου από τους Ναζί τον σπρώχνει στο αντιστασιακό κίνημα, όπου αναπτύσσει διεθνιστική και αντιπολεμική δράση απευθυνόμενος τόσο στο βελγικό προλεταριάτο όσο και στα γερμανικά στρατεύματα. Τρεις φορές συνελήφθη, δύο φορές δραπέτευσε πείθοντας τους δεσμοφύλακές του να τον βοηθήσουν, απευθυνόμενος στα αντιστασιακά και διεθνιστικά αισθήματά τους. Την τρίτη φορά μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία, όπου τον βρήκε το τέλος του πολέμου. Όπως έχει πει χαρακτηριστικά, θυμόταν αργότερα (με κάποια έκπληξη και ο ίδιος) ότι, ενώ μεταφερόταν στο στρατόπεδο (που σήμαινε σχεδόν βέβαιο θάνατο), αισθανόταν χαρούμενος γιατί θα βρισκόταν στο επίκεντρο της επερχόμενης ευρωπαϊκής επανάστασης, όπως θεωρούσε τη Γερμανία.

Η συνεισφορά του Μαντέλ στον Μαρξισμό είναι καθολική. Με το σύγγραμμά του «Μαρξιστική Πραγματεία της Οικονομίας» επανάφερε τον Μαρξισμό στη βάση της Πολιτικής Οικονομίας, μετά από δεκαετίες διαστροφής της πραγματικότητας από σταλινισμό και σοσιαλδημοκρατία, ανοίγοντας δρόμους για αναλύσεις και συζητήσεις που είχαν «κλείσει». Η θεωρία των Μακρών Κυμάτων της καπιταλιστικής εξέλιξης συμπληρώνει τις αναλύσεις γύρω από τις κρίσεις του καπιταλιστικού συστήματος και αποτελεί την πιο πλήρη ανάλυσή τους.

Ήταν από τους πολυγραφότερους ανθρώπους του 20ού αιώνα με σημαντικότερα έργα τα: «Ύστερος Καπιταλισμός», «Εισαγωγή στον Μαρξισμό», «Για το Επαναστατικό Κόμμα», «Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη των τάξεων», «Η θέση του Μαρξισμού στην Ιστορία» κ.ά. Εμπλούτισε τον Μαρξισμό με το τεράστιο σε όγκο έργο του (εξέδωσε περί τα 2.000 άρθρα και 30 βιβλία σε διάφορες γλώσσες), όπου πέρα από τα οικονομικά του έργα, η δουλειά του κατευθύνθηκε και σε διάφορα θέματα που εμπλουτίζουν την επαναστατική θεωρία. Για τις μορφές κυριαρχίας της αστικής τάξης, ξεχωρίζει το έργο του «Για τον φασισμό», για την επαναστατική στρατηγική το «Εργατικός Έλεγχος, Εργατικά Συμβούλια, Αυτοδιαχείριση», για την ιστορία, μελέτες όπως «Το Νόημα του Β΄ Π.Π.», για την αστική και εργατική γραφειοκρατία το «Χρήμα και Εξουσία» και πολλά ακόμα.

Δεν ήταν μόνο όμως ένας θεωρητικός του Μαρξισμού, αλλά ήταν και επαναστάτης αγωνιστής, ηγετικό στέλεχος της 4ης Διεθνούς από μικρή ηλικία. Ασχολήθηκε με όλα τα κινήματα του κόσμου, επισκέφτηκε σχεδόν όλες τις χώρες, έλαβε μέρος στις συζητήσεις για την οικονομική ανόρθωση της Γιουγκοσλαβίας, στην Αλγερινή Επανάσταση (όπου η 4η Διεθνής έπαιξε καθοριστικό ρόλο), και στην κουβανική επανάσταση, όπου μετά από πρόσκληση του στενού του φίλου Τσε Γκεβάρα, συμμετέχει στον οικονομικό σχεδιασμό του Εργατικού Κράτους της Κούβας. Συμμετείχε με πάθος στην μεγάλη απεργία του Βελγίου το ’60-’61, τον προάγγελο του γαλλικού Μάη, καθώς και στον γαλλικό Μάη, όπου υψωμένος σε ένα οδόφραγμα και βλέποντας το αυτοκίνητό του να καίγεται, φώναζε «Α! Τι ωραία που είναι. Είναι η Επανάσταση».

Η ζωντανή του παρουσία στα κινήματα και τις δράσεις, είχε ως αποτέλεσμα να του απαγορευτεί η είσοδος σε όλες σχεδόν τις χώρες (ΗΠΑ, Γαλλία, Ανατολική και Δυτική Γερμανία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Σουηδία κ.ά. — και βέβαια σε ΕΣΣΔ και Κίνα, καθώς η 4η Διεθνής πάλευε ενάντια στην γραφειοκρατία).

Κάτω από την ηγεσία του, η 4η Διεθνής θα γνωρίσει τεράστια ανάπτυξη, πολιτικά και οργανωτικά με πάνω από 70 τμήματα (μαζικά και ηγετικά στις κατά τόπους χώρες). Ήταν από τους πρωτεργάτες αυτής της στροφής στην οικοδόμηση της 4ης Διεθνούς, μέσα από την αυτόνομη συμμετοχή της στο επαναστατικό κύμα του 1965-1975, ξεπερνώντας τον «εισοδισμό» της προηγούμενης περιόδου. Το θεωρητικό και πρακτικό του έργο συνέβαλε στην διαμόρφωση δεκάδων χιλιάδων αγωνιστών και χιλιάδων επαναστατών, ηγετικών στελεχών των κινημάτων του δευτέρου μισού του 20ού αιώνα έως και σήμερα.

Παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας προς το τέλος της ζωής του, συνέχισε ακούραστα και πεισματικά τη δράση του, αφήνοντας μια τεράστια κληρονομιά, θεωρητική και πολιτική, πρακτική και ηθική, στην 4η Διεθνή, το εργατικό και επαναστατικό κίνημα, σε κάθε νέο επαναστάτη μαρξιστή, σε κάθε αγωνιστή που αναζητά απαντήσεις στα γιγάντια προβλήματα της εποχής μας. Όπως επίσης ήταν ένα πρότυπο ακούραστης αφοσίωσης στην υπόθεση του σοσιαλισμού και λαμπρής αισιοδοξίας για το κομμουνιστικό μέλλον της ανθρωπότητας. Η ΟΚΔΕ καταβάλλει κάθε προσπάθεια για την έκδοση των σημαντικότερων από τα έργα του, πολλά από τα οποία κυκλοφορούν μεταφρασμένα στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Εργατική Πάλη».