Σύνοδος BRICS: Αναδύεται ένα νέο ιμπεριαλιστικό μπλοκ;
Προδημοσίευση από την Εργατική Πάλη Σεπτεμβρίου 2023
Στην 15η Σύνοδο Κορυφής των BRICS (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία, Ν. Αφρική), στις 22-24 Αυγούστου, στο Γιοχάνεσμπουργκ της Ν. Αφρικής, συζητήθηκαν δύο θέματα: η διεύρυνση των BRICS με βάση τις αιτήσεις ένταξης διαφόρων χωρών και η δημιουργία ενός νέου «παγκόσμιου νομίσματος» προς αντικατάσταση του δολαρίου.
Στο ζήτημα της διεύρυνσης αποφασίστηκαν τα κριτήρια ένταξης νέων χωρών και έγινε δεκτή η ένταξη έξι: Αργεντινή, Ιράν, Σ. Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αιθιοπία και Αίγυπτος. Να υπενθυμίσουμε ότι περίπου 60 χώρες έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να ενταχθούν στις BRICS. Σε αυτό το ζήτημα, η Ινδία είναι πολύ πιο συγκρατημένη, ενώ Κίνα και Ρωσία πιέζουν για ταχύτερη διεύρυνση. Επίσης, η Σ. Αραβία φαίνεται να αμφιταλαντεύεται και ξεκαθάρισε ότι προς το παρόν σκέφτεται το αν θα αποδεχθεί την ένταξή της ενώ η Ινδονησία, μια σημαντική χώρα, αποφάσισε ότι προς το παρόν δεν βιάζεται να ενταχθεί στις BRICS αφού ήδη έχει μεγάλες οικονομικές σχέσεις με την Κίνα και δεν θέλει να εμπλακεί στη διαμάχη ΗΠΑ και Ρωσίας. Εκτός από τη Σ. Αραβία, οι άλλες πέντε χώρες αποδέχθηκαν με ενθουσιασμό την ένταξή τους.
Στο ζήτημα της δημιουργίας ενός νέου «παγκόσμιου νομίσματος» που θα αντικαταστήσει το δολάριο, μάλλον δημιουργήθηκαν μεγάλες προσδοκίες τόσο από τους υποστηρικτές όσο και από τους πολέμιους των BRICS. Η συζήτηση αφορούμε έναν πολύ πιο μετριοπαθή στόχο, δηλαδή την ανάπτυξη διμερών ή πολυμερών εμπορικών ανταλλαγών με τη χρήση εθνικών νομισμάτων αντί του δολαρίου.
Ο οικονομικός συσχετισμός μεταξύ παλαιών και νέων ιμπεριαλιστών
Συγκρίνοντας το ΑΕΠ σε δολάρια, για το 2022 (όπου το παγκόσμιο ΑΕΠ ανέρχονταν σε 100 τρισ. δολάρια), οι Δυτικοί ιμπεριαλιστές (ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία, Βρετανία, Καναδάς και Αυστραλία) συγκεντρώνουν σχεδόν το 50% ενώ οι διευρυμένοι BRICS το 27%. Η εικόνα διαφοροποιείται αρκετά αν συγκρίνει κανείς (που μάλλον είναι το σωστότερο) με βάση το ΑΕΠ σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης (ΡΡΡ), που το 2022 ανέρχονταν σε 164 τρισ.: οι παλαιοί ιμπεριαλιστές συγκεντρώνουν περίπου το 37% ενώ οι BRICS περίπου το 35%. Όμως η εικόνα σχεδόν αντιστρέφεται αν συγκρίνει κανείς τους δύο βασικούς συντελεστές μιας οικονομίας, δηλαδή τη βιομηχανία και το εργατικό δυναμικό (με ποσοτική και όχι ποιοτική σύγκριση) για το 2022: η βιομηχανική παραγωγή των πρόσφατα διευρυμένων BRICS φθάνει περίπου στα 6,2 τρισ. δολάρια ενώ των παλαιών ιμπεριαλιστών τα 5,8 τρισ. δολάρια – ενώ όσον αφορά τον πληθυσμό οι παλαιοί ιμπεριαλιστές δεν φθάνουν ούτε το 1 δισ. (και μάλιστα γερασμένο ηλικιακά) ενώ το άλλο μπλοκ συγκεντρώνει σχεδόν τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό (και νεότερο ηλικιακά). Η εικόνα αυτή είναι καταθλιπτική σε βάρος των παλαιών ιμπεριαλιστών, μια που έναν αιώνα πριν είναι αμφίβολο αν η τότε βιομηχανική (όχι χειροτεχνική) παραγωγή των σημερινών χωρών των BRICS έφτανε το ένα δέκατο των σημερινών παλαιών ιμπεριαλιστών.
Αναμφίβολα η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για τη σχετική άμβλυνση του μακρού κύματος κάμψης μετά την κρίση του 1974 (μαζί βέβαια με την κατάρρευση των χωρών του λεγόμενου «υπαρκτού καπιταλισμού» και την καπιταλιστική παλινόρθωση της Κίνας), γιατί σήμαινε μια διεύρυνση της παγκόσμιας καπιταλιστικής αγοράς. Σήμερα ο πληθυσμός, τουλάχιστον των διευρυμένων BRICS, είναι πλέον αστικοποιημένος και σε τεράστιο βαθμό εντός της καπιταλιστικής εμπορευματικής κυκλοφορίας, αν όχι και της καπιταλιστικής παραγωγής, σε αντίθεση ακόμη και με 50 χρόνια πριν.
Οι στρατηγικές των δύο μπλοκ
Από τον παραπάνω, έστω και σε αδρές γραμμές, οικονομικό συσχετισμό δύναμης μεταξύ παλαιών και νέων ιμπεριαλιστών αναδύεται και η στρατηγική του καθενός μπλοκ. Οι παλαιοί ιμπεριαλιστές έχουν πλήρη επίγνωση ότι ο χρόνος δουλεύει σε βάρος τους και ότι θα πρέπει να αντιδράσουν άμεσα. Οι νέοι ιμπεριαλιστές, διάφοροι υποϊμπεριαλισμοί ή περιφερειακές δυνάμεις και μια σειρά σημαντικών χωρών (η λεγόμενη δεύτερη σειρά των BRICS) επιθυμούν τα πράγματα να συνεχιστούν με τη σημερινή δυναμική τους, αρκεί βέβαια να μην εμποδίζονται στον δρόμο τους από τους παλαιούς ιμπεριαλιστές. Γνωρίζουν ότι ο χρόνος δουλεύει υπέρ τους. Σε γενικές γραμμές αυτή η τάση είναι αναπόφευκτη: οι κοινωνίες δεν αυτοκτονούν ή, με άλλα λόγια, 7 δισ. άνθρωποι αποζητούν να επιβιώσουν, να βγουν από την φτώχεια, να αυξήσουν το βιοτικό τους επίπεδο, ανεξάρτητα από το σε ποιο κοινωνικό σύστημα ή πολιτικό καθεστώς βρίσκονται.
Για τους παλαιούς ιμπεριαλιστές είναι προφανές ότι οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις (διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί, ΟΗΕ, στρατιωτικοί σχηματισμοί, οικονομικές ρυθμίσεις κ.ά.) όχι μόνο δεν επαρκούν για την αποτροπή και ανάσχεση των νέων ιμπεριαλισμών αλλά λειτουργούν και σε βάρος τους. Συνεπώς προχωρούν σε μια αυστηροποίηση ή μετάλλαξη αυτών των ρυθμίσεων, ώστε να λειτουργούν με έναν απόλυτο και άμεσα μεροληπτικό τρόπο υπέρ τους: παράλυση/κατάργηση Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και ανάδυση διακρατικών συμφωνιών, δυσβάστακτες οικονομικές κυρώσεις/κατασχέσεις που εξαπλώνονται και εντείνονται, άμεσοι ή έμμεσοι δασμοί, οικονομικοί εκβιασμοί κ.ο.κ. Και, εδώ και ένα χρόνο, με καταφυγή στον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας που προς το παρόν είναι μακράν το ισχυρότερο στρατιωτικά και γεωστρατηγικά μέλος των BRICS.
Οι νέοι ιμπεριαλιστές αλλά και πάρα πολλές χώρες του πλανήτη επιδιώκουν όχι μόνο να μην αυστηροποιηθούν ή να μεταλλαχθούν οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις προς αποκλειστικό όφελος των παλαιών ιμπεριαλιστών αλλά και να αποδυναμωθούν ή να τροποποιηθούν προς όφελός τους. Αυτόν τον στόχο επιδιώκει όχι μόνο η Κίνα και η Ρωσία αλλά και συνολικά οι BRICS και μια σειρά άλλων σημαντικών χωρών, με διαφορετικούς βέβαια ρυθμούς και ισορροπίες ανάλογα με τα συμφέροντα της κάθε μιας αστικής τάξης.
Σε αυτήν την προοπτική αποσαφηνίζεται και η συζήτηση, υποστηρικτών και αντιπάλων των BRICS, για ένα νέο παγκόσμιο νόμισμα ή για τη συνοχή των BRICS. Η συζήτηση για ένα νέο νόμισμα δεν είναι πρόωρη ή ώριμη αλλά προς το παρόν ανούσια. Οι BRICS επιδιώκουν να εξισορροπήσουν προς όφελός τους τον συσχετισμό στα διάφορα διεθνή όργανα: από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έως την Παγκόσμια Τράπεζα (όπου όσον αφορά τον δανεισμό χωρών η Κίνα έχει μόνο το 5% των ψήφων όταν η οικονομία της είναι το 18% της παγκόσμιας). Όλα αυτά για να διασφαλίσουν ότι θα διατηρηθεί η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση χωρίς τα εμπόδια που έχουν υψώσει οι παλαιοί ιμπεριαλιστές, ότι το ΔΝΤ δεν θα ελέγχει χώρες μόνο προς όφελος των παλαιών ιμπεριαλιστών κ.ά. Ταυτόχρονα, στον βαθμό που μπορούν, να προχωρήσουν σε διακρατικό εμπόριο με βάση εθνικά νομίσματα ή ένα «νόμισμα ειδικού τύπου» (όπως τα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (SDR) του ΔΝΤ) ή ένα «νόμισμα μόνο των κεντρικών τραπεζών» που θα τις διευκολύνει στις ανταλλαγές τους, να ενισχύσουν την Αναπτυξιακή Τράπεζα των BRICS ή ακόμη και τον στρατιωτικό οργανισμό της Σαγκάης κ.ο.κ. Kοντολογίς να δημιουργήσουν έναν χώρο για να προχωρήσουν, παρ’ όλο που οι παλαιοί δεν πρόκειται να τον παραχωρήσουν αμαχητί.
Όπως και να ’χει, όλα αυτά προϋποθέτουν ότι ο ρώσικος ιμπεριαλισμός δεν θα ηττηθεί ή δεν θα εξαντληθεί στην αντιπαράθεσή του στην Ουκρανία. Με αυτήν την έννοια, και χωρίς να παραβλέπει κανείς τις διαφορές στο εσωτερικό των BRICS (όσοι τις αναδεικνύουν ξεχνούν λίγο εύκολα τις διαφορές στο εσωτερικό των παλαιών ιμπεριαλιστών), η κόκκινη γραμμή τους είναι η ήττα της Ρωσίας. Μια τέτοια πιθανή ήττα θα άνοιγε τον δρόμο για την εύκολη ήττα της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας αλλά και μια σειράς άλλων χωρών.
To εργατικού κίνημα απέναντι στον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό
Η στάση του παγκόσμιου εργατικού κινήματος απέναντι στον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό θα πρέπει να είναι μια πολιτική που θα αποφεύγει την Σκύλλα των παλαιών και την Χάρυβδη των νέων ιμπεριαλιστών. Η νίκη είτε του ενός είτε του άλλου προϋποθέτει την συντριβή του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Πρέπει συνεπώς να είναι μια πολιτική ακριβώς αντίθετη από αυτήν της Σοσιαλδημοκρατίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και της Σοσιαλδημοκρατίας και των σταλινικών ΚΚ στον Β΄ΠΠ. Αναμφίβολα οι δυνάμεις του εργατικού κινήματος επωφελούνται ή μπορούν να επωφεληθούν από το αδυνάτισμα των σημερινών κυρίαρχων ιμπεριαλιστών δηλαδή των παλαιών. Αλλά αυτό δεν σημαίνει συστράτευση ή συμμαχία με τους νέους. Κάθε άλλο. Το εργατικό κίνημα, στη βάση των δικών του, ανεξάρτητων ταξικών συμφερόντων, οφείλει να αναπτύξει την διεθνιστική δράση και κυρίως την οργάνωσή του – και να έχει ως πρώτιστο καθήκον του τη σύγκρουση μέχρι τέλους με τη δική του αστική τάξη, ανεξάρτητα με ποιο ιμπεριαλιστικό μπλοκ αυτή συντάσσεται.
