Η Κομμούνα του Παρισιού
Το Μάρτη του 1871 ξέσπασε η πρώτη στον κόσμο προλεταριακή επανάσταση, που έμεινε στην ιστορία με το όνομα Κομμούνα του Παρισιού. Ήταν αποτέλεσμα των οξύτατων ταξικών αντιθέσεων, που συντάραζαν τη γαλλική κοινωνία στα μέσα του 19ου αιώνα. Αυτές είχαν ήδη εκδηλωθεί με την επανάσταση του 1848 η οποία, παρότι είχε ακόμα καθαρά αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα, σηματοδότησε τη δυναμική είσοδο της εργατικής τάξης στον πολιτικό στίβο και απέδειξε τις δυνατότητές της για ανεξάρτητη πολιτική δράση. Ωστόσο, οι Γάλλοι εργάτες ήταν ακόμα ολιγάριθμοι και πολιτικά ανώριμοι και δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το πραξικόπημα της 18ης Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη (1851). Το καθεστώς αυτό επέβαλε στυγνή τρομοκρατία προς όφελος της αστικής τάξης, δεν μπόρεσε όμως να αποτρέψει την όξυνση της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Στα χρόνια που ακολούθησαν η γαλλική εργατική τάξη γνώρισε ραγδαία άνοδο, τόσο αριθμητική, λόγω της βιομηχανικής ανάπτυξης, όσο και από πλευράς ταξικής οργάνωσης και συνείδησης. Σ’ αυτό συνέβαλε σημαντικά η ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς το 1864 και βέβαια η διάδοση των ιδεών του επιστημονικού σοσιαλισμού των Μαρξ και Ένγκελς.
Τον Ιούλη του 1870 ξέσπασε πόλεμος μεταξύ της Γαλλίας και της Πρωσίας (Γερμανίας). Ο γαλλικός στρατός συνετρίβη μέσα σε έξι εβδομάδες. Το Σεπτέμβρη ο Βοναπάρτης ανατράπηκε, όμως η νέα αστική κυβέρνηση συνέχισε απαρέγκλιτα την αντιλαϊκή πολιτική. Το Παρίσι είχε περικυκλωθεί από τα γερμανικά στρατεύματα, όμως οι αντιδραστικοί ηγέτες της «Δημοκρατίας» υπονόμευαν συνειδητά την άμυνά του, καθώς φοβούνταν περισσότερο τους ένοπλους εργάτες παρά τους Γερμανούς. Η λαϊκή αγανάκτηση για την προδοτική στάση των αστών οδήγησε σε εξεγέρσεις τον Οκτώβρη του 1870 και το Γενάρη του 1871, που όμως γρήγορα καταπνίγηκαν. Το Φλεβάρη ανέλαβε νέα αστική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Θιέρσο, η οποία συνθηκολόγησε, παραδίδοντας το Παρίσι στους Γερμανούς.
Οι εργάτες του Παρισιού αντέδρασαν δημιουργώντας εργατική εθνοφρουρά και η νέα εξέγερση επικράτησε στις 18 Μάρτη. Τα κυβερνητικά στρατεύματα αναγκάστηκαν να οπισθοχωρήσουν στις Βερσαλλίες ενώ και οι Γερμανοί προτίμησαν να παραμείνουν στα περίχωρα του Παρισιού. Οι εργάτες ύψωσαν την κόκκινη σημαία στο δημαρχείο της πόλης. Στα τέλη Μάρτη ανακήρυξαν την Κομμούνα και οργάνωσαν ελεύθερες εκλογές. Στην ηγεσία του κινήματος αναδείχθηκαν πολλοί μαρξιστές, ωστόσο την πλειοψηφία κατείχαν οι αναρχικοί και αναρχίζοντες οπαδοί του Προυντόν και του Μπλανκί. Αρχικά, ο Μαρξ και η Πρώτη Διεθνής συμβούλεψαν τους εργάτες να μην προχωρήσουν στην εξέγερση, βλέποντας ότι οι πιθανότητες επιτυχίας ήταν πολύ λίγες. Ωστόσο, με το ξέσπασμά της προσπάθησαν να βοηθήσουν με κάθε τρόπο. Ο Μαρξ ύμνησε τον ηρωισμό των Κομμουνάρων, διαβίβασε στο Παρίσι τις συμβουλές του και προσπάθησε να οργανώσει αλληλεγγύη στην εξέγερση μέσα στη Γερμανία.
Η Κομμούνα του Παρισιού ήταν η πρώτη επαναστατική κυβέρνηση των εργαζόμενων μαζών και πήρε μέτρα πρωτοφανή στην ανθρώπινη ιστορία. Η εκκλησία χωρίστηκε από το κράτος, ο αστικός στρατός και η αστυνομία αντικαταστάθηκαν από τη λαϊκή πολιτοφυλακή. Μπήκαν τα θεμέλια της δικτατορίας του προλεταριάτου, δηλαδή του εργατικού κράτους και της εργατικής εξουσίας, που θα βασίζεται σε εκλεγμένους αντιπροσώπους, οι οποίοι όμως θα υπόκεινται συνεχώς σε έλεγχο από τους εκλογείς και θα είναι ανακλητοί. Η βασική αυτή αρχή καθιερώθηκε για όλους τους κρατικούς λειτουργούς όπως και για τους δικαστές και ο μισθός τους δεν θα έπρεπε να υπερβαίνει το μισθό ενός ειδικευμένου εργάτη, ώστε να μην δημιουργούνται προνομιούχες ομάδες. Ενώ η αστική αντίδραση στις Βερσαλλίες οργάνωνε μέτρα τρομοκρατίας κατά των εργατών, οι Κομμουνάροι κατάργησαν τη θανατική ποινή και έκαψαν τη γκιλοτίνα. Παράλληλα, οργάνωσαν τον εφοδιασμό σε τρόφιμα, την υγεία, την παιδεία και κατάργησαν την νυχτερινή και την παιδική εργασία. Όταν οι περισσότεροι εργοδότες εγκατέλειψαν το Παρίσι κλείνοντας τα εργοστάσια, οι εργάτες δημιούργησαν συνεταιρισμούς για να τα θέσουν ξανά σε λειτουργία. Η Κομμούνα διακήρυξε την αφοσίωσή της στην ισότητα και τη φιλία των λαών και σε αυτήν συμμετείχαν και ξένοι εργάτες. Η δυναμική της εργατικής εξέγερσης πήρε με το μέρος της και τους μικροαστούς και το κυριότερο κόμμα τους, η «Δημοκρατική Ένωση», συμμετείχε στην κυβέρνηση της Κομμούνας.
Παρά το κολοσσιαίο έργο που μπόρεσαν να φέρουν σε πέρας, και μάλιστα κάτω από συνθήκες εμφυλίου πολέμου και διαρκούς βομβαρδισμού του Παρισιού από τις δυνάμεις της αντίδρασης, οι Κομμουνάροι έκαναν ορισμένα μοιραία λάθη, λόγω βέβαια της απειρίας και της πολιτικής ανωριμότητας του εργατικού κινήματος εκείνης της εποχής. Άφησαν ανέγγιχτο το χρυσάφι της Τράπεζας της Γαλλίας και απέτυχαν να συνδεθούν με τους εργάτες άλλων πόλεων. Έτσι η λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος στην υπόλοιπη χώρα συνεχίστηκε χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες και οι διάφορες ανοργάνωτες τοπικές εξεγέρσεις πνίγηκαν στο αίμα. Οι αντεπαναστατικές δυνατότητες της αστικής τάξης υποτιμήθηκαν και χάθηκε η ευκαιρία για μια άμεση επίθεση κατά των Βερσαλλιών. Παράλληλα, είχε επικρατήσει η αυταπάτη ότι οι Γερμανοί θα έμεναν συνεχώς ουδέτεροι απέναντι στη γαλλική εμφύλια σύγκρουση. Όμως η κυβέρνηση του Μπίσμαρκ απελευθέρωσε τους Γάλλους αιχμαλώτους του πολέμου και βοήθησε την κυβέρνηση του Θιέρσου. Παρά την ηρωική αντίσταση των παρισινών εργατών, τα ενισχυμένα κυβερνητικά στρατεύματα πέτυχαν να επικρατήσουν μέχρι το τέλος του Μάη 1871. Ακολούθησε μια τρομερή σφαγή 70.000 εργατών, ενώ 30.000 είχαν πέσει στις μάχες. Άλλοι 100.000 φυλακίστηκαν ή αναγκάστηκαν να εξοριστούν. Η κτηνωδία της αστικής τάξης είχε δείξει το πραγματικό της πρόσωπο.
Τα τραγικά διδάγματα της Κομμούνας του Παρισιού παραμένουν μέχρι σήμερα επίκαιρα για το παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Απέδειξαν περίτρανα ότι το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα και ότι η αστική τάξη όλων των χωρών με τη λέξη «πατρίδα» εννοεί τα προνόμια και τα κέρδη της. Η εργατική τάξη για να απελευθερωθεί και να εκπληρώσει το ιστορικό της καθήκον πρέπει να καταστρέψει το αστικό κράτος, να καταπνίξει στη γέννησή της κάθε αντεπαναστατική ενέργεια και να οικοδομήσει το δικό της κράτος, βασισμένο στην άμεση δημοκρατία των εργατικών συμβουλίων. Επιπλέον, απαραίτητη για την προετοιμασία και την τελική νίκη της επανάστασης είναι η δημιουργία εργατικού επαναστατικού κόμματος. Τις θεμελιώδεις αυτές αρχές διατύπωσε στα έργα του ο Λένιν και η εφαρμογή τους από τους μπολσεβίκους οδήγησε στη νίκη του 1917.
