100 Χρόνια από τη δημιουργία της ΕΣΣΔ. Τι απέμεινε από μια γραφειοκρατική κοινωνία;

Ο σταλινισμός δυσφήμησε τα ιδανικά του σοσιαλισμού και έκανε τον κομμουνισμό ύβρι

Δημήτρης Κατσορίδας  30 Δεκεμβρίου, 2022  

Στις 30 Δεκεμβρίου 1922, πριν 100 χρόνια, ιδρύθηκε η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ), ως εθελοντική ένωση σε ισότιμη βάση όλων των δημοκρατιών, από αντιπροσώπους της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και της Υπερκαυκασίας. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα της επέκτασης της Ρώσικης Επανάστασης του 1917, η οποία αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια σοσιαλιστικού μετασχηματισμού προς όφελος της εργατικής τάξης και της φτωχής αγροτιάς.

Η εργατική τάξη πήρε την εξουσία στα χέρια της, αλλά δυστυχώς αυτό έγινε για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Διότι, σφετερίστηκε την εξουσία ένας πανίσχυρος γραφειοκρατικός μηχανισμός, ο οποίος είχε αρχίσει να διαμορφώνεται από τα πρώτα βήματα της επανάστασης, την επικινδυνότητα του οποίου επεσήμανε ο Λένιν, πριν πεθάνει, προτρέποντας να παρθούν άμεσα μέτρα.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση έμεινε ημιτελής. Μπλόκαρε εξαιτίας των ηττών της επανάστασης στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προκαλώντας την ασφυκτική απομόνωση του πρώτου εργατικού κράτους, σε μια φτωχή οικονομικά και πολιτιστικά χώρα, όπως ήταν τότε η Σοβιετική Ένωση. Αυτά όλα συνέτειναν με τη σειρά τους στην ανάπτυξη του προνομιούχου παρασιτικού στρώματος της γραφειοκρατίας, στην απονέκρωση της εργατικής δημοκρατίας, στην εξουσία των «ειδικών» στις κρατικές επιχειρήσεις, στην αποστέωση των σοβιέτ, στη μαζική καταστολή, ενώ η μαρξιστική ιδεολογία έγινε κρατική ιδεολογία, κάτι σαν θρησκεία, και με αυτό τον τρόπο το καθεστώς επιχειρούσε να δικαιολογήσει κάθε του πράξη εναντίον της εργατικής τάξης.

Το καθεστώς που επικράτησε επί Στάλιν, από τα μέσα της δεκαετίας του 1920, ενώ στη θεωρία διακήρυσσε τον σοσιαλισμό, η πρακτική του ήταν ασύμβατη με αυτόν. Το «σημείο ιστορικής στροφής» και η ενίσχυση των οπορτουνιστικών θέσεων δεν έγιναν με το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το 1956, δηλ. μετά τον θάνατο του Στάλιν και τη λεγόμενη «αποσταλινοποίηση», όπως ισχυρίζεται το ΚΚΕ, ούτε η αντεπανάσταση προήλθε και επικράτησε επί Γκορμπατσόφ, μεταξύ 1986-91, με συνεπακόλουθο την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Αντίθετα, ο οπορτουνισμός και η αντεπανάσταση είχαν, ήδη, επικρατήσει με την εδραίωση του σταλινισμού.

Οι μπολσεβίκοι από την πρώτη στιγμή της επανάστασης, εκτός από οικονομικά μέτρα, πήραν και θεσμικά μέτρα, τα οποία καθιέρωναν πρωτόγνωρες κατακτήσεις, όπως ο πολιτικός γάμος ή ακόμη η μη δήλωσή του, το αυτόματο διαζύγιο, η κατάργηση της αντίληψης περί νόθων παιδιών, το δικαίωμα στις σεξουαλικές προτιμήσεις, η ασφαλής και νόμιμη έκτρωση ως δικαίωμα της κάθε γυναίκας, ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους, ένα νέο οικογενειακό δίκαιο, η ισότητα των φύλων, η πλήρης αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος χωρίς τιμωρίες, τα κέντρα ημερήσιας φροντίδας, η δημοκρατία στον στρατό κ.λπ.

Δυστυχώς, η σταλινική αντεπανάσταση πισωγύρισε όλη την διαδικασία σοσιαλιστικού μετασχηματισμού. Κατήργησε τις πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες και το δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση, το κόστος της υποχρεωτικής κολεκτιβοποίησης και εκβιομηχάνισης ήταν υπερβολικό, πισωγύρισαν οι θεσμικές κατακτήσεις στα ζητήματα της καθημερνής ζωής, το διαζύγιο έγινε όλο και πιο δύσκολο, οι εκτρώσεις έγιναν πάλι παράνομες, οι ώρες λειτουργίας των κέντρων ημερήσιας φροντίδας περιορίστηκαν, το εκπαιδευτικό σύστημα αυστηροποιήθηκε, τα κορίτσια διδάσκονταν στο σχολείο ειδικά μαθήματα που τα προετοίμαζαν για το ρόλο της συζύγου και της μάνας, οι ιερόδουλες συλλαμβάνονταν ενώ η προηγούμενη πολιτική των μπολσεβίκων ήταν η σύλληψη μόνο των ιδιοκτητών των οίκων ανοχής και η εθελοντική εκπαίδευση αυτών των γυναικών, καταργήθηκε η λαϊκή πολιτοφυλακή, επανήλθε ο μόνιμος στρατός και η αστική ιεραρχία σε αυτόν, η ελευθερία στην τέχνη καταστάλθηκε, ενώ όλα αυτά επισφραγίστηκαν με τις περίφημες Δίκες της Μόσχας (1936-38) και τον αφανισμό όλης της παλιάς γενιάς των μπολσεβίκων που έκαναν την επανάσταση του 1917.

Ο σταλινισμός δυσφήμησε τα ιδανικά του σοσιαλισμού και έκανε τον κομμουνισμό ύβρι.

Όμως, ήταν αυτές οι εσωτερικές αντιφάσεις που το 1989 οδήγησαν στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των άλλων κρατών του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού.

Οι κριτικές που υπήρχαν, από τότε, οι οποίες δεν συνέπιπταν κατ’ ανάγκη μεταξύ τους, όπως της Ρόζας Λούξεμπουργκ, της εσωκομματικής Εργατικής Αντιπολίτευσης, των αναρχικών, του Τρότσκι και της Αριστερής Αντιπολίτευσης, του Κορς, του Πάνεκουκ, των συμβουλιακών, και αργότερα του Καστοριάδη, του Παπαϊωάννου, του Κλιφ, του Μπετελέμ, του Μαντέλ και άλλων σύγχρονών τους και μεταγενέστερων, έπεφταν στο κενό, ενώ κάποιες από αυτές είχαν κατασταλεί βίαια. Παρ’ όλα  αυτά, οι εν λόγω απόψεις κατάφεραν να εγγραφούν σε μια κριτική παράδοση, η οποία άφησε παρακαταθήκες στις επόμενες γενιές για να συνδεθούν με το πραγματικό νήμα και νόημα της Οκτωβριανής Επανάστασης, και με αυτές τις ιστορικές παρακαταθήκες να αποφευχθούν μεθεπόμενα λάθη.

Εν κατακλείδι, αυτό που γνωρίσαμε δεν ήταν σοσιαλισμός. Διότι, ο σοσιαλισμός καλείται να δημιουργήσει μια νέα ποιοτική μεταβολή, στη βάση της κοινωνικοποίησης των βασικών μέσων παραγωγής, με την γενικευμένη κοινωνική αυτοδιαχείριση, τη διευρυμένη σοσιαλιστική δημοκρατία, έναν διαφορετικό πολιτισμό, μια νέα κουλτούρα, και πρωτοφανέρωτες μορφές ευτυχισμένης ζωής.