Η εσωτερική εξορία του Τάσου Λειβαδίτη (του Δημήτρη Κατσορίδα)

Κατά τη διάρ­κεια της Κα­το­χής, έλαβε μέρος στην Αντί­στα­ση, μέσα από τις γραμ­μές της ΕΠΟΝ (νε­ο­λαία του ΕΑΜ). Λόγω της αντι­στα­σια­κής του δρά­σης και των αρι­στε­ρών πο­λι­τι­κών του φρο­νη­μά­των, το εμ­φυ­λια­κό κρά­τος της Δε­ξιάς τον έστει­λε εξο­ρία, από το 1948-1952, στον Μού­δρο, στον Άη Στρά­τη, στην Μα­κρό­νη­σο και μετά στις φυ­λα­κές Χα­τζη­κώ­στα στην Αθήνα. Το 1955 δι­κά­ζε­ται, εξαι­τί­ας του φι­λει­ρη­νι­κού πε­ριε­χο­μέ­νου του βι­βλί­ου του, με τίτλο, «Φυ­σά­ει στα σταυ­ρο­δρό­μια του κό­σμου», και αθω­ώ­νε­ται. Στί­χοι του με­λο­ποι­ή­θη­καν από τους Μ. Θε­ο­δω­ρά­κη, Μάνο Λοϊζο και Μίμη Πλέσ­σα. Το 1961, που γυ­ρί­στη­κε η ται­νία «Συ­νοι­κία το ‘‘Όνει­ρο­’’», το σε­νά­ριο το έγρα­ψαν ο Τάσος Λει­βα­δί­της με τον συγ­γρα­φέα Κώστα Κο­τζιά, και με σκη­νο­θέ­τη τον Αλέκο Αλε­ξαν­δρά­κη. Τη μου­σι­κή έγρα­ψε ο Μ. Θε­ο­δω­ρά­κης, σε στί­χους Τ. Λει­βα­δί­τη και τα τρα­γού­δια ερ­μή­νευ­σε ο Γρη­γό­ρης Μπι­θι­κώ­τσης. Στην ται­νία δεί­χνει μια πάμ­πτω­χη συ­νοι­κία και τους κα­τοί­κους της, οι οποί­οι προ­σπα­θούν να ξε­φύ­γουν από τη «μοίρα» τους, αλλά με νοιά­ξι­μο και εν­δια­φέ­ρον για τους συ­ναν­θρώ­πους τους. Η ται­νία έκοψε, τότε, 74.427 ει­σι­τή­ρια.

Ο Λει­βα­δί­της, υπήρ­ξε ένας άν­θρω­πος τα­πει­νός, σε­μνός, λι­γο­μί­λη­τος και χωρίς εμπά­θειες. Ένας άν­θρω­πος με έντο­νες υπαρ­ξια­κές ανη­συ­χί­ες και ενο­χι­κά στοι­χεία, δεί­χνο­ντας με­γά­λη επιεί­κεια στους αν­θρώ­πους, όπως φαί­νε­ται από το ποι­η­τι­κό του έργο. Ένα έργο με εμ­φα­νέ­στα­τα στοι­χεία το αίμα, τον έρωτα και τους κα­τα­φρο­νε­μέ­νους της ζωής. Το αίμα ως σύμ­βο­λο ζωής, θα­νά­του και επα­νά­στα­σης, όπως λέει ο Π. Ηλιό­που­λος (Οδός Πανός, τχ. 140, 2008). Όμως, ταυ­τό­χρο­να, ύμνη­σε τόσο την γυ­ναι­κεία πα­ρου­σία όσο και τον έρωτα, που «είναι ο πιο δύ­σκο­λος δρό­μος για να γνω­ρι­στού­με», αλλά και την ερω­τι­κή ήττα: «Κι εσύ αγα­πη­μέ­νη όταν με διώ­χνεις/ κλεί­νεις έξω απ’ την πόρτα σου/ έναν ολό­κλη­ρο κόσμο».

Φρο­ντί­δα και έγνοια του ήταν η ανα­βί­ω­ση της ιστο­ρί­ας και της δόξας των ητ­τη­μέ­νων, η διά­σω­σή τους από τη φθορά του χρό­νου και από τους αντι­πά­λους, η πε­ρι­φρού­ρη­ση του αγώνα και των ορα­μά­των τους. Όμως, τον σα­γή­νευε και ο κό­σμος της φτω­χο­λο­γιάς, οι πα­ρί­ες, οι κα­τα­τρεγ­μέ­νοι, οι βα­σα­νι­σμέ­νοι, οι από­κλη­ροι, οι δυ­στυ­χι­σμέ­νοι, οι κα­τα­φρο­νη­μέ­νοι, οι ψυ­χι­κά συ­ντε­τριμ­μέ­νοι (π.χ. αλ­κο­ο­λι­κοί), οι συμ­βι­βα­σμέ­νοι, οι χα­μέ­νοι της ζωής, δη­λα­δή οι «από κάτω», οι πε­ρι­φρο­νη­μέ­νοι της ιστο­ρί­ας. Με όλους αυ­τούς συ­μπά­σχει!

Ως σταθ­μούς στην ποί­η­ση του Λει­βα­δί­τη, θα μπο­ρού­σα­με κάπως σχη­μα­τι­κά να τους χω­ρί­σου­με ως εξής:

α) Η πρώτη πε­ρί­ο­δος, 1949-56, γνω­στή και ως «ποί­η­ση του στρα­το­πέ­δου», με έντο­νο το πο­λι­τι­κό στοι­χείο, στην οποία κυ­ριαρ­χεί η αντί­στα­ση, το αγω­νι­στι­κό φρό­νη­μα, η πίστη στα ιδα­νι­κά και στο μέλ­λον.

β) Από το 1956 μέχρι το 1962, είναι μια πε­ρί­ο­δος όπου βιώ­νει την απο­στα­λι­νο­ποί­η­ση, την επι­στρο­φή στο πα­ρελ­θόν και στους συ­ντρό­φους που χά­θη­καν, την ήττα, την απο­γο­ή­τευ­ση και τη διά­ψευ­ση.

γ) Από το 1962 μέχρι την Χού­ντα των Συ­νταγ­μα­ταρ­χών (1967-74), στην διάρ­κεια της οποί­ας βυ­θί­στη­κε στην σιωπή, δίνει έμ­φα­ση σε πιο υπαρ­ξια­κά ζη­τή­μα­τα, κατά κύριο λόγο στη βίωση του πα­ρό­ντος.

δ) Από το 1976 και μετά, μέχρι τον θά­να­τό του (30-10-1988), «απο­πει­ρά­ται να απο­κα­τα­στα­θεί η τε­τα­μέ­νη συ­ζυ­γία», όπως λέει ο Π. Νού­τσος, πα­ρελ­θό­ντος, πα­ρό­ντος και μέλ­λο­ντος.

Στο ποι­η­τι­κό έργο, του Λει­βα­δί­τη, δια­φαί­νε­ται μια τάση πε­σι­μι­σμού και δια­ψεύ­σε­ων, η οποία κα­λύ­πτε­ται από την απροσ­διο­ρι­στία και από μια ροπή προς την μυ­στι­κό­τη­τα, με έντο­να τα βιω­μα­τι­κά στοι­χεία. Η κοι­νω­νι­κή κρι­τι­κή ήταν ο βα­σι­κός σκο­πός του έργου του.

Δεν είναι υπερ­βο­λι­κό να πούμε ότι συν­δέ­ε­ται τόσο με την γενιά όσο και με την ποί­η­ση της ήττας, στην οποία ανή­κουν επί­σης οι Μα­νώ­λης Ανα­γνω­στά­κης, Τάκης Σι­νό­που­λος, Άρης Αλε­ξάν­δρου, Νίκος Κα­ρού­ζος, Μι­χά­λης Κα­τσα­ρός και πολ­λοί άλλοι/-ες σπου­δαί­οι/-ες δη­μιουρ­γοί, οι οποί­οι έζη­σαν την Κα­το­χή, τον Εμ­φύ­λιο, τις διώ­ξεις, τις φυ­λα­κί­σεις, τους βα­σα­νι­σμούς, τις εξο­ρί­ες, και τις δο­λο­φο­νί­ες των συ­ντρό­φων τους. Με λίγα λόγια, ωρί­μα­σαν στην Κα­το­χή, βί­ω­σαν το με­γα­λείο του ΕΑ­Μι­κού κι­νή­μα­τος, και βγή­καν ητ­τη­μέ­νοι τόσο εξαι­τί­ας των επι­λο­γών της ηγε­σί­ας της Αρι­στε­ράς όσο και από αυ­τούς που απου­σί­α­ζαν κατά τη διάρ­κεια της Αντί­στα­σης ή συ­νερ­γά­στη­καν με τους κα­τα­κτη­τές. Παρ’ όλα αυτά, κα­τά­φε­ραν και άρ­θρω­σαν έναν ποι­η­τι­κό λόγο αξιό­λο­γο και δη­μιουρ­γι­κό, εκ­φρά­ζο­ντας τη γενιά της Αντί­στα­σης και της διά­ψευ­σης, αλλά και τις με­τέ­πει­τα γε­νιές. Γι’ αυτό τα ποι­ή­μα­τά τους εξα­κο­λου­θούν να δια­βά­ζο­νται και να συ­γκι­νούν.

Όπως επι­ση­μαί­νει ο Βάσος Βα­ρί­κας, σε άρθρο του στις 9-4-1967, στο οποίο εξυ­μνεί τον Λει­βα­δί­τη ως σπου­δαίο ποι­η­τή, η τρυ­φε­ρή νότα του και οι απλοί αν­θρώ­πι­νοι τόνοι, δεν απου­σί­α­ζαν ποτέ από τους στί­χους του και γι’ αυτό η πλευ­ρά του αυτή ήταν και η γνη­σιό­τε­ρη του τα­λέ­ντου του.