«Οι ιδέες δεν καίγονται» (του Δημήτρη Κατσορίδα)

«Οι ιδέες δεν καίγονται»

 

 

Η ταινία του Σ. Χαραλαμπόπουλου, «1821: Άνεμος Ελευθερίας», δείχνει το πως προετοιμάστηκε η ελληνική Επανάσταση μεταξύ 1819-1821. Το ενδιαφέρον είναι ότι δεν μοιάζει με παλιότερες ταινίες, οι οποίες λίγη σχέση είχαν με την πραγματικότητα, καθώς εξιδανίκευαν τα πράγματα και τους πρωταγωνιστές του αγώνα.

Η εν λόγω ται­νία κάνει μια και­νο­το­μία: συν­δυά­ζει τους ρό­λους των ηθο­ποιών με την αφή­γη­ση, με το ντο­κι­μα­ντέρ, με ει­κό­νες από έγ­χρω­μες λι­θο­γρα­φί­ες, με την έρευ­να, καθώς και με την ιστο­ρι­κή ανά­λυ­ση υπό μορφή συ­νε­ντεύ­ξε­ων από τέσ­σε­ρις σύγ­χρο­νους ιστο­ρι­κούς (Β. Πα­να­γιω­τό­που­λος, Όλγα Κα­τσιαρ­δή-Hering, Θ. Χρή­στου, Β. Κα­ρα­μα­νω­λά­κης).

Η ται­νία ξε­κι­νά­ει σε ένα τυ­πο­γρα­φείο του 1900, στο οποίο ετοι­μά­ζε­ται η έκ­δο­ση ενός λαϊ­κού ει­κο­νο­γρα­φη­μέ­νου ανα­γνώ­σμα­τος, που θα είχε τον τίτλο, «Άνε­μος Ελευ­θε­ρί­ας». Αυτό δεν εκ­δό­θη­κε ποτέ και με το πέ­ρα­σμα του χρό­νου δεί­χνει να το ανα­κα­λύ­πτει, στη ση­με­ρι­νή εποχή, μια ιστο­ρι­κός τέ­χνης, η οποία απο­φα­σί­ζει να ορ­γα­νώ­σει μια Έκ­θε­ση αφιε­ρω­μέ­νη σε αυτό. Ο επι­νοη­μέ­νος ήρωας του ανα­γνώ­σμα­τος και της ται­νί­ας είναι ο  Ιω­άν­νης Φί­λω­νας, ο οποί­ος είναι έμπο­ρος και υψηλά ιστά­με­νος στην ιε­ραρ­χία της Φι­λι­κής Εται­ρεί­ας, δρα­στη­ριο­ποιού­με­νος εντός και εκτός Ελ­λά­δας. Μέσα από τη δράση του, σε συ­νερ­γα­σία με τον Χρι­στό­φο­ρο Περ­ραι­βό, επί­σης Φι­λι­κό και σύ­ντρο­φο του Ρήγα, πε­ρι­γρά­φε­ται πως ορ­γα­νώ­θη­κε η Επα­νά­στα­ση. Δεί­χνει τον Φί­λω­να να τα­ξι­δεύ­ει σε τό­πους τόσο της ελ­λη­νι­κής δια­σπο­ράς όσο και του Ελ­λα­δι­κού χώρου, με­τα­φέ­ρο­ντας όχι μόνο προ­ϊ­ό­ντα, αλλά και τις ιδέες της επα­νά­στα­σης, δια­κι­νώ­ντας ταυ­τό­χρο­να φυλ­λά­δια και βι­βλία. Φεύ­γει αρχές του 1819 από την Οδησ­σό, με εμπο­ρεύ­μα­τα, τα­ξι­δεύ­ει στην Πόλη, φτά­νει στις Κι­τριές τον Μάρτη του ίδιου έτους, και συ­νε­χί­ζο­ντας την πο­ρεία του στον χρόνο περ­νά­ει από την Κα­λα­μά­τα, τη Ζά­κυν­θο, την Πά­δο­βα, τη Βιέν­νη και κα­τα­λή­γει στο Ισμα­ή­λιο της Βεσ­σα­ρα­βί­ας, στις αρχές Οκτω­βρί­ου 1820, όπου πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε συ­νέ­λευ­ση της ηγε­σί­ας της Φι­λι­κής Εται­ρεί­ας και απο­φα­σί­στη­κε η άμεση κή­ρυ­ξη της Επα­νά­στα­σης.

Υπό μία έν­νοια, η ται­νία απο­κα­θι­στά τη δράση και το ρόλο της Φι­λι­κής Εται­ρεί­ας, την οποία έχου­με κάπως υπο­τι­μή­σει. Εδώ να υπεν­θυ­μί­σου­με ότι δη­μιουρ­γή­θη­κε κατά τα πρό­τυ­πα των τε­κτο­νι­κών στοών (Μα­σό­νων), που δρού­σαν στην Ευ­ρώ­πη (όρκος, σύμ­βο­λα, ιε­ραρ­χία, αό­ρα­τη αρχή, τρό­πος μύ­η­σης, συν­θή­μα­τα, κ.λπ.), οι οποί­ες τότε έπαι­ζαν ένα επα­να­στα­τι­κό ρόλο. Μά­λι­στα, ο Ξάν­θος ήταν τέ­κτο­νας, από παλιά, όπως λέει και ο ίδιος στα Απο­μνη­μο­νεύ­μα­τά του. Από εκεί επη­ρε­α­σμέ­νος συ­νέ­λα­βε την ιδέα για να δη­μιουρ­γη­θεί μία ανά­λο­γη μυ­στι­κή Εται­ρεία με σκοπό την απε­λευ­θέ­ρω­ση.

Αυτό που κα­τόρ­θω­σε η Φι­λι­κή Εται­ρεία ήταν να με­του­σιώ­σει τη διά­χυ­τη δυ­σα­ρέ­σκεια, που υπήρ­χε εξαι­τί­ας της τυ­ραν­νι­κής Οθω­μα­νι­κής Διοί­κη­σης, σε απε­λευ­θε­ρω­τι­κό πρό­ταγ­μα. Έτσι, κα­τά­φε­ρε να κι­νη­το­ποι­ή­σει όλους τους δια­θέ­σι­μους πό­ρους (άτομα, Κα­πε­τα­ναί­οι σε στε­ριά και θά­λασ­σα με τους στρα­τιώ­τες τους, εμπει­ρία, χρή­μα­τα, εξο­πλι­σμό, δί­κτυα επι­κοι­νω­νί­ας, δι­πλω­μά­τες, δια­νο­ού­με­νους, και οτι­δή­πο­τε άλλο μπο­ρού­σε να φανεί χρή­σι­μο για την Επα­νά­στα­ση), και να  δη­μιουρ­γή­σει μια ευ­ρεία δια­τα­ξι­κή συμ­μα­χία, όπου οι κυ­ρί­αρ­χες τά­ξεις (Φα­να­ριώ­τες, έμπο­ροι, πρό­κρι­τοι, εφο­πλι­στές, ανώ­τε­ρος κλή­ρος, οπλαρ­χη­γοί, βιο­τέ­χνες) συ­να­σπί­ζο­νται με­τα­ξύ τους, συμ­μα­χώ­ντας ταυ­τό­χρο­να με τα πλη­βεια­κά κυ­ριαρ­χού­με­να στρώ­μα­τα (όπως με την πο­λυ­πλη­θή κα­τη­γο­ρία των αγρο­τών, τους ναυ­τερ­γά­τες, καθώς τους ημε­ρο­μί­σθιους σε βιο­τε­χνί­ες, εμπο­ρι­κά κα­τα­στή­μα­τα και ναυ­πη­γεία). Συ­νε­πώς, παρά τις κοι­νω­νι­κές πο­λώ­σεις, οι οποί­ες ανά δια­στή­μα­τα ανα­φύ­ο­νταν, εντού­τοις για δια­φο­ρε­τι­κούς λό­γους η κάθε κοι­νω­νι­κή ομάδα προ­σέ­βλε­πε στη δη­μιουρ­γία ενός ανε­ξάρ­τη­του κρά­τους. Αρ­γό­τε­ρα ένα τμήμα της Αρι­στε­ράς (ΚΚΕ), ιδιαί­τε­ρα από τη δε­κα­ε­τία του 1930 και μετά, θε­ώ­ρη­σε ανο­λο­κλή­ρω­τη την επα­νά­στα­ση και συ­νέ­δε­σε την ολο­κλή­ρω­σή της με ένα εν­διά­με­σο αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κό στά­διο και κα­τό­πιν με την σο­σια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση.

Ταυ­τό­χρο­να, η ται­νία δεί­χνει την κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα των αν­θρώ­πων, τον τρόπο ζωής τους, τα πα­ζά­ρια, τους χο­ρούς, τα ανο­μοιό­μορ­φα ρούχα που φο­ρού­σαν, τα επαγ­γέλ­μα­τα (γα­νω­μα­τή­δες, τσα­ρου­χά­δες, υφά­ντρες, ναυ­τι­κοί, αγρό­τες, έμπο­ροι, κ.λπ.), καθώς και τα προ­ϊ­ό­ντα που εμπο­ρεύ­ο­νταν (λάδι, σι­τά­ρι, σύκα, κρασί, με­τά­ξι, δέρ­μα­τα, υφα­ντά, κ.ά.). Απο­φεύ­γει επι­με­λώς τους φου­στα­νε­λο­φό­ρους των πα­λαιό­τε­ρων ται­νιών με τις κα­τά­λευ­κες και πε­ντα­κά­θα­ρες φου­στα­νέ­λες. Διότι, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, η φου­στα­νέ­λα ήταν βρώ­μι­κη και πα­σα­λειμ­μέ­νη με χοι­ρι­νό λίπος για να είναι αδιά­βρο­χη.

Τέλος, η ται­νία δεί­χνει τον Φί­λω­να, που, από έμπο­ρος και από­στο­λος της Φι­λι­κής Εται­ρεί­ας, με­τα­τρά­πη­κε σε επα­να­στά­τη, ζώ­στη­κε τα όπλα και πήρε μέρος σε αρ­κε­τές μάχες.

Η ελ­λη­νι­κή Επα­νά­στα­ση ήταν ένα πολύ με­γά­λο κα­τόρ­θω­μα, «ένα θαύμα», ένα γε­γο­νός διε­θνούς εμ­βέ­λειας, αν υπο­λο­γί­σου­με ότι συ­ντε­λέ­στη­κε σε μια πε­ρί­ο­δο κατά την οποία είχαν ητ­τη­θεί οι ρι­ζο­σπα­στι­κές ιδέες της Γαλ­λι­κής Επα­νά­στα­σης και κυ­ριαρ­χού­σε η Ιερά Συμ­μα­χία των, τότε, με­γά­λων δυ­νά­με­ων (Ρωσία, Αυ­στρο­ουγ­γα­ρία, Πρω­σία, Αγ­γλία, Γαλ­λία), η οποία απέ­τρε­πε με κα­τα­στο­λή κάθε μορφή εξέ­γερ­σης. Η ελ­λη­νι­κή Επα­νά­στα­ση ήταν η μόνη που πέ­τυ­χε εκεί­νη την εποχή ενά­ντια στη θέ­λη­ση των με­γά­λων δυ­νά­με­ων. Να, τι έλεγε, κα­τό­πιν, ο Φί­λω­νας στο­χα­ζό­με­νος: «Σκέ­φτο­μαι τώρα, χρό­νια μετά, πως ότι εκά­μα­με ήταν μια με­γά­λη απο­κο­τιά. Αλλά κάπως έτσι δεν γί­νο­νται τα θαύ­μα­τα;»

Η Επα­νά­στα­ση κιν­δύ­νε­ψε πολ­λές φορές, ιδιαί­τε­ρα με την από­βα­ση του Ιμπρα­ήμ, ο οποί­ος ενώ έκαψε τα πάντα στο διάβα του, εντού­τοις, όπως πάλι λέει ο Φί­λω­νας «Κρα­τή­σα­με τις ιδέες. Αυτές δεν καί­γο­νται». Εξάλ­λου, αυτές δεν είναι που όταν κα­τα­κτούν τη συ­νεί­δη­ση των αν­θρώ­πων γί­νο­νται υλική δύ­να­μη;