Αναταραχή στη Λ. Αμερική (Συνέντευξη του Φρανκ Γκοντισό στη L’ Humanité)
Αναταραχή στη Λ. Αμερική
–
Συνέντευξη του Φρανκ Γκοντισό στη L’ Humanité, μετάφραση από International Viewpoint, 13 Aπριλίου
–
Τι έχουν κοινό οι «προοδευτικές εμπειρίες» των αρχών του 21ου αιώνα στη Λ. Αμερική;
Ο χαρακτηρισμός είναι ασαφής. Τον χρησιμοποιούν οι Κίρχνερ (Αργεντινή), Λινέρα (Βολιβία) κ.ά. Ωστόσο, αυτές οι «αριστερές» κυβερνήσεις διαφέρουν. Από τη μία, «γνήσια λαϊκές», λίγο ή περισσότερο «ριζοσπαστικές» εμπειρίες (Βενεζουέλα, Εκουαδόρ, Βολιβία). Από την άλλη, περισσότερο κεντροαριστερές ή σοσιαλ-φιλελεύθερες, όπως σε Ουρουγουάη (Πλατύ Μέτωπο), Βραζιλία (Λούλα, αργότερα Ρούσεφ). Τα κοινά σημεία της «χρυσής εποχής» του progresismo είναι μια κριτική στο νεοφιλελευθερισμό και αναπτυξιακοί στόχοι.
Πως επιβίωσαν αυτές οι κυβερνήσεις;
Από το 1998 (εκλογή Τσάβες) στο 2016 (καθαίρεση Ρούσεφ) είχαμε υψηλές εμπορευματικές τιμές, μια ευνοϊκή διεθνή οικονομική κατάσταση. Έγιναν εφικτά μετριοπαθή κοινωνικά προγράμματα. Ένα πλήθος δυνάμεων προσπάθησαν να βασιστούν σε κινήματα ή εξεγέρσεις, ώστε ν’ αντιπαρατεθούν στη Δεξιά. Δεν έφεραν νεοφιλελεύθερη συνέχεια ή αντικαπιταλιστική ανατροπή, αλλά ένα «κοινωνικό συμβόλαιο», πιο αναδιανεμητικό, όπου οι κυρίαρχες τάξεις επωφελήθηκαν, υπό μια ηγεσία εγγυούμενη σταθερότητα και επικοινωνία με τις λαϊκές απαιτήσεις. Αλλά η ισορροπία ήταν εύθραυστη.
Τί εμπόδισε την απεξάρτηση από τα έσοδα του πετρελαίου και φυσικού αερίου;
Ιστορικά στη Λ. Αμερική η αριστερά ήταν ενάντια στην αποικιακή κληρονομιά της εξάρτησης. Ωστόσο, στα 10-15 χρόνια του progresismo, αν και το κράτος κέρδισε έδαφος απέναντι στον ιδιωτικό τομέα, η εξάρτηση σε πρώτες ύλες παλινορθώθηκε, οι πολυεθνικές τα πάνε καλά, ενώ έχουμε δει και μια πρώτη αποβιομηχάνιση, τις συνέπειες μιας εντατικής αγροτικής ανάπτυξης (Αργεντινή, Βραζιλία). Αυτό ευνοεί τον αυταρχισμό, τη διαφθορά, καταστρέφει τη γη, κατακερματίζει τις λαϊκές τάξεις. Από την άλλη, προφανώς χρειάζεται περιφερειακή και διεθνής συνεργασία, αλλιώς κάθε χώρα πρέπει να παραιτηθεί από πραγματικές εναλλακτικές. Είναι θέμα οικο-σοσιαλιστικών, βιομηχανικών και τεχνολογικών μετασχηματισμών σε μετα-καπιταλιστική δημοκρατική προοπτική.
Ο στόχος της εθνικής ανεξαρτησίας;
Απέναντι στην ατζέντα των ΗΠΑ και του νεοφιλελευθερισμού, όπως επικράτησε τη δεκαετία του 1990, υπήρχε εθνική και λαϊκή αντίδραση, ένας «αριστερός λαϊκισμός» στην καρδιά αυτών των διαδικασιών, παρά τις αντιφάσεις στο εσωτερικό του «λαού». Επίσης, ο «Καουντιλισμός», η υπερσυγκέντρωση εξουσιών σ’ έναν πρόεδρο ή χαρισματικό ηγέτη είναι προβληματικός, ακόμα και αν πρόσωπα όπως ο Τσάβες έχουν αποκρυσταλλώσει αντι-ολιγαρχικές πολιτικές τομές ανά διαστήματα.
Οι συνταγματικές διαδικασίες του 2000 σε Βολιβία και Εκουαδόρ εισήγαγαν το πολυεθνικό κράτος.
Η αναγνώρισή του ήταν ένα σαφές βήμα (αναγνώριση γλωσσικής πολυμορφίας, δικαιώματα κοινοτήτων), αλλά υπάρχει μακρύς δρόμος ακόμα.
Γιατί η αριστερά, στην εξουσία, συχνά κωφεύει στα φεμινιστικά αιτήματα, που έχουν ωθήσει ισχυρά κινήματα;
Αυτές οι κυβερνήσεις δεν ξεπέρασαν τα παραδοσιακά αντανακλαστικά, σε κοινωνίες που έχουν μείνει συντηρητικές και οι εκκλησίες διατηρούν αποφασιστικό πολιτικό βάρος. Τα φεμινιστικά κινήματα έχουν αναπτυχθεί συχνά σε αντιπαράθεση με τέτοιες δυνάμεις. Η νομιμοποίηση της άμβλωσης στην Αργεντινή αποτυπώνει μια κρίσιμη τομή, υπό την πίεση ενός ισχυρού κινήματος, όπου ο Κιρχνερισμός έχει καλλιεργήσει αμφισημία.
Ποιους δρόμους άνοιξε η λαϊκή εξέγερση στη Χιλή;
Το ξέσπασμα (Οκτώβριος 2019) ανασχημάτισε το πολιτικό τοπίο, ταρακούνησε την ολιγαρχία. Αλλά μεγάλο μέρος του κινήματος μπορεί να αποκλειστεί από τη μελλοντική συνταγματική συνέλευση, λόγω της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και της «συμφωνίας για κοινωνική ειρήνη και το Σύνταγμα», με στόχο την εξασθένιση της εξέγερσης σε θεσμικά πλαίσια. Κομμάτια της αριστεράς συντάχθηκαν με αυτό το παιχνίδι. Η Δεξιά έχει διασφαλίσει μια μειοψηφία ικανή για βέτο, ενώ τα επίπεδα κρατικής καταστολής και βίας έφτασαν εξαιρετικά ψηλά. Παρόλα αυτά, οι ορίζοντες παραμένουν ανοιχτοί, μια νέα περίοδος ξεκίνησε.
Η Βενεζουέλα δέχεται κραδασμούς από τα χειρότερα σκιάχτρα της νεοφιλελεύθερης δεξιάς.
Η χώρα είναι σε τέλμα. Το εμπάργκο των ΗΠΑ έχει αποτύχει, η αυτο-ανακήρυξη του Γουαϊδό ως «προέδρου» βύθισε μεγάλο κομμάτι της αντιπολίτευσης. Η «εξεγερμένη δεξιά» απέτυχε: με την στήριξη του στρατού και έναν σφιχτό έλεγχο του κρατικού μηχανισμού, ο Μαδούρο είναι πιο ανθεκτικός απ’ όσο υπολόγιζαν. Αλλά υπάρχουν ξεκάθαρα αυταρχικές, βοναπαρτίστικες, οπισθοδρομικές τάσεις του Μαδουρισμού, πλουτισμός από τη διαφθορά των νέων κυβερνώντων, μιας «Μπολιμπουρζουαζίας». Τους τελευταίους μήνες βλέπουμε μια νεοφιλελεύθερη προσαρμογή και μερική ιδιωτικοποίηση, τη δημιουργία μιας «ειδικής οικονομικής ζώνης» και παραμέληση μεγάλων δημόσιων επιχειρήσεων (π.χ. της πετρελαϊκής PDVSA).
Δυστυχώς, τα μεταναστευτικά κύματα από τη Λ. Αμερική θα συνεχιστούν, με τις γυναίκες και τα παιδιά στην καρδιά του χάους, των κυκλωμάτων ναρκωτικών και πορνείας. Η κλιματική κρίση γίνεται ισχυρά αισθητή. Συνολικά, εσωτερικές και εξωτερικές αντιφάσεις «εξαντλούν» τις προοδευτικές εμπειρίες.
Πως έχει επηρεάσει ο ανταγωνισμός ΗΠΑ – Κίνας;
Ίσως ένα τμήμα της Ουάσινγκτον θέλει να επανεπενδύσει στην περιοχή, προσπαθώντας να περιορίσουν την Κίνα, σύμφωνα και με την πολιτική Μπάιντεν, διατηρώντας την πολιτική των «θεσμικών πραξικοπημάτων», την ανένδοτη επιθετικότητα ενάντια στη Βενεζουέλα, το εμπάργκο στην Κούβα και ένα πυκνό δίκτυο στρατιωτικών βάσεων, τον ρόλο του OAS (Οργανισμός Αμερικάνικων Κρατών) ή την ανάπτυξη του 4ου Στόλου. Η Κίνα ανταγωνίζεται τις ΗΠΑ στην ιστορική «αυλή» τους. Έχει ξεπεράσει την ΕΕ ως δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της υπο-ηπείρου. Είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας και της Χιλής και δεύτερη σε όγκο εμπορικών συναλλαγών με το Μεξικό, που συνδέεται με τις ΗΠΑ με συνθήκη ελεύθερου εμπορίου. Σχεδιάζει επιπρόσθετες επενδύσεις 250 δισ. δολαρίων μέχρι το 2025 στη Λ. Αμερική, για έλεγχο πρώτων υλών, αγορών και επιχειρήσεων-κλειδιά.
Αναμένονται αλλαγές από τον Μπάιντεν στην πολιτική των ΗΠΑ στη Λ. Αμερική;
Δεν πρέπει να υπάρχουν αυταπάτες. Οι ΗΠΑ είναι αποφασισμένες να ανακτήσουν τον έλεγχό τους στη Λ. Αμερική ενάντια στη Κίνα, είναι κεντρικό γεωστρατηγικό θέμα γι’ αυτές. Βασίζονται σε «φιλικές» κυβερνήσεις όπως της Χιλής, Βραζιλίας και Κολομβίας, με την τελευταία βασικό προγεφύρωμά τους (και στρατιωτικά). Με την αλλαγή εξουσία στο Μεξικό, την επιστροφή του MAS στη Βολιβία και του Λούλα στην Βραζιλία, αυτά τα σχέδια εξασθενούν. Αλλά δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα, όταν η οικονομική κρίση και η πανδημία εξελίσσονται και κάθε χώρα, αντί να προσβλέπει σε προοδευτικές περιφερειακές συνεργασίες, παλεύει για τον εαυτό της.
Έναντι της νεοφιλελεύθερη καταστροφής, η οικονομική αποτελεσματικότητα ανήκει στο στρατόπεδο των προοδευτικών;
Η Δεξιά δείχνει είναι μια απόλυτη οικονομική αποτυχία, όπως ο Μάκρι στην Αργεντινή. Αυτό ανοίγει την πόρτα στην επιστροφή του progresismo. Είναι πρόβλημα για τις κυρίαρχες τάξεις, σε περιόδους βαθιάς κρίσης και πανδημίας: η Δεξιά δεν ενσαρκώνει αξιόπιστη εναλλακτική, εγγύηση σταθερότητας για το κεφάλαιο, καθώς όπου έρχεται στην εξουσία αντιμετωπίζει μεγάλες κινητοποιήσεις. Ωστόσο, ένας ύστερος progresismo δεν είναι εγγύηση ανάπτυξης και σταθερότητας, σε περίοδο ισχυρών αναταραχών. Το διακύβευμα είναι εδώ: ριζοσπαστικές εναλλακτικές, σε μια μετα-καπιταλιστική δημοκρατική προοπτική ή πολλαπλασιασμός φαινομένων όπως ο Μπολσοναρισμός.
