Για την “υποχρεωτική συνεπιμέλεια”

ΟΧΙ ΣΤΗΝ «ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ»

Να βάλουμε φρένο στην κοινωνική οπισθοδρόμηση

 

Από την Εργατική Πάλη Φεβρουαρίου

Το προσχέδιο για την «Αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου», που πιθανότατα έρχεται εντός του Φεβρουαρίου προς ψήφιση από την κυβέρνηση, είναι μια ακόμη ακραία αντιδραστική μεταρρύθμιση εν μέσω πανδημίας, που πλήττει βάναυσα τα δικαιώματα του παιδιού και της γυναίκας-μητέρας και οδηγεί στην οπισθοδρόμηση το Οικογενειακό Δίκαιο. Αφορά κυρίως στην «υποχρεωτική συνεπιμέλεια» του παιδιού και από τους δύο γονείς στις περιπτώσεις μη-συναινετικών διαζυγίων και την ισόχρονη παραμονή του παιδιού και στους δύο γονείς εναλλάξ. Δηλαδή, σε περίπτωση διαζυγίου ή λύσης του συμφώνου συμβίωσης, προτείνεται η από κοινού άσκηση της επιμέλειας και η εναλλασσόμενη διαμονή του παιδιού με δικαστική απόφαση, χωρίς να απαιτείται η συμφωνία των γονέων.

Γεννάται, λοιπόν,  το ερώτημα: Τίνος το συμφέρον εξυπηρετείται από την δια νόμου επιβολή της συνεπιμέλειας των γονέων, όποιες και εάν είναι οι συγκεκριμένες συνθήκες της διασπασμένης οικογένειας;

Οι ακροδεξιοί και συντηρητικοί υποστηρικτές

Η πρόταση για υποχρεωτική συνεπιμέλεια και κατά συνέπεια διπλή κατοικία των παιδιών των χωρισμένων γονέων έρχεται σε όλον τον κόσμο από τον πιο συντηρητικό και μισογυνίστικο πυρήνα: Ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά στην Ιταλία, Partido Popular στην Ισπανία, ακροδεξιές οργανώσεις όπως η FRA – FatherRightsmovement στις ΗΠΑ. Πρόκειται για αντιδραστικές, ακροδεξιές δυνάμεις, που σχεδόν παντού στον κόσμο τα τελευταία χρόνια, επιτίθενται σε εμβληματικές κατακτήσεις του γυναικείου κινήματος, όπως το δικαίωμα στην έκτρωση, τη νομοθεσία ενάντια στην βία κατά των γυναικών κλπ.

Με αυτές τις δυνάμεις συντάσσεται η κυβέρνηση Μητσοτάκη με το νομοσχέδιο για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια. Στη χώρα μας στους υπέρμαχους του νομοσχεδίου βρίσκουμε συλλόγους και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως των  «ενεργών μπαμπάδων», που προωθούσαν με μεθόδους lobbying την αλλαγή της νομοθεσίας. Αυτοί είχαν προνομιακή μεταχείριση από τα ΜΜΕ που εδώ και μήνες προβάλουν τις θέσεις τους, και εξασφάλισαν θέση συνομιλητή με την κυβέρνηση και συμμετοχή στην ίδια τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή. Ενώ αντίθετα, οι φεμινιστικές οργανώσεις και συλλογικότητες (που σύσσωμες αντιδρούν στην υποχρεωτικότητα της συνεπιμέλειας, όχι μόνο στην Ελλάδα) δεν κλήθηκαν καν σε διάλογο[i].

Επικίνδυνη στέρηση του παιδιού από κάθε σταθερό περιβάλλον

Με το ισχύον Οικογενειακό Δίκαιο, τα δικαστήρια αναθέτουν την επιμέλεια σε έναν γονέα, συνήθως στη μητέρα. Όχι για λόγους στερεότυπων, αλλά γιατί – εκτός του προφανούς ότι οι πατέρες κατά πλειοψηφία δεν διεκδικούν την επιμέλεια των παιδιών αλλά μόνο την επικοινωνία μαζί τους- η παιδοψυχιατρική επιστήμη έχει αποδείξει ότι από την εμβρυακή κατάσταση μητέρα και παιδί είναι άρρηκτα συνδεδεμένα σε έναν δεσμό, ο οποίο συνεχίζεται στη βρεφική ηλικία με την προσκόλληση του μωρού στη μητέρα.

Μεγαλώνοντας και εντασσόμενα στο σχολικό περιβάλλον, τα άγχη των παιδιών διαφοροποιούνται, όχι όμως και η ανάγκη τους για σταθερό σημείο αναφοράς. Η ομαλή αναπτυξιακή διαδικασία κάθε παιδιού έχει ως βασική προϋπόθεση τη σταθερότητα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ανατρέφεται, παρακολουθεί το σχολείο του, αναπτύσσει τις εξωσχολικές δραστηριότητές του, δημιουργεί σχέσεις, οριοθετείται η ζωή του. Γι αυτό με τον υπάρχοντα νόμο προβλέπεται η διαμονή με τον ένα γονέα και η σταθερή επικοινωνία με τον άλλο, διασφαλίζοντας στο παιδί την απαραίτητη  σταθερότητα, επιτρέποντάς του να κάνει σταδιακά τα αναγκαία βήματα προς την αυτονόμηση και την κατάκτηση της συναισθηματικής του ωριμότητας. Επιπρόσθετα, ο ισχύων νόμος προβλέπει την δυνατότητα για από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας και επιμέλειας, μόνο όμως όπου κρίνεται από το δικαστήριο ότι το επίπεδο των σχέσεων των γονέων μετά το διαζύγιο το επιτρέπει και με γνώμονα το συμφέρον του παιδιού, όχι υποχρεωτικά και σε κάθε περίπτωση αδιακρίτως.

Αντίθετα, η υποχρεωτική συνεπιμέλεια πρακτικά σημαίνει ότι το παιδί θα μετακομίζει ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ από το σπίτι του πατέρα σε αυτό της μητέρας εναλλάξ, περνώντας κατ’ ελάχιστο το 35% του χρόνου του σε διαφορετικό κάθε φορά περιβάλλον. Το παιδί καλείται να προσαρμοστεί σε δύο ξεχωριστά υποσυστήματα (οικογένεια με τη μητέρα και οικογένεια με τον πατέρα), με διαρκή εναλλαγή προσώπων, σχέσεων, κανόνων, συνηθειών, που στερεί από το παιδί το απαραίτητο σταθερό περιβάλλον, αναστατώνει και απορρυθμίζει τη ζωή του, δημιουργεί διαρκή σύγχυση και ανασφάλεια.

Οι διαζευγμένοι, ακόμη κι όταν δεν έχουν διαρρήξει παντελώς τις σχέσεις τους, συνήθως ερίζουν συνεχώς για διάφορα ζητήματα. Με την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, το παιδί ήδη επιφορτισμένο με την έλλειψη μόνιμης εγκατάστασης και τη συνεχή εναλλαγή οικιακού περιβάλλοντος, θα βομβαρδίζεται διαρκώς από διπλά μηνύματα από τους γονείς και θα επιβαρύνεται επιπλέον από τις διαρκείς αντιδικίες και το τεταμένο κλίμα.

Η παραφιλολογία για δήθεν αξιόπιστες έρευνες, που δείχνουν ότι η εναλλασσόμενη κατοικία (και μάλιστα εξίσου), λειτουργεί ευνοϊκά για τα παιδιά δεν ευσταθεί και σε κάθε περίπτωση δεν αφορούν στην υποχρεωτική συνεπιμέλεια, αλλά σε περιπτώσεις από κοινού συμφωνίας των γονέων. Αντίθετα, οι έρευνες δίνουν σαφείς ενδείξεις ότι στην κοινή επιμέλεια τα παιδιά που μοιράζονταν πολλές ημέρες το μήνα ανάμεσα στους γονείς ήταν συναισθηματικά πιο προβληματικά και συμπεριφέρονταν πιο διαταραγμένα, τα μεγαλύτερα παιδιά αναμειγνύονταν περισσότερο στις γονεϊκές συγκρούσεις. Αντίθετα, λοιπόν, με ότι ισχυρίζονται οι υπέρμαχοι της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας, το νομοσχέδιο δεν προτάσσει το συμφέρον του παιδιού, με την έννοια ότι υπονομεύει κάθε σταθερό σημείο αναφοράς, πράγμα που λειτουργεί καταστροφικά για την διαμόρφωση και την ωρίμανση της προσωπικότητάς του.

Για το ψευτοσύνδρομο της γονικής αποξένωσης

Οι υπέρμαχοι της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας ισχυρίζονται πως το παιδί, υποκινούμενο από την μητέρα του, αποξενώνεται από τον μη έχοντα την επιμέλεια πατέρα και πως μάλιστα αυτό συνιστά παιδική κακοποίηση. Πρόκειται για το λεγόμενο «Σύνδρομο γονικής αποξένωσης» (σε συντομογραφία PAS)[ii], που θεωρείται επιστημονικά αβάσιμο από όλους τους διεθνείς οργανισμούς (συμπεριλαμβανομένου του ΠΟΥ) και δεν έγινε ποτέ αποδεκτό από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Οι υποστηρικτές του PAS ανατρέχουν σε αυτή την ψευτο-θεωρία σε περιπτώσεις κακοποίησης της μητέρας για να αποπροσανατολίσουν από τα εγκλήματα που έχουν κάνει οι θύτες, για να στοχοποιήσουν και να ενοχοποιήσουν την μητέρα-θύμα, μια νοοτροπία που χρόνια τώρα αντιπαλεύει το φεμινιστικό κίνημα.

Σε κάθε περίπτωση, από πουθενά δεν προκύπτει ότι η διαμονή του παιδιού με τον ένα γονέα προκαλεί αυτόματα σπάσιμο του δεσμού με τον άλλο γονέα. Αντίθετα, ο τελευταίος μπορεί να αναπτύξει εξίσου ισχυρές σχέσεις με το παιδί, με την αληθινή αγάπη του, με την συστηματική και ουσιαστική επικοινωνία μαζί του, ανεξάρτητα τα όποια αρνητικά αισθήματα για τον ασκούντα την επιμέλεια γονέα. Το δικαίωμα επικοινωνίας, αν αξιοποιηθεί εποικοδομητικά, είναι ικανό να διαμορφώσει μια υγιή γονεϊκή σχέση.

Συνεπιμέλεια σε συνθήκες ενδοοικογενειακής βίας!

Η ενδοοικογενειακή βία έχει καταστεί για τις Ευρωπαίες μεταξύ 15 και 44 χρόνων η πρώτη αιτία αναπηρίας και θανάτου, αφήνοντας πίσω ακόμη και τα αυτοκινητικά δυστυχήματα ή τον καρκίνο. Οι αριθμοί είναι τρομακτικοί, καθώς, όπως καταγράφεται, 50 γυναίκες στην Ε.Ε. δολοφονούνται κάθε εβδομάδα από νυν ή πρώην σύντροφό τους.

Το προσχέδιο αγνοεί επιδεικτικά την ενδοοικογενειακή βία και κακοποίηση, με θύματα σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα τη γυναίκα και τα παιδιά. Η άσκηση της επιμέλειας δεν θα αφαιρείται με την έγκληση της μητέρας, αλλά μόνο μετά την τελεσίδικη απόφαση της δικαιοσύνης, δηλ. 8 και παραπάνω χρόνια μετά. Στο μεσοδιάστημα, θύτης και θύμα καλούνται να συναποφασίζουν για το παιδί στο πλαίσιο της συνεπιμέλειας. Αυτό σημαίνει ότι οι γυναίκες (και μαζί τα παιδιά) εγκλωβίζονται σε κακοποιητικούς γάμους, αφού δεν υπάρχει η ελπίδα της διακοπής της σχέσης με τον κακοποιητικό σύντροφο, με τεράστιους κινδύνους για τη σωματική και ψυχική ακεραιότητά τους. Ακόμα πιο εξοργιστική είναι η πρόβλεψη για αφαίρεση επιμέλειας μόνο σε περίπτωση που ο γονέας είναι κακοποιητικός προς το παιδί, αγνοώντας τις προφανείς επιπτώσεις στο παιδί από την κακοποίηση της μητέρας.

Το παιδί ως μέσο εκδίκησης

Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αλλά και πάγια η νομολογία και πρακτική στα δικαστήρια, απαιτούν κάθε απόφαση σχετική με το παιδί, να λαμβάνει υπόψη τη γνώμη του, ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά του, σε κάθε ζήτημα που το αφορά. Στο προσχέδιο για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια το συμφέρον του παιδιού ταυτίζεται με την ισόχρονη παρουσία και των δύο γονέων στην ανατροφή του παιδιού, με μια προειλημμένη απόφαση και γενική επιβολή, αγνοώντας ποιες είναι οι συνθήκες της διασπασμένης οικογένειας. Δεν γίνεται οιαδήποτε μνεία για την ακρόαση του παιδιού για τη στάθμιση του συμφέροντός του, αντίθετα φαίνεται να αποκλείεται η όποια εγκυρότητα της γνώμης του, ως καθοδηγούμενης, ενσωματώνοντας το σκεπτικό της «γονεϊκής αποξένωσης». Πρόκειται για την εργαλειοποίηση του παιδιού, το οποίο αντιμετωπίζεται όχι ως υποκείμενο με δικαιώματα, αλλά ως αντικείμενο χωρίς καμία βούληση, σαν μέσο διακανονισμού και ξεκαθαρίσματος λογαριασμών μεταξύ αντιμαχόμενων στρατοπέδων.

Υποκρισίες περί «ισότητας των φύλων»

Σχεδόν ιστορικές διαστάσεις έχει το πισωγύρισμα που καταγράφτηκε μέσα στο 2020 ως προς την ισότητα των δύο φύλων παγκοσμίως: διεύρυνση του χάσματος φτώχειας μεταξύ ανδρών και γυναικών, η εργασία των γυναικών στο σπίτι σχεδόν διπλασιάστηκε (μεγαλύτερο βάρος της φροντίδας αρρώστων ή των παιδιών που δεν πήγαιναν σχολείο), μεγαλύτερη απώλεια θέσεων εργασίας και εισοδήματος στους κλάδους όπου εργάζονται κυρίως γυναίκες (τουρισμός, λιανικές πωλήσεις, εστίαση), αύξηση στις γυναικοκτονίες και γενικά της ενδοοικογενειακής βίας λόγω εγκλεισμού των γυναικών στα σπίτια με κακοποιητικούς συντρόφους, αύξηση των πρόωρων γάμων, του τράφινκινγκ και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης λόγω της φτώχειας και των κλειστών σχολείων, αύξηση των ανεπιθύμητων εγκυμοσύνων, των θανάτων στον τοκετό ή την άμβλωση λόγω περιορισμού στην πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες κλπ.

Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση και οι υποστηρικτές της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας τολμούν να μιλούν για μέτρο «αποκατάστασης της ισότητας των φύλων». Μία κυβέρνηση, που αδιαφορεί ανοιχτά για τις τρομακτικές ανισότητες, καταπιέσεις και διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, που επιδεινώθηκαν με την όξυνση της καπιταλιστικής κρίσης και την πανδημία. Η μείωση των κοινωνικών δαπανών, η διάλυση του κράτους πρόνοιας και των κοινωνικών υπηρεσιών, οι πολιτικές φτωχοποίησης και συντηρητικοποίησης, η εκτίναξη της ενδοοικογενειακής βίας και της κακοποίησης έπειτα από έναν σχεδόν χρόνο εγκλεισμού κατά το «μένουμε σπίτι», είναι τα αποτελέσματα της ακραίας νεοφιλελεύθερης κυβέρνησης του Μητσοτάκη.Τώρα, πιστή στο τρίπτυχο «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια»[iii], ετοιμάζεται με την υποχρεωτική συνεπιμέλεια να καταπατήσει ένα ακόμη κεκτημένο με σκληρούς αγώνες δικαίωμα της μητέρας και του παιδιού.

Η συνεπιμέλεια νοείται αποκλειστικά ως συναινετική, με ισότιμους γονείς, πρόθυμους να συνεργαστούν. Η υποχρεωτική συνεπιμέλεια, όχι μόνο παραβλέπει τις υπαρκτές κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των δύο φύλων, αλλά τις ενισχύει. Γιατί στοχεύει σε περιπτώσεις που τα δύο μέρη έχουν βρεθεί σε αδιέξοδο χωρίς συνεννόηση -καθώς για τις υπόλοιπες υπάρχει ήδη συναινετική συνεπιμέλεια-, δίνοντας το δικαίωμα διαρκούς εμπλοκής του ενός στη ζωή του άλλου, επιβαρύνοντας τον γονέα που επιδιώκει να ξεφύγει από έναν καταπιεστικό/κακοποιητικό σύντροφο. Εν τέλει, αυτοί που απαιτούν την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, που θέλουν δηλαδή να εξαναγκάσουν την πρώην σύζυγο σε συνεπιμέλεια, είναι αυτοί που έχουν χάσει ή δεν έχουν καμία ελπίδα για συναινετική συνεπιμέλεια, κυρίως λόγω συμπεριφοράς.

Υποχρεωτική συνεπιμέλεια: Ολοταχώς… πίσω

Να μην κατατεθεί το αντιδραστικό νομοσχέδιο

Το υπάρχον οικογενειακό δίκαιο στην Ελλάδα, που θεωρείται ένα από τα πιο προοδευτικά στην Ευρώπη, ρυθμίστηκε με νόμο το 1983. Ο νόμος εκσυγχρόνισε βαθιά συντηρητικές νομοθεσίες, ικανοποιώντας πολλά από τα αιτήματα του γυναικείου – φεμινιστικού κινήματος σε μία χώρα με έντονα πατριαρχική οικογένεια και ισχυρή θέση της εκκλησίας μέχρι τότε. Ήταν κι αυτή μια από τις πολλές προοδευτικές μεταρρυθμίσεις, που θεσπίστηκαν στην Μεταπολίτευση σε εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο: εργατική νομοθεσία, ΕΣΥ, αποποινικοποίηση της μοιχείας, πολιτικός γάμος, κατάργηση της προίκας, νομιμοποίηση των αμβλώσεων κλπ.

Αντιθέτως, το προωθούμενο νομοσχέδιο επιχειρεί για πρώτη φορά στα τελευταία σαράντα χρόνια να αναθεωρήσει αυτό το οικογενειακό δίκαιο. Όπως και όλες οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων χρόνων, που ξηλώνουν βασικά εργατικά και κοινωνικά δικαιώματα της εργατικής τάξης και κατακτήσεις, εντάσσεται σε μια συνολικότερη επιχείρηση συντηρητικοποίησης της κοινωνίας και αντιδημοκρατικής αναδίπλωσης.

Όσο βαθαίνει η κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, βαθαίνει και η κρίση του θεσμού της οικογένειας, με αποτέλεσμα την όξυνση της ενδοοικογενειακής βίας, της κακοποίησης γυναικών και παιδιών, των διαζυγίων, φαινόμενα που πήραν τρομακτικές διαστάσεις με το ξέσπασμα της πανδημίας και τον εγκλεισμό στο σπίτι. Για την ανακούφιση αυτής της κατάστασης, δεν βοηθά η μετάθεση των ευθυνών της ανάπτυξης των παιδιών αποκλειστικά στους γονείς -και ιδιαίτερα στη μητέρα. Αυτή θα πρέπει να συνεπικουρείται σε αυτή την προσπάθεια από δομές υποστήριξης των γονιών και των παιδιών (με δημόσιους και δωρεάν παιδικούς σταθμούς, με κέντρα δημιουργικής απασχόλησης, με δημόσιες δομές κοινωνικής πρόνοιας για περιπτώσεις κακοποίησης), με την αύξηση του εισοδήματος (σταθερή δουλειά με αξιοπρεπείς απολαβές και συνθήκες εργασίας, γονικές άδειες, επιδόματα), ενισχύοντας τη δημόσια εκπαίδευση κ.α.

Συμπερασματικά: Η δυνατότητα και ο βαθμός της συνεπιμέλειας και της συνευθύνης των γονέων της διασπασμένης οικογένειας θα πρέπει να αποφασίζεται με κοινή συναίνεση ή από το δικαστήριο κατά περίπτωση και ποτέ βάσει υποχρεωτικότητας.Η υποχρεωτικότητα της συνεπιμέλειας θα είναι ένα τραγικό βήμα κοινωνικής οπισθοδρόμησης σε βάρος των γυναικών και των παιδιών, γι’ αυτό πρέπει να βρει απέναντι όλες τις δυνάμεις του εργατικού κινήματος με στόχο ΝΑ ΜΗΝ ΚΑΤΑΤΕΘΕΊ ΠΟΤΕ ΤΟ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ».

[i]Ας σημειωθεί ότι  κάποιοι από τους «ενεργούς μπαμπάδες» βρίσκονται στα δικαστήρια για κακοποίηση (πχ. αυτός που κακοποίησε την πρώην σύζυγό του στο προαύλιο του σχολείου των παιδιών τους, μπροστά στα μάτια γονιών, παιδιών και δασκάλων στην Κέρκυρα), ενώ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλούν ανατριχίλα οι μισογύνικες τοποθετήσεις τους!

[ii]Επινοήθηκε από τον Richard A. Gardner, έναν προφανώς διαταραγμένο που θεωρεί αποδεκτές σεξουαλικές επιθυμίες την παιδοφιλία, τη νεκροφιλία, τον σαδισμό, τη ζωοφιλία, την κοπροφιλία κτλ!

[iii]Θυμίζουμε την προ ενός έτους σκοταδιστική δήλωση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Άδωνη ενάντια στις εκτρώσεις για λόγους «επιβίωσης του Έθνους μας».