8 Μάρτη, Μέρα της Γυναίκας. Άρθρο του Λ. Τρότσκι: Γυναίκα και σοσιαλισμός

Λέον Τρότσκι: Γυναίκα και σοσιαλισμός

–

Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στη «Ζα Νονγϊ Βγΐ» τον Δεκέμβρη του 1925.

Το άρθρο έχει δημοσιευτεί και στο βιβλίο Το Γυναικείο Ζήτημα των εκδόσεων Εργατική Πάλη

–

Το χτίσιμο του Σοσιαλισμού σημαίνει απελευθέρωση της γυναίκας και προστασία της μητρότητας (1925)

–

Ο πιο ακριβής τρόπος για να μετρήσουμε την πρόοδο μας είναι τα πρακτικά μέτρα που παίρ­νουμε για την βελτίωση της θέσης της μάνας και του παιδιού. Τούτος ο δείκτης είναι πολύ α­ξιόπιστος, δεν ξεγελάει. Αμέσως δείχνει και τις υλικές επιτυχίες και τις πολιτιστικές επιτεύξεις στην ευρεία έννοια. Η ιστορική πείρα δείχνει ό­τι ακόμη και το προλεταριάτο, που ήδη πολε­μάει με τους δυνάστες του, κάθε άλλο παρά πρόθυμο είναι να επιστήσει την αναγκαία προ­σοχή στην τυραννισμένη θέση της γυναίκας σαν νοικοκυράς, μάνας και συζύγου. Τέτοια εί­ναι η τρομερή δύναμη της συνήθειας στην οι­κογενειακή σκλαβιά της γυναίκας! Δεν υπάρχει λόγος ούτε καν να μιλήσουμε για τον αγροτόκοσμο. Το βάρος κι η απελπιστική μοίρα της χωρικής, κι όχι μόνο της προερχόμενης από τις φτωχές αλλά ακόμη κι από τις μεσαίες οικογέ­νειες, δεν μπορεί πιθανόν να συγκριθεί σήμερα ούτε και με τα χειρότερα καταναγκαστικά έρ­γα. Όχι ξεκούραση, όχι διακοπές, όχι αχτίδα ελπίδας. Η επανάστασή μας βαθμηδόν μόνο ε­κτείνεται μέχρι τα οικογενειακά θεμέλια, κυ­ρίως στις πόλεις, προς το παρόν, στις βιομηχα­νικές περιοχές και μόνο πολύ αργά διεισδύει στην επαρχία. Και τα προβλήματα εδώ είναι α­μέτρητα.

Η ριζική αλλαγή της θέσης της γυναίκας εί­ναι δυνατόν να γίνει μόνο όταν όλες οι συνθή­κες κοινωνικής, οικογενειακής και οικιακής ύπαρξης μεταβάλλονται. Το βάθος του θέματος της μάνας εκφράζεται στο γεγονός ότι αυτή εί­ναι, στην ουσία, το ζωντανό σημείο όπου όλες οι αποφασιστικές γραμμές του οικονομικού και πολιτιστικού έργου μας διατέμνονται. Το θέμα της μητρότητας είναι άλλο από το θέμα διαμέ­ρισμα, τρεχούμενο νερό, κουζίνα, πλυντήριο, τραπεζαρία. Αλλά είναι το ίδιο ζωτικό με το θέ­μα σχολεία, βιβλία, χώροι ψυχαγωγίας. Η μέθη χτυπάει ανελέητα την νοικοκυρά και την μάνα. Το ίδιο, η αγραμματοσύνη κι η ανεργία. Το τρε­χούμενο νερό και το ηλεκτρικό στο διαμέρισμα πάνω απ’ όλα ελαφρώνουν τα βάρη της γυναί­κας.

Η μητρότητα είναι το θέμα όλων των θεμά­των. Εδώ όλες οι γραμμές συγκλίνουν κι από δω πάλι ξανοίγονται προς όλες τις κατευθύνσεις. Η αναμφίβολη ανάπτυξη της υλικής επάρ­κειας στη χώρα το καθιστά δυνατό, γι’ αυτό και απαραίτητο, να σκεπτόμαστε τη μάνα και το παιδί ασύγκριτα πλατύτερα και βαθύτερα απ’ ό,τι μέχρι τώρα. Ο βαθμός της ενεργητικότητάς μας σ’ αυτόν τον τομέα θα δείχνει σε τι βαθμό μάθαμε να συνδέουμε τους σκοπούς μεταξύ τους στα βασικά θέματα της ζωής μας.

Όπως ακριβώς ήταν αδύνατο να προσεγγί­σουμε την δομή του Σοβιετικού κράτους χωρίς να ελευθερώσουμε τους χωρικούς από τον κυκεώνα της δουλείας, έτσι είναι αδύνατο να προχωρήσουμε στον σοσιαλισμό χωρίς να ε­λευθερώσουμε την χωρική και την εργάτρια γυναίκα απ’ τα δεσμά της οικογένειας και του νοικοκυριού. Κι αν συνηθίζαμε να καθορίζουμε την ωριμότητα ενός επαναστάτη εργάτη όχι μόνο από τη στάση του προς τον καπιταλιστή αλλά κι από τη στάση του προς τον χωρικό, δη­λαδή από την κατανόηση της ανάγκης της ελευθέρωσης του χωρικού από τα δεσμά έτσι τώρα μπορούμε και πρέπει να μετράμε την σο­σιαλιστική ωριμότητα του εργάτη και του προοδευτικού χωρικού από τη στάση τους προς τη γυναίκα και το παιδί, από την κατανόηση της α­νάγκης της ελευθέρωσης από τα καταναγκα­στικά έργα της μάνας, από το να της δοθεί η δυνατότητα να ισιώσει την πλάτη της και να κα­ταπιαστεί, όπως θα ‘πρεπε, με την κοινωνική και πολιτιστική ζωή.

Η μητρότητα είναι ο ομφαλός όλων των προ­βλημάτων. Τούτος είναι ο λόγος γιατί κάθε και­νούριο μέτρο, κάθε νόμος, κάθε πρακτικό βήμα στην οικονομική και κοινωνική δομή πρέπει να εξετάζεται σε σχέση με το ζήτημα του πώς θα επιδράσει στην οικογένεια, αν θα χειροτε­ρέψει ή θα καλυτερέψει την μοίρα της μάνας, αν βελτιώσει την θέση του παιδιού.

Ο μεγάλος αριθμός άστεγων παιδιών στις πό­λεις μάς δίνει την πιο τρομερή απόδειξη στο γε­γονός ότι είμαστε ακόμη κολλημένοι απ’ όλες τις πλευρές στον κυκεώνα της παλιάς κοινω­νίας, πράγμα που αυτοδιακηρύσσεται κατά τον πιο ωμό τρόπο στην εποχή της πτώσης της. Η θέση της μάνας και του παιδιού ποτέ δεν ήταν τόσο δύσκολη όπως στα χρόνια της μετάβασης από τα παλιά στα νέα, ιδιαίτερα κατά τα χρόνια του εμφύλιου πολέμου. Η επέμβαση των Κλεμανσώ και Τσώρτσιλ και των Κολτσάκ και Ντενίκιν και Βράγγελ κτύπησε αδυσώπητα την γυναί­κα εργάτρια, την χωρική γυναίκα, την μάνα και μας άφησε κληρονομιά ένα χωρίς προηγούμε­νο ξεσπίτωμα παιδιών. Το παιδί έρχεται από τη μάνα και η έλλειψη στέγης του παιδιού είναι πά­νω απ’ όλα το αποτέλεσμα της έλλειψης στέγης της μάνας. Φροντίδα για την μάνα είναι ο αλη­θέστερος και βαθύτερος τρόπος για την βελ­τίωση της μοίρας του παιδιού.

Η γενική ανάπτυξη της οικονομίας δημιουρ­γεί τις συνθήκες για βαθμιαία ανοικοδόμηση της οικογένειας και της οικιακής ζωής. Όλα τα ζητήματα που συνδέονται με τούτο πρέπει να τεθούν σ’ όλη τους τη μεγαλοπρέπεια. Πλησιά­ζουμε από πολλές κατευθύνσεις την ανανέωση του βασικού κεφαλαίου της χώρας: ζητάμε και­νούριες μηχανές για ν’ αντικαταστήσουμε τις παλιέςχτίζουμε καινούρια εργοστάσια· ανανε­ώνουμε όλους τους σιδηροδρόμουςο χωρι­κός ζητάει αλέτρια, σπορείς, τρακτέρ.

Αλλά το πιο βασικό «κεφάλαιο» είναι ο λαός, δηλαδή, η δύναμή του, η υγεία του, το πνευμα­τικό του πεδίο. Το κεφάλαιο τούτο απαιτεί ακό­μα περισσότερη ανανέωση απ’ ό,τι ο εξοπλι­σμός των εργοστασίων ή τα εργαλεία των χω­ρικών. Μη σας περάσει από το μυαλό ότι τα χρόνια της σκλαβιάς, της πείνας και της δου­λείας, τα χρόνια του πολέμου και των επιδη­μιών πέρασαν χωρίς ν’ αφήσουν ίχνη. Όχι· ά­φησαν πίσω τους στον ζωντανό οργανισμό του λαού και τραύματα και ουλέςφυματίωση, σύ­φιλη, νευρασθένεια, αλκοολισμός όλες αυτές οι αρρώστιες και πολλές άλλες είναι πλατιά ε­ξαπλωμένες ανάμεσα στις μάζες του πληθυ­σμού. Το έθνος πρέπει να εξυγιανθεί. Χωρίς τούτο, ο σοσιαλισμός είναι αδιανόητος.

Πρέπει να ψάξουμε τις ρίζες, τις πηγές. Και πού βρίσκεται η πηγή του έθνους, αν όχι στη μάνα; Ο αγώνας ενάντια στην παραμέληση της μάνας πρέπει να λάβει την πρώτη θέση. Οικο­δομήσεις σπιτιών, κατασκευές κέντρων περί­θαλψης παιδιών, νηπιαγωγεία, κοινοτικές τραπεζαρίες και πλυντήρια πρέπει να γίνουν το ε­πίκεντρο της μέριμνας και η μέριμνα αυτή πρέ­πει να είναι άγρυπνη και καλά οργανωμένη. Ε­δώ ζητήματα ποιότητας αποφασίζουν για όλα. Παιδική περίθαλψη, ευκολίες για φαγητό και πλύσιμο πρέπει να στηθούν έτσι ώστε με τις διευκολύνσεις που προβλέπουν να ‘ναι σε θέση να καταφέρουν τη χαριστική βολή στην παλιά κλειστή, απομονωμένη οικογενειακή μονάδα, τέλεια πεσμένη πάνω στους κυρτούς ώμους της νοικοκυράς και της μάνας. Η βελτίωση του περιβάλλοντος μοιραία εγείρει κύμα απαιτήσε­ων, και κατόπιν κύμα μέσων. Η φροντίδα των παιδιών σε δημόσιους χώρους, καθώς επίσης και η σίτιση των ενηλίκων σε κοινοτικές καντί­νες στοιχίζει φθηνότερα απ’ ό,τι στην οικογέ­νεια. Αλλά η μεταφορά των υλικών μέσων από την οικογένεια στα κέντρα περίθαλψης παιδιών και στις καντίνες θα λάβει χώρα μόνο αν η κοι­νωνική οργάνωση μάθει να ικανοποιεί τις πιο βασικές απαιτήσεις καλύτερα απ’ την οικογέ­νεια. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει τώρα να δοθεί στα θέματα ποιότητας. Άγρυπνος κοινωνικός έλεγχος και σταθερή παρόρμηση όλων των ορ­γάνων και των θεσμών που υπηρετούν την οι­κογένεια και τις οικιακές ανάγκες είναι απαραί­τητος στις μάζες που μοχθούν.

Οι μύστες στον μεγάλο αγώνα για την απε­λευθέρωση των μανάδων πρέπει να είναι φυσι­κά οι προοδευμένες γυναίκες εργάτριες. Με κάθε τρόπο το κίνημα αυτό πρέπει να κατευ­θυνθεί ενάντια στο χωριό. Αλλά και στην αστι­κή ζωή μας υπάρχει ακόμη κατάλοιπο του χωριατομικροαστικού χαρακτήρα. Η ιδέα που έχουν για τις γυναίκες πολλοί εργάτες δεν είναι ακόμα σοσιαλιστική, αλλά συντηρητική, χωριά­τικη, μεσαιωνική. Έτσι η χωριάτισσα μάνα δυ­ναστευμένη από τον ζυγό της οικογένειας, παρασύρει στον γκρεμό την εργάτρια μάνα μαζί της. Η χωριάτισσα μάνα πρέπει να ανέλθει. Πρέπει να ποθεί ν’ ανεβάσει τον εαυτό της, δη­λαδή πρέπει να ξυπνήσει και εμείς πρέπει να της δείξουμε τον τρόπο.

Είναι αδύνατο να κινηθούμε προς τα εμπρός ενώ αφήνουμε την γυναίκα πολύ πίσω. Η γυναί­κα είναι η μάνα του έθνους. Από τη σκλαβιά της γυναίκας ξεκινούν προκαταλήψεις και προ­λήψεις που περιτυλίγουν τα παιδιά της νέας γενιάς και διεισδύουν βαθιά σ’ όλους τους πόρους της εθνικής συνείδησης. Ο καλύτερος και πιο σωστός τρόπος να αγωνιστούμε ενάντια στην πρόληψη της θρησκείας είναι η πολύπλευρη φροντίδα για την μάνα. Αυτή πρέπει ν’ ανυψωθεί και να διαφωτιστεί. Το να ελευθερω­θεί η μάνα σημαίνει να κοπεί ο τελευταίος ομ­φάλιος λώρος που συνδέει τον άνθρωπο με το σκοτεινό και προληπτικό παρελθόν.