1938–2018

80 χρόνια από την ίδρυση της 4^ης Διεθνούς

Η πάλη για την παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση – πιο επίκαιρη από ποτέ

–

Από την Εργατική Πάλη Σεπτεμβρίου, Μέρος Α

–

Συμπληρώνονται 80 χρόνια από την ίδρυση της 4^ης Διεθνούς από τον ηγέτη της Οκτωβριανής Επανάστασης Λέον Τρότσκι, δύο χρόνια πριν δολοφονηθεί από σταλινικό πράκτορα στο Μεξικό. Η 4^η Διεθνής αποτέλεσε συνέχεια της Αριστερής Αντιπολίτευσης (ΑΑ) και της Ενωμένης Αντιπολίτευσης (ΕΑ), που σχηματίστηκαν το 1923 και 1927 αντίστοιχα στο μπολσεβίκικο κόμμα, για να φράξουν τον δρόμο στον σταλινικό εκφυλισμό. Μετά τη νίκη του Οκτώβρη, οι μπολσεβίκοι αντιμετώπισαν την αντεπανάσταση των λευκών φρουρών και την ιμπεριαλιστική επέμβαση. Ύστερα από τη νίκη του Κόκκινου Στρατού στον εμφύλιο, με επικεφαλής τον Τρότσκι, στη χώρα επικρατούσε χάος και ανέχεια. Το νεαρό εργατικό κράτος άντεξε, παρά τις τραγικές συνθήκες, πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος με απώλεια χιλιάδων επαναστατών εργατών.

Οι μπολσεβίκοι είχαν επίγνωση των κινδύνων απομόνωσης της επανάστασης σε μια καθυστερημένη χώρα (Ρωσία). Ήλπιζαν στη νίκη της επανάστασης στην Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία. Ύστερα από την ήττα της Γερμανικής Επανάστασης (1918–23) η πολιτική δραστηριότητα των εργαζόμενων μαζών έπεσε. Εμφανίστηκε ένα ιδιαίτερο, γραφειοκρατικό κοινωνικό στρώμα (στελέχη και καριερίστες που είχαν εισχωρήσει στους μπολσεβίκους), που απέσπασε σημαντικά προνόμια και βαθμιαία την πολιτική εξουσία. Η επικράτηση της γραφειοκρατίας καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την καθυστέρηση της Ρωσίας, την εξόντωση του ανθού του προλεταριάτου στον εμφύλιο, την ιμπεριαλιστική επέμβαση, περικύκλωση και απομόνωση, την επίδραση των ηττών της παγκόσμιας επανάστασης. Ο Στάλιν δεν ήταν παρά το πρόσωπο που αποτέλεσε τον εκφραστή των ιδιαίτερων συμφερόντων του γραφειοκρατικού μηχανισμού. Στηρίχθηκε σ’ ένα δίκτυο τρομοκρατίας (μυστικές υπηρεσίες κ.ά.) και στυγνής δικτατορικής διακυβέρνησης. Σχεδόν όλη η ηγεσία των Μπολσεβίκων που ηγήθηκε στην Οκτωβριανή Επανάσταση και στον Κόκκινο Στρατό θα δικαστούν στις διαβόητες Δίκες της Μόσχας, θα εκτελεστούν, θα σταλούν στα Γκουλάγκ. Αυτές οι εκκαθαρίσεις έφεραν στις αρχές του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τον Κόκκινο Στρατό στα πρόθυρα της διάλυσης και τους Ναζί στις πύλες της Μόσχας.

Με την καταστροφική πολιτική του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα», οι σταλινικοί σταδιακά μετέτρεψαν την 3^η/Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ) από παγκόσμιο κόμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μηχανισμό υπεράσπισης της γραφειοκρατίας και της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ. Φιμώνοντας κάθε αντίθετη φωνή, και ιδιαίτερα την ΑΑ, την ΕΑ και τον Τρότσκι, ακολούθησαν την υπεραριστερή, τυχοδιωκτική πολιτική της «τρίτης περιόδου», που εμφάνιζε τον καπιταλισμό στα πρόθυρα κατάρρευσης, απέρριπτε το Ενιαίο Εργατικό Μέτωπο, χαρακτηρίζοντας όλες τις άλλες εργατικές οργανώσεις «σοσιαλφασίστες» κ.ά. Αυτή η ολέθρια πολιτική επέτρεψε στον Χίτλερ να καταλάβει την εξουσία το 1933 χωρίς ουσιαστική αντίσταση, σηματοδοτώντας την οριστική χρεοκοπία της ΚΔ. Στο 7^ο συνέδριο (1935) αυτή προχώρησε σε μια ακόμη απότομη αλλαγή, υιοθετώντας τα «Λαϊκά Μέτωπα», με πρόσχημα την αντιμετώπιση του φασισμού. Αυτά δεν είχαν καμία σχέση με το Ενιαίο Εργατικό Μέτωπο: βασίζονταν σε συμφωνίες κορυφής με τα «δημοκρατικά» αστικά κόμματα, με βασικό στόχο τη νίκη στις εκλογές, τη συμμετοχή στις αστικές κυβερνήσεις. Έτσι ενταφιάστηκε η επανάστασης σε Ισπανία και Γαλλία, άνοιξε ουσιαστικά ο δρόμος για το σφαγείο του Β΄ΠΠ.

Οι σταλινικοί γραφειοκράτες είχαν επίγνωση της εύθραυστης φύσης του καθεστώτος τους, αν οι εργαζόμενες μάζες της ΕΣΣΔ αφυπνίζονταν. Έτσι, αφενός δημιούργησαν έναν τερατώδη κατασταλτικό μηχανισμό, ικανό για κάθε έγκλημα, αφετέρου σαμπόταραν κάθε επέκταση της διεθνούς επανάστασης (καθώς θα οδηγούσε σε άνοδο του ηθικού και της πολιτικής δραστηριότητας των εργαζομένων στην ΕΣΣΔ). Χρησιμοποίησαν αδίστακτα τον κυρίαρχο ρόλο του σοβιετικού κόμματος στην ΚΔ, για να ποδηγετήσουν τα ΚΚ, διορίζοντας απευθείας ηγεσίες, επιβάλλοντας αντεπαναστατικές θεωρίες («επανάσταση κατά στάδια», «σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα»). Τελικά, κατέστρεψαν και οδήγησαν σε κατάρρευση το πρώτο εργατικό κράτος, την ΕΣΣΔ και τις υπόλοιπες χώρες του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού»

Από το 1923 έως το 1933, η ΑΑ πάλεψε μέσα στο μπολσεβίκικο κόμμα και την ΚΔ για την ανατροπή του αντεπαναστατικού σταλινισμού, με τους εξής άξονες: α) Ταχεία εκβιομηχάνιση, που θα ανόρθωνε άμεσα το υλικό και ηθικό επίπεδο, την οικονομική και πολιτική ισχύ του σοβιετικού προλεταριάτου. β) Πλήρης αποκατάσταση της εργατικής δημοκρατίας σε κόμμα και σοβιέτ. γ) Διόρθωση των λαθών της ΚΔ, για την προώθηση της διεθνούς επανάστασης. Όταν αυτή η μεταρρύθμιση του μπολσεβίκικου κόμματος και της ΚΔ είχε γίνει πλέον αδύνατη, η ΑΑ και ο Τρότσκι άρχισαν, χωρίς καμιά διακοπή, το έργο οικοδόμησης νέων επαναστατικών κομμάτων και μιας νέας επαναστατικής Διεθνούς. Ένα πραγματικά τιτάνιο έργο, με τεράστιες δυσκολίες και εμπόδια, χάρη στο οποίο διατηρήθηκε η συνέχεια του επαναστατικού μαρξισμού, όπως διαμορφώθηκε από τον Μπολσεβικισμό, τα 4 πρώτα συνέδρια της ΚΔ, τα ντοκουμένα της ΑΑ, την πορεία της παγκόσμιας επανάστασης κ.λπ.

Η 4^η Διεθνής ιδρύθηκε στις 3 Σεπτέμβρη του 1938 στο Παρίσι υπό τρομερά δύσκολες συνθήκες. Το ιδρυτικό συνέδριο ενέκρινε το «Μεταβατικό Πρόγραμμα»: αιτήματα που θα μπορούσαν να διαπαιδαγωγήσουν τις εργαζόμενες μάζες, μέσα από την αυτοοργάνωση και το κίνημά τους, ωθώντας τις σε αντικαπιταλιστικούς αγώνες. Ο Τρότσκι διακήρυξε την ανάγκη υπεράσπισης της ΕΣΣΔ απέναντι σε μια ιμπεριαλιστική επίθεση, καθώς η ταξική της φύση ως εργατικό κράτος παρέμενε (και κατέκρινε σφοδρά τις τάσεις που υποστήριζαν το αντίθετο). Έτσι, για πρώτη φορά στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος διατηρήθηκε αδιάκοπη η οργανωτική συνέχεια, που στο παρελθόν είχε διακοπεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Από την Ένωση Κομμουνιστών (1848) μέχρι τη συγκρότηση της 1^ης Διεθνούς (1864) μεσολαβεί μια διακοπή περίπου 12 ετών (η πολιτική συνέχεια εξασφαλίστηκε από τους Μαρξ και Ένγκελς). Από την 1^η έως την 2^η Διεθνή (1889) υπήρξε πάλι μια διακοπή 15 περίπου χρόνων (η συνέχεια διασφαλίστηκε από τον Ένγκελς, που αλληλογραφούσε με τους ηγέτες των κυριότερων κομμάτων). Από την 2^η στην 3^η Διεθνή (1919) μεσολαβούν 4–5 χρόνια, ουσιαστικά ο Α΄ Παγκόσμιος Πολέμος – καθοριστικός για τον εκφυλισμό της 2^ης Διεθνούς (το Μπολσεβίκικο κόμμα, το Τσίμερβαλντ και Κίενταλ εξασφάλισαν τη συνέχεια του επαναστατικού μαρξισμού).

–

Οι ρίζες της 4^ης Διεθνούς στην Ελλάδα

Το ελληνικό εργατικό κίνημα συνδέθηκε άμεσα με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Κάτω από την επιρροή της ιδρύονται σχεδόν ταυτόχρονα η ΓΣΕΕ και το ΣΕΚΕ. Το 1920, το ΣΕΚΕ προσχωρεί στην 3^η Διεθνή. Το 1923 μετονομάζεται σε ΚΚΕ. Από την ίδρυσή του, το ΚΚΕ βρισκόταν σε μόνιμη κρίση: οι αποφάσεις της ΚΔ και ο «Μπολσεβικισμός» είχαν υιοθετηθεί αλλά δεν είχαν αφομοιωθεί, υπήρχε πάντα μια δεξιά τάση, παρεκκλίσεις σοσιαλδημοκρατικές και ρεφορμιστικές. Με ηγέτη τον Π. Πουλιόπουλο (πρώτος γραμματέας του ΚΚΕ), η επαναστατική μαρξιστική τάση παλεύει για τον σωστό προσανατολισμό, την ανάλυση του ελληνικού καπιταλισμού, τη μαρξιστική εκπαίδευση των αγωνιστών, τη μαζική επέμβαση στην ταξική πάλη.

Η προσπάθεια μένει ανολοκήρωτη. Πάνω στο ΚΚΕ πέφτει η ταφόπλακα του σταλινισμού και ο εκφυλισμός του επικυρώνεται στη διαβόητη 6^η Ολομέλεια του 1934 όπου κυριάρχησαν οι αντιμαρξιστικές αυθαιρεσίες για «φεουδαρχικά υπολείμματα» και έλλειψη «εθνικού μίνιμουμ προϋποθέσεων για τον σοσιαλισμό». Μ’ αυτές τις σοσιαλδημοκρατικές/μενσεβίκικες ψευτοθεωρίες, το σταλινοποιημένο ΚΚΕ πέταξε στα σκουπίδια τον μαρξισμό, τον λενινισμό και τη σοσιαλιστική επανάσταση, φέρνοντας τα εκτρώματα της «θεωρίας των σταδίων», της «ολοκλήρωσης της αστικοδημοκρατικής επανάστασης». Προετοιμάζοντας τη διάλυση της κομμουνιστικής πρωτοπορίας και ανεξαρτησίας του προλεταριάτου, ανοίγοντας τον δρόμο σε ιστορικές προδοσίες και ήττες.

Οι επαναστάτες μαρξιστές διαγράφονται γραφειοκρατικά. Συγκροτούνται αρχικά ως Αριστερή Αντιπολίτευση (περιοδικό «Σπάρτακος»), συνδέονται με τη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση. Απαντάνε ιδεολογικά και πολιτικά στους σταλινικούς, με κορυφαίο το έργο του Π. Πουλιόπουλου «Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα;», όπου κάνει την καλύτερη μαρξιστική ανάλυση του ελληνικού καπιταλισμού (επίκαιρη ακόμα και σήμερα). Έτσι μπήκαν οι βάσεις της επαναστατικής στρατηγικής στην Ελλάδα, αποδεικνύοντας: α) Την κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων, την οργανική ένταξη του ελληνικού καπιταλισμού στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. β) Την αντιδραστική στροφή της ελληνικής μπουρζουαζίας, μαζί και της «φιλελεύθερης», μέσα στην  παρακμή του παγκόσμιου καπιταλισμού/ιμπεριαλισμού (δικτατορίες, φασισμός). γ) Τον ηγετικό ρόλο του νεαρού ελληνικού προλεταριάτου, που ήταν συγκεντρωμένο στις πόλεις, εκδήλωνε έντονη μαχητικότητα. δ) Την αναγκαιότητα του Ενιαίου Μετώπου, της Διαρκούς Επανάστασης / μεταβατικής πορείας προς τον σοσιαλισμό, της Σοσιαλιστικής Επανάστασης.

Οι καταστροφικές συνέπειες της σταλινοποίησης του ΚΚΕ φάνηκαν γρήγορα. Εφόσον «δεν ήταν ώριμες» οι συνθήκες, έπρεπε το προλεταριάτο να εγκαταλείψει τον στόχο της σοσιαλιστικής επανάστασης – και να υποταχθεί σε συμμαχίες για μια αστικοδημοκρατική επανάσταση. Αυτές μετατράπηκαν από το ΚΚΕ, με τα Λαϊκά Μέτωπα, σε συμμαχίες με τα αστικά κόμματα. Πρώτη εφαρμογή αυτής της πολιτικής η προδοσία της εξέγερσης του Μάη 1936 στη Θεσσαλονίκη, η υπογραφή του Συμφώνου Σκλάβαινα–Σοφούλη για «αντιφασιστικό αγώνα». Ακολούθησε ο ενταφιασμός της ελληνικής επανάστασης 1943–49, που χαρακτηρίστηκε «εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας», καταλήγοντας στις επαίσχυντες συμφωνίες (προδοσίας της σοσιαλιστικής επανάστασης) σε Λίβανο, Καζέρτα, Βάρκιζα για κυβερνήσεις «εθνικής ενότητας» και «αποκατάστασης της δημοκρατίας», οδηγώντας στη μεγαλύτερη ήττα της εργατικής τάξης και στο μετεμφυλιακό κράτος.

Αυτό συνέχισε απαρέγκλιτα το ΚΚΕ, ανεξάρτητα από ονομασίες και προσχήματα, ακόμη και συμμετέχοντας σε αστικές κυβερνήσεις – π.χ. α) συνεργασία με την Ένωση Κέντρου του Γ. Παπανδρέου, β) συμμετοχή στις κυβερνήσεις Τζανετάκη και Ζολώτα το 1989–90 κ.ά.

Οι επαναστάτες μαρξιστές της 4^ης Διεθνούς, πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν ως βασικό καθήκον την υπεράσπιση της ΕΣΣΔ (μαζί με την πάλη για την πολιτική επανάσταση στο εσωτερικό της). Με κύρια γραμμή «η καλύτερη υπεράσπιση του εργατικού κράτους μέσα στο πόλεμο είναι η οργάνωση της κοινωνικής επανάστασης στην ίδια μας την χώρα», οι  τεταρτοδιεθνιστές εναντιώθηκαν στην πολιτική ταξικής συνεργασίας και υποταγής στην αστική τάξη του ΕΑΜ–ΚΚΕ, πάλεψαν ηρωικά ενάντια στη συνδυασμένη φασιστική, αστική και σταλινική καταστολή, προτάσσοντας ως μόνη διέξοδο τη Σοσιαλιστική Επανάσταση – και πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος.