Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1917: ΜΕΡΟΣ 2

Από την πτώση του τσαρισμού στις “θέσεις του Απρίλη”

Η δημιουργία των σοβιέτ και η προσωρινή κυβέρνηση

Μετά την Φεβρουαριανή Επανάσταση και την πτώση του Τσάρου στις 2 Μάρτη οι λαοί της ρωσικής αυτοκρατορίας ξυπνούσαν κάτω από ένα νέο καθεστώς. Τις μέρες της εξέγερσης του Φλεβάρη και αμέσως μετά οι επιτροπές των εργοστασίων και των συνοικιών της Πετρούπολης συνενώθηκαν δημιουργώντας το σοβιέτ της πόλης, ακολουθώντας το επιτυχημένο προηγούμενο της επανάστασης του 1905. Το παράδειγμα της πρωτεύουσας ακολούθησαν οι εργάτες όλων σχεδόν των μεγάλων πόλεων της Ρωσίας, συντρίβοντας μετά από σύντομες συγκρούσεις τα υπολείμματα της παλιάς εξουσίας και σχηματίζοντας τα δικά τους σοβιέτ. Ανάλογες κινήσεις σημειώθηκαν και στην ύπαιθρο, με τη δημιουργία σοβιέτ από τους φτωχούς αγρότες. Τα πιο δραστήρια κομμάτια των μαζών συνέρρεαν μαζικά στα σοβιέτ, η βάση τους μεγάλωνε και αυτά αποτελούσαν την πραγματική βάση της Επανάστασης. Μέχρι το πρώτο συνέδριο των σοβιέτ (Ιούνης 1917) η Εκτελεστική Επιτροπή είχε σχηματιστεί αυθαίρετα, πριν από το σοβιέτ, ανεξάρτητα από τους εργάτες και τους στρατιώτες και μετά τη νίκη της επανάστασης. Την πλειοψηφία στα σοβιέτ κατείχαν τα ρεφορμιστικά κόμματα, οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, που δεν είχαν καμιά πρόθεση να καταλάβουν την εξουσία για λογαριασμό της εργατικής τάξης. Έτσι, παρέδωσαν την εξουσία στη μπουρζουαζία, αναγνωρίζοντας ως μόνη νόμιμη εξουσία στη χώρα την Προσωρινή Κυβέρνηση που είχε εκλέξει το αστικό κοινοβούλιο. Παρά τον ηρωικό αγώνα των μαζών, η αστική τάξη κατέλαβε την εξουσία, λόγω του ακόμα ανεπαρκούς επιπέδου συνείδησης και οργάνωσης του προλεταριάτου.

Η Προσωρινή Κυβέρνηση, με πρωθυπουργό αρχικά τον πρίγκιπα Λβοφ, κυριαρχούνταν από το κόμμα της φιλελεύθερης αστικής τάξης, τους συνταγματικούς δημοκράτες ή καντέτους. Ο ηγέτης τους Μιλιούκοφ ανέλαβε υπουργός Εξωτερικών, ενώ υπουργεία δόθηκαν και στους μενσεβίκους και εσέρους με τον Κερένσκι σε ρόλο αριστερού “αντίβαρου” με στόχο να καμουφλάρει την σύνθεση της κυβέρνησης. Στους εργάτες και τους στρατιώτες δεν άρεσε καθόλου η σύνθεση της της κυβέρνησης και γέννησε άμεσα αισθήματα εχθρότητας και καχυποψίας. Κάτω από την πίεση των μαζών, η κυβέρνηση πήρε σημαντικά φιλελεύθερα μέτρα: απελευθέρωσε τους πολιτικούς κρατούμενους, διέλυσε την τσαρική αστυνομία, παραχώρησε πλήρεις ελευθερίες έκφρασης, τύπου, συνδικαλιστικής και πολιτικής οργάνωσης και κατάργησε το καθεστώς διακρίσεων ενάντια στους Εβραίους και άλλες μειονότητες. Ήταν πέρα για πέρα αδιαμφισβήτητο ότι η επαναστατημένη Ρωσία ήταν πλέον μακράν η πιο φιλελεύθερη χώρα, τουλάχιστον μεταξύ αυτών που συμμετείχαν στον πόλεμο. Έτσι, η εργατική τάξη μπορούσε να συνεχίσει τον αγώνα από καλύτερες θέσεις. Ωστόσο, ο αντιδραστικός και ιμπεριαλιστικός χαρακτήρας της αστικής προσωρινής κυβέρνησης δεν άργησε να αποκαλυφθεί. Η αστική τάξη αρνιόταν πεισματικά να ικανοποιήσει τα αιτήματα για άμεσο σταμάτημα του πολέμου και δίκαιη διανομή της γης, καθώς ήταν εξαρτημένη από το αγγλικό και γαλλικό κεφάλαιο και προσέβλεπε σε οφέλη από τη νίκη τους στον πόλεμο. Παράλληλα, ήθελε πάση θυσία να αποφύγει οποιαδήποτε ρήξη με τους γαιοκτήμονες και ανατροπή του οικονομικού και κοινωνικού καθεστώτος στην ύπαιθρο, από τη στιγμή μάλιστα που πολύ συχνά ο καπιταλιστής της πόλης και ο τσιφλικάς του χωριού ήταν το ίδιο πρόσωπο.  Οι εκτιμήσεις του Τρότσκι για τον αντιδραστικό χαρακτήρα της αστικής τάξης των εξαρτημένων χωρών στην περίοδο του ιμπεριαλισμού επιβεβαιώνονταν πλέον και στην πράξη. Τα καθήκοντα της ολοκλήρωσης της αστικής επανάστασης, της εθνικής ανεξαρτησίας και της διανομής της γης στους αγρότες μπορούσαν να εκπληρωθούν μόνο με τη σοσιαλιστική επανάσταση και την κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο, σε συμμαχία με τη φτωχή αγροτιά.

Στο μεταξύ, το δίκτυο των σοβιέτ επεκτεινόταν συνεχώς και, λόγω της πολιτικής της κυβέρνησης, το επίπεδο ριζοσπαστικοποίησης ανέβαινε. Σε πολλές περιοχές, τα σοβιέτ ανέλαβαν όλες τις βασικές διοικητικές, οικονομικές και κοινωνικές λειτουργίες. Οι μορφές της εργατικής εξουσίας αναπτύσσονταν ραγδαία, παράλληλα και ενάντια στην αστική εξουσία. Είχε αρχίσει να γενικεύεται η αίσθηση ότι η αστική κυβέρνηση ασκούσε την εξουσία μόνο στα χαρτιά και μόνο επειδή τα σοβιέτ ανέχονταν την ύπαρξή της. Οι αντιδραστικοί κύκλοι αντιλαμβάνονταν πλήρως το θανάσιμο κίνδυνο που απειλούσε το κοινωνικό καθεστώς. Η δυαδική εξουσία ή διαρχία είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση κοινωνικής κρίσης. Η ασταθής αυτή κατάσταση δεν θα μπορούσε να διαρκέσει για πολύ.  Η διαρχία αποκλείει το μοίρασμα της εξουσίας σε ίσα μέρη και κάθε τυπική ισορροπία στις εξουσίες. Πρόκειται για γεγονός επαναστατικό και όχι συνταγματικό. Από την ίδια την φύση της μια τέτοια κατάσταση δεν μπορεί να είναι σταθερή και μακρόχρονη. Πολύ γρήγορα μία από τις “εξουσίες” και η τάξη που εκφράζει θα επιβληθεί εναντίον της άλλης.

Η επιστροφή του Λένιν και οι θέσεις του Απρίλη

Είναι γεγονός ότι το κόμμα των μπολσεβίκων δεν μπόρεσε να επέμβει καθοριστικά στα γεγονότα μέχρι και τον Ιούνη. Μπορούμε να πούμε ότι η ηγεσία του κόμματος σύρθηκε πίσω από τα γεγονότα. Σίγουρα σε αυτό έπαιξαν ρόλο και οι διώξεις και το ότι οι περισσότεροι από τους ηγέτες του που είχαν επαναστατική εμπειρία ήταν εξόριστοι. Μέχρι τον Απρίλη η πολιτική του κόμματος φλερτάρει με την στήριξη της προσωρινής κυβέρνησης και την “επαναστατική υπεράσπιση της χώρας”. Παρόλα αυτά το κόμμα των μπολσεβίκων ενισχύεται (όχι όσο οι μενσεβίκοι και οι εσέροι). Σ’ αυτό συμβάλει η μετά από πολλά χρόνια νόμιμη λειτουργία του και η επιστροφή από την εξορία και η αποφυλάκιση σημαντικών στελεχών του.

Το Φλεβάρη του 1917 ο Λένιν βρισκόταν εξόριστος στην Ελβετία. Μαθαίνοντας τα επαναστατικά γεγονότα, επεδίωξε να γυρίσει στη Ρωσία με κάθε τρόπο. Οι Γερμανοί, ευελπιστώντας ότι ο Λένιν θα συμβάλει στην έξοδο της Ρωσίας από τον πόλεμο και συνεπώς την απαλλαγή του στρατού τους από την ανάγκη να πολεμά σε δύο μέτωπα, του επέτρεψαν να επιστρέψει στη Ρωσία κρυφά με τρένο.

Μέχρι τον Απρίλη του 1917, η πολιτική του κόμματος των μπολσεβίκων διαμορφωνόταν κυρίως από τους Κάμενεφ και Στάλιν, που προωθούσαν την κριτική υποστήριξη στην προσωρινή κυβέρνηση και την “επαναστατική υπεράσπιση της χώρας” απέναντι στη Γερμανία. Η επιστροφή του Λένιν άλλαξε τα δεδομένα. Χρησιμοποιώντας το τεράστιο κύρος του, αλλά και μετά από σκληρή εσωκομματική πάλη, επέβαλε την αλλαγή της λανθασμένης πολιτικής με τις περίφημες “Θέσεις του Απρίλη”. Οι θέσεις αυτές στο μεγαλύτερο μέρος τους ταυτίζονταν με τη θεωρία της “Διαρκούς Επανάστασης” του Λέον Τρότσκι και συγκροτούσαν ένα συνεκτικό σχέδιο για την κατάληψη της εξουσίας από τους οργανωμένους σε σοβιέτ εργάτες και μια ανάλυση των καθηκόντων που έπρεπε να φέρουν σε πέρας οι μπολσεβίκοι, με βάση τους εξής άξονες:

Α) Τη στάση τους απέναντι στον πόλεμο και την κυβέρνηση: “…Στο ζήτημα του πολέμου, που για τη Ρωσία διαρκεί ακόμα και υπό τη νέα κυβέρνηση Λβωφ και Σία λόγω του καπιταλιστικού χαρακτήρα της κυβέρνησης αυτής, και που τον χαρακτηρίζουμε σαν ληστρικό ιμπεριαλιστικό πόλεμο, δεν πρέπει να κάνουμε ούτε την παραμικρή παραχώρηση στη λεγόμενη “επαναστατική υπεράσπιση της χώρας”. […] Καμιά υποστήριξη στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Ξεσκέπασμα όλων των ψεύτικων υποσχέσεών της, ιδιαίτερα εκείνων που αναφέρονται στην παραίτησή της κι από προσαρτήσεις…”.

Β) Μια στρατηγική για το κέρδισμα της εμπιστοσύνης των μαζών και τον αγώνα για την πολιτική εξουσία, με βάση το σύνθημα “όλη η εξουσία στα σοβιέτ”: “…Αναγνώριση του γεγονότος ότι στα περισσότερα συμβούλια των αντιπροσώπων των εργατών το Κόμμα μας μειοψηφεί. […] Όσο βρισκόμαστε σε μειοψηφία διεξάγουμε τη δουλειά της κριτικής και της εξήγησης των λαθών, προπαγανδίζοντας συγχρόνως την ανάγκη της μεταβίβασης όλης της κρατικής εξουσίας στα συμβούλια των αντιπροσώπων των εργατών, ώστε οι μάζες με την ίδια τους την πείρα να ξεπεράσουν τα λάθη τους. […] Όχι κοινοβουλευτική δημοκρατία – η επιστροφή σ’ αυτήν από τα συμβούλια των εργατών αντιπροσώπων θα ‘ταν ένα βήμα προς τα πίσω – αλλά δημοκρατία των συμβουλίων των αντιπροσώπων των εργατών, των εργατών γης και των χωρικών σε όλη τη χώρα, δημοκρατία διαρθρωμένη από τα κάτω προς τα πάνω…”.

Γ) Τη στερέωση της συμμαχίας του προλεταριάτου με τους φτωχούς αγρότες: “…Μετάθεση του κέντρου βάρους κατά τη λύση του αγροτικού ζητήματος στα συμβούλια των αντιπροσώπων των εργατών γης. Απαλλοτρίωση όλων των αγροκτημάτων. Εθνικοποίηση όλης της έγγειας ιδιοκτησίας στη χώρα, δικαίωμα διάθεσης της ιδιοκτησίας αυτής από τα τοπικά συμβούλια των αντιπροσώπων των εργατών γης και των χωρικών…”.

Δ) Κομματικά και οργανωτικά καθήκοντα, που περιλάμβαναν: i) Άμεση σύγκληση συνεδρίου του κόμματος και τροποποίηση του προγράμματός του, ώστε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. ii) Αλλαγή της ονομασίας του κόμματος σε κομμουνιστικό, καθώς το όνομα “σοσιαλδημοκρατικό” είχε δυσφημιστεί λόγω της στάσης των ευρωπαϊκών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων υπέρ του πολέμου. iii) Πάλη για τη δημιουργία μιας νέας επαναστατικής διεθνούς, αφού η σοσιαλδημοκρατική 2η Διεθνής είχε προδώσει τα πιο άμεσα συμφέροντα των εργαζομένων.

Ο “επανεξοπλισμός” του κόμματος

Η υιοθέτηση αυτού του προγράμματος από το κόμμα των μπολσεβίκων μόνο εύκολη υπόθεση δεν ήταν. Οι “παλιοί μπολσεβίκοι” στηριζόμενοι στους παλιούς αγωνιστές του κόμματος δήλωναν ότι ο “παλιός λενινισμός” δεν είχε αποδειχτεί ανεφάρμοστος και εγκαλούσαν συνεχώς τον Λένιν κατηγορώντας τον ότι έχει ξεκόψει από τις ίδιες του τις θέσεις που ήταν και θέσεις του κόμματος για χρόνια. Ωστόσο ο Λένιν, ξεκόβοντας από την παραδοσιακή φόρμουλα του κόμματος (δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς), δεν έπαυε καθόλου να είναι λενινιστής. Απλά πετούσε το φθαρμένο τσόφλι του μπολσεβκισμού για να φυσήξει σε αυτό νέα ζωή.

 Ο Λένιν ενάντια στους παλιούς μπολσεβίκους βρήκε στηρίγματα στα πιο δραστήρια κομμάτια του κόμματος, τους εργάτες οι οποίοι έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην εξέγερση του Φλεβάρη. Οι μπολσεβίκοι εργάτες θεωρούσαν αυτονόητο ότι την εξουσία έπρεπε να την πάρει η τάξη η οποία είχε νικήσει. Ήταν εκείνοι που διαμαρτύρονταν έντονα ενάντια στον προσανατολισμό των Στάλιν-Κάμενεφ σε σημείο μάλιστα η αχτίδα του Βύμποργκ να να απειλήσει με αποκλεισμό τους “ηγέτες του κόμματος”. Το ίδιο παρατηρούνταν και σε πολλά σημεία της επαρχίας. Αυτό που έλειπε από τους πιο δραστήριους επαναστάτες ήταν τα θεωρητικά εφόδια για να υπερασπιστούν τη θέση τους. Σε αυτά τα στρώματα των εργατών ο Λένιν έβλεπε χιλιάδες συνειδητούς εργάτες από τους οποίους παρά τις δυσχέρειες το κόμμα θα στρατολογούσε νέα ηγετικά στελέχη.

Οι “παλιοί μπολσεβίκοι” και η οπορτουνιστική πτέρυγα του κόμματος βολεύονταν με τις αυταπάτες και την προσωρινή συνείδηση των μαζών πράγμα που ήταν και η μεγάλη αδυναμία τους. Στον αντίποδα η δύναμη του Λένιν πήγαζε από το ότι αντιλαμβανόταν την εσώτερη λογική του κινήματος και ρύθμιζε σε αυτήν την πολιτική του. Δεν επέβαλε το σχέδιο του στις μάζες αλλά τις βοηθούσε να το συλλάβουν και να πραγματοποιήσουν τα δικά τους σχέδια. Ο Λένιν περίμενε, εξηγώντας υπομονετικά, να συντονιστεί η συνείδηση της μάζας με την κατάσταση την οποία την είχε στριμώξει η ιστορική διαδικασία. Οι εργάτες και οι στρατιώτες ξεπερνώντας τις αυταπάτες της πολιτικής των ρεφορμιστών θα περνούσαν αμέσως στις θέσεις του Λένιν χωρίς τον ενδιάμεσο σταθμό των Κάμενεφ-Στάλιν.

Όταν οι νέες θέσεις και φόρμουλες του Λένιν φώτισαν με καινούριο φως την πείρα του μήνα που κύλησε και την πείρα της κάθε καινούριας μέρας, μέσα στην πλατιά μάζα του κόμματος άρχισε γοργή διαφοροποίηση: Αριστερά! Όλο και πιο Αριστερά! Προς τις θέσεις του Λένιν! Στην Πετρούπολη η μία αχτίδα μετά την άλλη προσχωρούσαν στις θέσεις του Λένιν και μέχρι την πανρωσική συνδιάσκεψη του κόμματος στις 24 Απρίλη ολόκληρη η οργάνωση της Πετρούπολης τάχθηκε με αυτές.

Η πάλη για τον επανεξοπλισμό των μπολσεβίκων που είχε αρχίσει με την επιστροφή του Λένιν στις 3 Απρίλη είχε ουσιαστικά κλείσει στο τέλος του μήνα. Η συνδιάσκεψη του κόμματος συνήλθε στην Πετρούπολη από τις 24 έως τις 29 Απρίλη. 149 απεσταλμένοι αντιπροσώπευαν 79 χιλιάδες μέλη του κόμματος. Εκεί βγήκαν τα συμπεράσματα για τα οπορτουνιστικά κλωθογυρίσματα του Μάρτη και την κρίση του Απρίλη. Η εσωκομματική αντιπολίτευση συνέχισε να υπάρχει αλλά ολοφάνερα έσβηνε. Πάνω στα επίμαχα θέματα δεν συγκέντρωσε παραπάνω από 7 ψήφους.  Το κόμμα των μπολσεβίκων βάδιζε πια με ένα νέο συνεκτικό σχέδιο για την κατάληψη της εξουσίας όσο κι αν αυτό ακόμα φάνταζε σε πολλούς πρόωρο. Ο επανεξοπλισμός του κόμματος αποτέλεσε την πιο κύρια και ουσιαστική νίκη του Λένιν στην εσωκομματική πάλη. Στις συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις της πρωτομαγιάς, που ήταν για πρώτη φορά ελεύθερες, οι αγκιτάτορες του κόμματος εξέθεσαν για πρώτη φορά μαζικά τις νέες θέσεις του κόμματος.