Η δολοφονία του Τρότσκι
Στις 20 Αυγούστου 1940 ο Λέον Τρότσκι έπεσε νεκρός στο Κογιοακάν του Μεξικού, όπου ζούσε εξόριστος, δολοφονημένος από τον πράκτορα του Στάλιν Ραμόν Μερκαντέρ. Η παγκόσμια εργατική τάξη έχασε έναν μεγάλο θεωρητικό, πολιτικό και στρατιωτικό ηγέτη, ενώ η σταλινική γραφειοκρατία κατάφερε να απαλλαγεί από τον κυριότερο πολιτικό της αντίπαλο, τον άνθρωπο που αποκάλυπτε στους εργάτες τη διαστρέβλωση των σοσιαλιστικών ιδεών και τα απειράριθμα εγκλήματά της.
Ο Λέον Τρότσκι γεννήθηκε σε ένα χωριό της Ουκρανίας το 1879. Σε πολύ νεαρή ηλικία εντάχθηκε στο επαναστατικό κίνημα και για τη δράση του εξορίστηκε στη Σιβηρία. Το 1902 κατάφερε να αποδράσει και να διαφύγει στο εξωτερικό. Όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1905 γύρισε μυστικά στη Ρωσία και αναδείχθηκε ως ένας από τους κυριότερους ηγέτες της επανάστασης, από τη θέση του αιρετού προέδρου του σοβιέτ της Πετρούπολης.
Η επανάσταση του 1905 ήταν ένα γεγονός τεράστιας ιστορικής σημασίας, με πλούσια διδάγματα, όπως η αντιδραστική στάση της ρωσικής αστικής τάξης, αλλά και η ικανότητα της εργατικής τάξης να οικοδομήσει τα εργατικά συμβούλια («σοβιέτ»), αμεσοδημοκρατικά όργανα της επαναστατικής της πάλης, αλλά και της μελλοντικής της εξουσίας. Το 1906, στο έργο του «Αποτελέσματα και Προοπτικές», ο Τρότσκι διατύπωσε σε μια πρώτη μορφή, βασιζόμενος σ’ αυτά τα διδάγματα, την περίφημη θεωρία του για τη Διαρκή Επανάσταση. Λόγω του αντιδραστικού ρόλου της αστικής τάξης των καθυστερημένων χωρών στην περίοδο του ιμπεριαλισμού, τα άλυτα αστικοδημοκρατικά καθήκοντα της επανάστασης (διανομή της γης, δημοκρατικές ελευθερίες, απεξάρτηση από το ξένο κεφάλαιο) μπορούν να εκπληρωθούν μόνο με την κατάληψη της εξουσίας από το οργανωμένο σε σοβιέτ προλεταριάτο. Η εργατική τάξη μπορεί έτσι να κερδίσει πάνω στο δικό της πρόγραμμα τη φτωχή αγροτιά και να ξεκινήσει την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Κατά συνέπεια, μια επανάσταση που ξεκινά ως αστικοδημοκρατική μπορεί να μετατραπεί σε σοσιαλιστική χωρίς να χρειάζονται ενδιάμεσα στάδια (Διαρκής Επανάσταση).
Η θεωρία αυτή αποτέλεσε το στέρεο βάθρο στο οποίο στηρίχτηκε η νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης. Το Φλεβάρη του 1917, η εξέγερση των εξαθλιωμένων και εξαγριωμένων από τον πόλεμο ρωσικών μαζών ανέτρεψε τον τσάρο και οδήγησε στη δημιουργία σοβιέτ σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα απ’ ότι το 1905. Η πολιτική τους ανωριμότητα επέτρεψε ωστόσο στην αστική τάξη να καταλάβει την εξουσία, με τη βοήθεια των ρεφορμιστών (μενσεβίκων, εσέρων). Ο Λένιν, επιστρέφοντας από την εξορία, ουσιαστικά υιοθέτησε τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης, με τις περίφημες «Θέσεις του Απρίλη» και το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Ο Τρότσκι επέστρεψε και αυτός το Μάη του 1917 από μακρόχρονη εξορία, εντάχθηκε στο κόμμα των μπολσεβίκων και, χάρη στις οργανωτικές και στρατιωτικές του ικανότητες, συνέβαλε αποφασιστικά στη νίκη του Οκτώβρη από τη θέση του προέδρου της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής του σοβιέτ της Πετρούπολης. Το 1918, κι ενώ η νεαρή εργατική δημοκρατία αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο από τους τσαρικούς λευκούς φρουρούς και την επέμβαση των ιμπεριαλιστών, ο Τρότσκι δημιούργησε σχεδόν από το μηδέν τον Κόκκινο Στρατό και πέτυχε μέχρι το 1921 να συντρίψει την αντεπανάσταση.
Ωστόσο, οι τεράστιες καταστροφές και η εξαθλίωση από τον Πρώτο Παγκόσμιο και τον εμφύλιο πόλεμο, η απώλεια χιλιάδων πρωτοπόρων εργατών και στελεχών, η συνακόλουθη και αναπόφευκτη πτώση της πολιτικής δραστηριότητας των μαζών και των σοβιέτ, οι ήττες της επανάστασης στην Ευρώπη, διευκόλυναν την άνοδο ενός προνομιούχου στρώματος γραφειοκρατών μέσα στο κράτος και το κόμμα, που βαθμιαία αφαίρεσε την πολιτική εξουσία από τα σοβιέτ. Οι γραφειοκράτες βρήκαν τον ιδανικό πολιτικό εκφραστή των συμφερόντων τους στο πρόσωπο του Στάλιν, ενός στελέχους των μπολσεβίκων με ελάχιστη συμμετοχή στα επαναστατικά γεγονότα, όμως φιλόδοξου και αδίστακτου. Η βαριά ασθένεια και ο θάνατος του Λένιν επιτάχυναν τις εξελίξεις. Ο Τρότσκι, από το 1923 με τη δημιουργία της Αριστερής Αντιπολίτευσης, αφιέρωσε την υπόλοιπη ζωή του στην αντιμετώπιση της γραφειοκρατικής γάγγραινας. Το πρόγραμμα της αριστερής αντιπολίτευσης περιελάμβανε μέτρα για την ταχεία εκβιομηχάνιση και την ανύψωση του βιοτικού και πολιτιστικού επιπέδου των εργαζομένων, που θα οδηγούσε σε αναζωογόνηση των σοβιέτ, και προτάσεις για τη διόρθωση των λαθών της Κομμουνιστικής Διεθνούς και τις προοπτικές της διεθνούς επανάστασης. Όμως, η μεγάλη πλειονότητα των στελεχών του μπολσεβίκικου κόμματος, είτε υποτίμησε τον γραφειοκρατικό κίνδυνο, είτε συνθηκολόγησε με τους γραφειοκράτες, είτε προσχώρησε στο στρατόπεδό τους. Οι σταλινικοί, αρχικά με τη φίμωση της Αριστερής Αντιπολίτευσης και την απόκρυψη των θέσεών της από τα μέλη του κόμματος και τις μάζες, και στη συνέχεια με μια συστηματική εκστρατεία διώξεων εναντίον της, επικράτησαν πλήρως μέχρι το 1927. Το 1928 ο Τρότσκι διαγράφτηκε από το κόμμα και εξορίστηκε στο Καζακστάν. Ήταν η αρχή της μακράς περιπλάνησής του. Κυνηγημένος από τις αστικές κυβερνήσεις και τους πράκτορες του Στάλιν, θα καταφύγει διαδοχικά στην Τουρκία, τη Γαλλία, τη Νορβηγία και τελικά στο Μεξικό το 1936.
Το 1933, μετά την επικράτηση του ναζισμού στη Γερμανία, η οποία διευκολύνθηκε σε μεγάλο βαθμό από την τυχοδιωκτική και διασπαστική πολιτική του γερμανικού κομμουνιστικού κόμματος, ο Τρότσκι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εκφυλισμένη από το σταλινισμό Κομμουνιστική Διεθνής και τα τμήματά της είχαν οριστικά χρεοκοπήσει. Για το λόγο αυτό, καλούσε στη δημιουργία της Τέταρτης Διεθνούς, καθήκον που το χαρακτήρισε ως το σημαντικότερο της ζωής του. Το 1936, με το μνημειώδες έργο του «Προδομένη Επανάσταση», ανέλυσε με υποδειγματικό τρόπο το γραφειοκρατικό φαινόμενο, αλλά και τη γενικότερη οικονομική και κοινωνική κατάσταση στη Σοβιετική Ένωση. Διακήρυξε ωστόσο ότι η ταξική της φύση ως κράτους παραμένει εργατική και ότι η σταλινική γραφειοκρατία δεν είναι μια νέα εκμεταλλεύτρια τάξη, αλλά ένα παρασιτικό στρώμα, που μπορεί να ανατραπεί από μια πολιτική επανάσταση των εργαζομένων, που θα αποκαθιστούσε την εξουσία των σοβιέτ. Αυτό ακριβώς έτρεμαν οι σταλινικοί, γι’ αυτό και οδήγησαν στην προδοσία τόσων επαναστάσεων που θα έδιναν επικίνδυνα παραδείγματα στις ρωσικές μάζες (Κίνα 1927, Γαλλία 1936, Ισπανία 1936-37 και πολλές άλλες), ενώ παράλληλα εξαπέλυσαν ένα κύμα διώξεων απίστευτης βαρβαρότητας ενάντια σε όλη την παλιά φρουρά των μπολσεβίκων, σε εκατομμύρια συνειδητούς εργαζόμενους, σε ολόκληρους λαούς, ακόμα και σε υποστηρικτές του Στάλιν! Ο Τρότσκι ξεσκέπασε συστηματικά τα σταλινικά εγκλήματα και με αδιάσειστα στοιχεία αποκάλυψε την πλεκτάνη των στημένων δικών της Μόσχας, στα πλαίσια μιας επιτροπής προοδευτικών διανοουμένων, που δεν είχαν σχέση με κάποια από τις αντιμαχόμενες πλευρές του κομμουνιστικού κινήματος, με πρόεδρο τον Αμερικανό φιλόσοφο και παιδαγωγό Ντιούϊ.
Η ανάγκη για το σταλινικό καθεστώς να βγάλει από τη μέση τον επικίνδυνο αντίπαλο ήταν πια επιτακτική. Αυτό όμως που δεν πέτυχαν οι σταλινικοί δολοφόνοι ήταν να αποτρέψουν την ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς το Σεπτέμβρη του 1938. Παρά τον τρομερό φόρο αίματος που πλήρωσε κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, κυνηγημένη από τους φασίστες, τους «δημοκρατικούς» ιμπεριαλιστές και τους σταλινικούς, η νεαρή Διεθνής μπόρεσε να διατηρήσει άσβεστες τις αρχές του επαναστατικού μαρξισμού και να προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες στην υπόθεση των εργαζομένων και του σοσιαλισμού.
