100 χρόνια ΓΣΕΕ: Στιγμές από την ιστορία του εργατικού κινήματος (του Δημήτρη Κατσορίδα)

100 χρόνια ΓΣΕΕ: Στιγμές από την ιστορία του εργατικού κινήματος

του Δημήτρη Κατσορίδα

1. Τα πρώτα βήματα

Οι αγώ­νες της ερ­γα­τι­κής τάξης στην Ελ­λά­δα για τη διεκ­δί­κη­ση κα­λύ­τε­ρων συν­θη­κών ερ­γα­σί­ας και γε­νι­κά για μια κα­λύ­τε­ρη ζωή ξε­κι­νούν από τη δε­κα­ε­τία του 1870. Οι δύ­σκο­λες και εξο­ντω­τι­κές συν­θή­κες ερ­γα­σί­ας σε βιο­μη­χα­νι­κές και βιο­τε­χνι­κές μο­νά­δες ώθη­σαν τους ερ­γα­ζό­με­νους στη δη­μιουρ­γία των πρώ­των σω­μα­τεί­ων.

Από την πρώτη απερ­γία που ξέ­σπα­σε από τους ερ­γά­τες ξύλου, των ναυ­πη­γεί­ων της Σύρου, στην Ερ­μού­πο­λη, το 1879, μέχρι τους σύγ­χρο­νους ερ­γα­τι­κούς αγώ­νες, το ερ­γα­τι­κό-συν­δι­κα­λι­στι­κό κί­νη­μα έχει δώσει πολ­λές μάχες, έχει δε­χτεί ήττες, όμως έχει κα­τα­φέ­ρει με­γά­λες επι­τυ­χί­ες και νίκες, ανα­βι­βά­ζο­ντας την κοι­νω­νι­κή και πο­λι­τι­κή θέση του κό­σμου της ερ­γα­σί­ας σε υψη­λό­τε­ρα επί­πε­δα.

Στις αρχές του 20ου αιώνα πραγ­μα­το­ποιού­νται ση­μα­ντι­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις σε πολ­λούς κλά­δους και πό­λεις της χώρας και δη­μιουρ­γού­νται σω­μα­τεία και δευ­τε­ρο­βάθ­μιες ορ­γα­νώ­σεις. Κομ­βι­κό ση­μείο απο­τέ­λε­σε ο Νόμος 281/1914, περί σω­μα­τεί­ων, ο οποί­ος κα­το­χύ­ρω­σε τα δι­καιώ­μα­τα των συν­δι­κα­λι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων. Ταυ­τό­χρο­να, η ιδέα μίας κε­ντρι­κής συν­δι­κα­λι­στι­κής ορ­γά­νω­σης κερ­δί­ζει συ­νε­χώς έδα­φος και το 1918 συ­γκα­λεί­ται το Α΄ Πα­νελ­λα­δι­κό Ερ­γα­τι­κό Συ­νέ­δριο της ΓΣΕΕ, με­τα­ξύ 21 έως 28 Οκτώ­βρη, στην Αθήνα. Το Ιδρυ­τι­κό Συ­νέ­δριο της ΓΣΕΕ απο­τε­λεί ση­μα­ντι­κό σταθ­μό στην ιστο­ρία του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος στην Ελ­λά­δα, γιατί συ­νέ­νω­σε το συν­δι­κα­λι­σμέ­νο προ­λε­τα­ριά­το κάτω από μια ενιαία ορ­γά­νω­ση.

Τα επό­με­να χρό­νια η ΓΣΕΕ  ζει μια πε­ρί­ο­δο κυ­βερ­νη­τι­κών πα­ρεμ­βά­σε­ων, κα­τα­στο­λών, αντι­πα­ρα­θέ­σε­ων, εσω­τε­ρι­κών τρι­βών και δια­σπά­σε­ων. Με­τα­ξύ 1930-1936 γί­νο­νται πο­λυά­ριθ­μες απερ­για­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις με απο­κο­ρύ­φω­μα την ερ­γα­τι­κή εξέ­γερ­ση τον Μάη του 1936 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, η οποία τε­λι­κά κα­τε­στά­λη βίαια από τις δυ­νά­μεις του κρά­τους με 9 νε­κρούς, με­τα­ξύ αυτών ο 25χρο­νος οδη­γός Τάσος Τού­σης. Από τη φω­το­γρα­φία στον Ρι­ζο­σπά­στη, την επό­με­νη μέρα, όπου δεί­χνει τη μάνα να θρη­νεί πάνω στον νεκρό γιο της, ο ποι­η­τής Γιάν­νης Ρί­τσος, συ­γκλο­νι­σμέ­νος, γρά­φει τον Επι­τά­φιο. Λί­γους μήνες μετά, την 4η Αυ­γού­στου, επι­βάλ­λε­ται η δι­κτα­το­ρία του Ι. Με­τα­ξά, όπου ανα­στέλ­λο­νται όλες οι πο­λι­τι­κές και συν­δι­κα­λι­στι­κές ελευ­θε­ρί­ες.

Κατά τη διάρ­κεια της κα­το­χής, η ΓΣΕΕ, η οποία ελέγ­χε­ται από τις διο­ρι­σμέ­νες κα­το­χι­κές κυ­βερ­νή­σεις, απο­μο­νώ­νε­ται. Το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα κα­θο­δη­γεί­ται από το Ερ­γα­τι­κό ΕΑΜ. Μετά την Κα­το­χή, τον Μάρτη του 1946, πραγ­μα­το­ποιεί­ται το 8ο Συ­νέ­δριο της ΓΣΕΕ, το οποίο επί­σης απο­τε­λεί σταθ­μό στην ιστο­ρία του συν­δι­κα­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος επει­δή κα­τά­φε­ρε να ενο­ποι­ή­σει την ερ­γα­τι­κή τάξη και να γίνει με άψο­γες δη­μο­κρα­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες, κάτι το οποίο ανα­γνώ­ρι­σε και ο τότε υπουρ­γός Ερ­γα­σί­ας, Αν­δρέ­ας Ζάκ­κας. Την εγκυ­ρό­τη­τά του προ­σβάλ­λει, μέσω του Συμ­βου­λί­ου της Επι­κρα­τεί­ας, η δεξιά συν­δι­κα­λι­στι­κή πα­ρά­τα­ξη, η οποία με την υπο­στή­ρι­ξη του Κρά­τους εγκα­θί­στα­νται στη διοί­κη­ση της ΓΣΕΕ, απο­μα­κρύ­νο­ντας τους αρι­στε­ρούς συν­δι­κα­λι­στές που πλειο­ψη­φού­σαν.

2. Τα πέ­τρι­να χρό­νια

Το συν­δι­κα­λι­στι­κό κί­νη­μα στην Ελ­λά­δα από την ίδρυ­σή του, ση­μα­δεύ­τη­κε από την εξέ­λι­ξη της πο­λι­τι­κής κα­τά­στα­σης του τόπου, η οποία χα­ρα­κτη­ρι­ζό­ταν από τον μη ομαλό πο­λι­τι­κό και κοι­νο­βου­λευ­τι­κό βίο. Το άμεσο απο­τέ­λε­σμα αυτών των εξε­λί­ξε­ων ήταν η προ­σπά­θεια για την επι­βί­ω­ση και δια­τή­ρη­ση της αυ­το­νο­μί­ας των συν­δι­κά­των απέ­να­ντι στις ποι­κί­λες κρα­τι­κές πα­ρεμ­βά­σεις, οι διώ­ξεις και οι φυ­λα­κί­σεις αγω­νι­στών και ο ερ­γα­το­πα­τε­ρι­σμός, τα οποία ελάμ­βα­ναν χώρα ιδιαί­τε­ρα κατά τις πε­ριό­δους επι­βο­λής δι­κτα­το­ριών την εποχή του Με­σο­πο­λέ­μου και όχι μόνο.

Έτσι, κατά την πε­ρί­ο­δο που ακο­λου­θεί, μετά το 8ο Συ­νέ­δριο της ΓΣΕΕ, αρ­χί­ζει μια εποχή για τα συν­δι­κά­τα όπου κυ­ριαρ­χούν η συ­νερ­γα­σία με κρα­τι­κούς, πα­ρα­κρα­τι­κούς και ερ­γο­δο­τι­κούς μη­χα­νι­σμούς, οι με­θο­δεύ­σεις για την αλ­λοί­ω­ση της θέ­λη­σης των ερ­γα­ζο­μέ­νων και ο ερ­γα­το­πα­τε­ρι­σμός.

Τον Ια­νουά­ριο του 1949 ιδρύ­ε­ται το Κί­νη­μα Ελεύ­θε­ρου Συν­δι­κα­λι­σμού (ΚΕΣ), το οποίο αγω­νί­ζε­ται για τον εκ­δη­μο­κρα­τι­σμό και την αυ­το­νο­μία του συν­δι­κα­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος. Το 1955 ιδρύ­ε­ται το Δη­μο­κρα­τι­κό Συν­δι­κα­λι­στι­κό Κί­νη­μα (ΔΣΚ) από συν­δι­κα­λι­στι­κά στε­λέ­χη που συν­δέ­ο­νται με την Αρι­στε­ρά. Από το 1960 έως και το 1967, που έγινε η δι­κτα­το­ρία των συ­νταγ­μα­ταρ­χών, ση­μα­ντι­κά γε­γο­νό­τα λαμ­βά­νουν χώρα για το συν­δι­κα­λι­στι­κό κί­νη­μα. Τον Φε­βρουά­ριο του 1962 δη­μιουρ­γεί­ται η Κί­νη­ση των 115 Συ­νερ­γα­ζό­με­νων Ερ­γα­το­ϋ­παλ­λη­λι­κών Ορ­γα­νώ­σεις (ΣΕΟ-115). Η Κί­νη­ση των 115 πίεσε για τον εκ­δη­μο­κρα­τι­σμό του συν­δι­κα­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος, προ­ώ­θη­σε πολ­λές διεκ­δι­κή­σεις, διορ­γά­νω­σε και υπο­στή­ρι­ξε πολ­λούς απερ­για­κούς αγώ­νες, συ­νέ­βα­λε στις κι­νη­το­ποι­ή­σεις των Ιου­λια­νών του 1965 και διέ­κο­ψε τη λει­τουρ­γία της με τη δι­κτα­το­ρία της 21ης Απρι­λί­ου 1967.

3. Η Με­τα­πο­λί­τευ­ση

Μετά την πτώση της δι­κτα­το­ρί­ας, το 1974, οι με­τα­πο­λι­τευ­τι­κοί νόμοι 5 και 6/1975 και το ΝΔ 42/74 αντι­κα­θι­στούν τις διοι­κή­σεις των Ερ­γα­τι­κών Κέ­ντρων και των Ομο­σπον­διών, αλλά δια­τη­ρούν τις διοι­κή­σεις των πρω­το­βάθ­μιων ορ­γα­νώ­σε­ων και γι’ αυτό επι­κρί­θη­καν για δια­στρέ­βλω­ση της συν­δι­κα­λι­στι­κής ελευ­θε­ρί­ας, καθώς ανα­πα­ρή­γα­γαν το ίδιο σύ­στη­μα της εξάρ­τη­σης της βάσης από την κο­ρυ­φή. Ο Νόμος 330 του 1976 γί­νε­ται αντι­κεί­με­νο κα­θο­λι­κής αντί­δρα­σης της αντι­πο­λί­τευ­σης, που τον κα­τη­γο­ρεί ως αντερ­γα­τι­κό, επει­δή εγκαι­νιά­ζει μια πο­λι­τι­κή ορ­γα­νω­τι­κού ελέγ­χου των συν­δι­κά­των μέσα από θε­σμι­κές πα­ρεμ­βά­σεις. Έτσι, νο­μι­μο­ποιεί­ται η αντα­περ­γία (λοκ άουτ) και οι απερ­γο­σπα­στι­κοί μη­χα­νι­σμοί, απα­γο­ρεύ­ε­ται η πο­λι­τι­κή απερ­γία και η απερ­γία αλ­λη­λεγ­γύ­ης, νο­μι­μο­ποιεί­ται η ορ­γα­νω­τι­κή διά­σπα­ση των συν­δι­κά­των κλπ.

Οι απερ­για­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις στη με­τα­πο­λί­τευ­ση είναι αγω­νι­στι­κές και με­γά­λης διάρ­κειας. Πρω­το­στα­τούν οι βιο­μη­χα­νι­κοί ερ­γά­τες, οι με­ταλ­λω­ρύ­χοι, οι τρα­πε­ζι­κοί, οι εκ­παι­δευ­τι­κοί, οι ερ­γα­ζό­με­νοι στην Κοινή Ωφέ­λεια.

Όμως, στη ΓΣΕΕ, εξα­κο­λου­θεί να κινεί τα νή­μα­τα των εξε­λί­ξε­ων το Κρά­τος, μέσω του Υπουρ­γεί­ου Ερ­γα­σί­ας. Λίγα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, με τον φι­λερ­γα­τι­κό νό­μο­1264 του 1982, που ψη­φί­ζει η κυ­βέρ­νη­ση του ΠΑΣΟΚ, καθώς επί­σης με την κα­θιέ­ρω­ση της απλής ανα­λο­γι­κής, ξε­κι­νά μία νέα πε­ρί­ο­δος για τον εκ­δη­μο­κρα­τι­σμό του συν­δι­κα­λι­σμού και την κα­το­χύ­ρω­ση των ελευ­θε­ριών του. Έτσι το 22ο Συ­νέ­δριο της ΓΣΕΕ, το οποίο πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε με­τα­ξύ 9 έως 11 Δε­κεμ­βρί­ου 1983, στην Αθήνα, απο­τέ­λε­σε ορό­ση­μο στην ιστο­ρία του συν­δι­κα­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος στην Ελ­λά­δα. Είναι το πιο αντι­προ­σω­πευ­τι­κό και δη­μο­κρα­τι­κό Συ­νέ­δριο στην με­τα­πο­λε­μι­κή πε­ρί­ο­δο, ενώ πραγ­μα­το­ποί­η­σε σε ση­μα­ντι­κό βαθμό την ορ­γα­νω­τι­κή ενό­τη­τα του συν­δι­κα­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος. Η θη­τεία της Διοί­κη­σης αυτής δια­κό­πη­κε με δι­κα­στι­κή πα­ρέμ­βα­ση ένα χρόνο πριν την λήξη της, λόγω της ρήξης που επήλ­θε με την κυ­βέρ­νη­ση του ΠΑΣΟΚ, τον φθι­νό­πω­ρο του 1985, εξαι­τί­ας του δί­χρο­νου στα­θε­ρο­ποι­η­τι­κού προ­γράμ­μα­τος λι­τό­τη­τας που εξήγ­γει­λε. Τα γε­γο­νό­τα που ακο­λου­θούν τη ρήξη του 1985 κα­τα­δει­κνύ­ουν την ανά­γκη θω­ρά­κι­σης της αυ­τό­νο­μης λει­τουρ­γί­ας και δρά­σης της ΓΣΕΕ, που επι­τυγ­χά­νε­ται στο 25ο Συ­νέ­δριο, το 1989.

4. Η εποχή των μνη­μο­νί­ων

Τη δράση του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος και των συν­δι­κά­των, σε όλα τα επί­πε­δα (συν­δι­κα­λι­στι­κό, θε­σμι­κό, κλπ.), ανέ­κο­ψαν από το 2010 τα Μνη­μό­νια και οι Πρά­ξεις Νο­μο­θε­τι­κού Πε­ριε­χο­μέ­νου, με τις οποί­ες συρ­ρι­κνώ­θη­κε το ερ­γα­τι­κό ει­σό­δη­μα, μειώ­θη­κε ή και εξα­φα­νί­στη­κε η προ­στα­σία των ερ­γα­ζο­μέ­νων, ενώ δη­μιουρ­γή­θη­καν στρα­τιές ανέρ­γων και ανα­σφά­λι­στων απα­σχο­λού­με­νων.

Πα­ρα­τη­ρώ­ντας κά­ποιος/-α την εξέ­λι­ξη του ερ­γα­τι­κού ζη­τή­μα­τος στην Ελ­λά­δα αι­σθά­νε­ται πως αυτά για τα οποία αγω­νί­ζο­νται οι σύγ­χρο­νες δυ­νά­μεις της ερ­γα­σί­ας δεν απέ­χουν πολύ από εκεί­να για τα οποία πά­λευαν οι πα­λαιό­τε­ροι. Οι μι­σθοί, μέσω των μνη­μο­νί­ων, έχουν κα­τα­βα­ρα­θρω­θεί, η ανερ­γία έχει διο­γκω­θεί, υπάρ­χει νέο με­τα­να­στευ­τι­κό ρεύμα, οι ώρες ερ­γα­σί­ας έχουν γίνει λά­στι­χο, η κοι­νω­νι­κή ασφά­λι­ση συ­νε­χώς υπο­βαθ­μί­ζε­ται, η αδή­λω­τη ερ­γα­σία και οι ευ­έ­λι­κτες μορ­φές απα­σχό­λη­σης κυ­ριαρ­χούν, υπάρ­χει άγχος και ερ­γα­σια­κό στρες, οι συν­θή­κες υγιει­νής και ασφά­λειας της ερ­γα­σί­ας υπο­τι­μώ­νται και υπο­βαθ­μί­ζο­νται, αυ­ξά­νο­νται τα ερ­γα­τι­κά ατυ­χή­μα­τα, ποι­νι­κο­ποιεί­ται η συν­δι­κα­λι­στι­κή δράση, κυ­ριαρ­χεί ο φόβος και η απο­στρά­τευ­ση…

Αλή­θεια, πόσο πολύ δια­φέ­ρουν όλα αυτά από τις συν­θή­κες ερ­γα­σί­ας που επι­κρα­τού­σαν στις αρχές του 20ου αιώνα;

Παρ’ όλα αυτά, η δράση του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος συ­νε­χί­ζε­ται, ενώ το νέο ερ­γα­τι­κό ζή­τη­μα τί­θε­ται με νέους όρους στην ατζέ­ντα των συν­δι­κά­των. Διότι, παρά τις εκά­στο­τε αντι­ξο­ό­τη­τες, η ερ­γα­τι­κή τάξη εμ­φα­νί­ζε­ται στο προ­σκή­νιο, «σαν αστάθ­μη­τος πα­ρά­γο­ντας, που ξαφ­νιά­ζει όσους ξε­χνούν την ιστο­ρία μας», αλ­λά­ζο­ντας τους όρους του πο­λι­τι­κού παι­χνι­διού.

(*) Το εν λόγω άρθρο ανα­δη­μο­σιεύ­ε­ται από την Εφη­με­ρί­δα των Συ­ντα­κτών, 25-10-2018.