«Το θέμα είναι τώρα τι λες…»

–

Ο παραπάνω τίτλος, που προέρχεται από στίχο του Μανώλη Αναγνωστάκη, είναι από την Έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής, η οποία είναι αφιερωμένη στον ποιητή (διάρκεια από 12 Φεβρουαρίου έως τέλη Οκτωβρίου 2018).

Ο Ανα­γνω­στά­κης υπήρ­ξε από τους σπου­δαί­ους ποι­η­τές της με­τα­πο­λε­μι­κής γε­νιάς, της οποί­ας η ποί­η­ση χα­ρα­κτη­ρί­στη­κε, από τον Βύ­ρω­να Λε­ντά­ρη, ως «ποί­η­ση της ήττας». Και παρ’ ότι ο Ανα­γνω­στά­κης δεν απο­δε­χό­ταν αυτό τον χα­ρα­κτη­ρι­σμό, εντού­τοις, μέσα από τα ποι­ή­μα­τά του, τα οποία δια­κρί­νει πε­σι­μι­σμός, πόνος και θρή­νος, φαί­νε­ται ότι τον δια­περ­νά η αί­σθη­ση της ήττας. Βέ­βαια, δεν είναι κα­θό­λου πα­ρά­λο­γο αν σκε­φτού­με ότι αυτή η γενιά πέ­ρα­σε «δια πυρός και σι­δή­ρου». Ο ίδιος είχε κα­τα­δι­κα­στεί σε θά­να­το το 1949 για τις πο­λι­τι­κές του πε­ποι­θή­σεις και ήταν φυ­λα­κι­σμέ­νος με­τα­ξύ 1948-50. 

Ο Ανα­γνω­στά­κης, μπο­ρεί να μην πα­ρα­δε­χό­ταν τον χα­ρα­κτη­ρι­σμό «ποί­η­ση της ήττας», όμως, τε­λι­κά την έκ­φρα­σε. Και βέ­βαια, το γε­γο­νός ότι εκ­φρά­ζεις την ήττα δεν ση­μαί­νει, κατ’ ανά­γκη, πως πα­ραι­τεί­σαι ή εγκα­τα­λεί­πεις. Διότι, άλλο απο­δέ­χο­μαι και άλλο πα­ραι­τού­με. Η απο­δο­χή είναι απε­λευ­θε­ρω­τι­κή, ενώ η πα­ραί­τη­ση είναι εγκα­τά­λει­ψη. Μπο­ρεί να συμ­βεί και αυτό, όμως στον Ανα­γνω­στά­κη δεν συ­νέ­βη. Δεν πα­ραι­τή­θη­κε.

Η εν λόγω έκ­θε­ση, συν­δυά­ζει τεκ­μή­ρια από τη λο­γο­τε­χνι­κή, κοι­νω­νι­κή και πο­λι­τι­κή ζωή του, ενώ πε­ρι­λαμ­βά­νει ποι­ή­μα­τα, δο­κί­μια, άρθρα, χει­ρό­γρα­φα, προ­σω­πι­κά αντι­κεί­με­να, φω­το­γρα­φί­ες, κ.ά., τα οποία προ­έρ­χο­νται από το αρ­χείο του ποι­η­τή. Επι­πλέ­ον, συ­νο­δεύ­ε­ται από ένα έντυ­πο, το οποίο μοι­ρά­ζε­ται δω­ρε­άν. Όμως, ο Ανα­γνω­στά­κης (για­τρός στο επάγ­γελ­μα), εκτός από ποι­η­τής και δο­κι­μιο­γρά­φος υπήρ­ξε εκ­δό­της πε­ριο­δι­κού, συ­νερ­γά­της και συλ­λέ­κτης πε­ριο­δι­κών, αρ­θο­γρά­φος, ενερ­γό πο­λι­τι­κό πρό­σω­πο ενταγ­μέ­νο στην Αρι­στε­ρά, υπο­ψή­φιος με το ΚΚΕ (Εσω­τε­ρι­κού) μετά τη δι­κτα­το­ρία, αλλά και πο­δο­σφαι­ρό­φι­λος. 

Η Έκ­θε­ση, είναι δο­μη­μέ­νη σε ενό­τη­τες, όπου σε κάθε μια βρί­σκο­νται ένα ή δυο ποι­ή­μα­τά του. Ανα­δει­κνύ­ει τους σταθ­μούς της ζωής του, όπως αυτή δια­μορ­φώ­θη­κε μέσα από τις πο­λι­τι­κές και πνευ­μα­τι­κές συ­γκρού­σεις της πε­ριό­δου 1940-1974, αλλά και την αι­ρε­τι­κή το­πο­θέ­τη­σή του, μέσα στο εσω­τε­ρι­κό της Αρι­στε­ράς. Η κρι­τι­κή του ματιά απέ­να­ντι στις πα­ρα­βιά­σεις των αρχών της σο­σια­λι­στι­κής νο­μι­μό­τη­τας, αλλά και στην υπε­ρά­σπι­ση του απε­λευ­θε­ρω­τι­κού ρόλου και χα­ρα­κτή­ρα της τέ­χνης, τον έφερε σε διά­στα­ση με τα κομ­μα­τι­κά ιε­ρα­τεία. Δεν είναι τυ­χαίο ότι δια­γρά­φτη­κε από το ΚΚΕ, το 1946, με την κα­τη­γο­ρία της ητ­το­πά­θειας και του τρο­τσκι­σμού και πως το πε­ριο­δι­κό που έκ­δω­σε στη Θεσ­σα­λο­νί­κη (1959-61), το ονό­μα­ζε «Κρι­τι­κή».

Θεωρώ ότι έχει ση­μα­σία να επι­σκε­φθούν την έκ­θε­ση νέοι άν­θρω­ποι και ιδίως μα­θη­τές, διότι μέσα από τη ζωή του Ανα­γνω­στά­κη, θα ανα­γνώ­σουν τα άγνω­στα της πρό­σφα­της ελ­λη­νι­κής ιστο­ρί­ας (την Κα­το­χή από τους Ναζί, την Αντί­στα­ση, τους διωγ­μούς των Εβραί­ων, τον Εμ­φύ­λιο Πό­λε­μο, το με­τεμ­φυ­λια­κό κρά­τος με τους διωγ­μούς των αρι­στε­ρών και προ­ο­δευ­τι­κών αν­θρώ­πων, τα διλ­λή­μα­τα που ετί­θε­ντο, τον αντι­δι­κτα­το­ρι­κό αγώνα 1967-74, κ.ό.κ.). 

Και το πιο ση­μα­ντι­κό; Μπο­ρεί να μας βοη­θή­σει για προ­βλη­μα­τι­σμό και για τα χρό­νια πριν και κατά τη διάρ­κεια των μνη­μο­νί­ων. Επει­δή, όπως λέει ο Ανα­γνω­στά­κης:

«Καλά φά­γα­με καλά ήπια­με

Καλά τη φέ­ρα­με τη ζωή μας ως εδώ

Μι­κρο­ζη­μιές και μι­κρο­κέρ­δη συμ­ψη­φί­ζο­ντας».

Το θέμα είναι τώρα τί λες…