Πρόταση για δύο Εκθέσεις: “Νίκος Καζαντζάκης, ο κοσμοπαρωρίτης” και “Εαυτούς και Αλλήλους”

«ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, ο κοσμοπαρωρίτης»

–

Δημήτρης Κατσορίδας | 16.02.2018

–

Ο παραπάνω τίτλος είναι από το μεγάλο Αφιέρωμα-Έκθεση προς τιμήν του Νίκου Καζαντζάκη, στο Μουσείο Μπενάκη (διάρκεια 21-12-2017 έως 25-2-2018), με αφορμή την ανακήρυξη του 2017 ως Έτους Νίκου Καζαντζάκη, από το Υπουργείο Πολιτισμού. Περιλαμβάνει τρεις εκθέσεις που η βασική παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138), ενώ οι άλλες δύο βρίσκονται στην Πινακοθήκη Γκίκα και στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης.

Όπως πε­ρι­γρά­φε­ται στο ενη­με­ρω­τι­κό φυλ­λά­διο, «Στην έκ­θε­ση πα­ρου­σιά­ζο­νται γνω­στές και άγνω­στες πτυ­χές της ζωής, του έργου και των τα­ξι­διών του Νίκου Κα­ζαν­τζά­κη, με την ανά­δει­ξη ση­μα­ντι­κών σταθ­μών της πο­ρεί­ας του. Συ­γκε­κρι­μέ­να, γί­νε­ται μια ερ­γο­βιο­γρα­φι­κή προ­σέγ­γι­ση της προ­σω­πι­κό­τη­τάς του, μέσα από χει­ρό­γρα­φα, φω­το­γρα­φί­ες και ποι­κί­λο πλη­ρο­φο­ρια­κό υλικό, η οποία εμπλου­τί­ζε­ται από το πλή­θος των με­τα­φρα­σμέ­νων σε πε­ρισ­σό­τε­ρες από 50 γλώσ­σες έργων του, προ­βάλ­λο­ντας τον οι­κου­με­νι­κό του χα­ρα­κτή­ρα. Πα­ράλ­λη­λα, δί­νε­ται έμ­φα­ση στις εμ­βλη­μα­τι­κές μορ­φές (όπως ο Όμη­ρος, ο Δά­ντης, ο Σαίξ­πηρ, ο Μπερ­ξόν, ο Νίτσε και άλλοι) και στα τα­ξί­δια του (στην Ελ­λά­δα και σε ολό­κλη­ρο τον κόσμο), σε πρό­σω­πα και εμπει­ρί­ες δη­λα­δή που απο­τέ­λε­σαν ση­μα­ντι­κούς πα­ρά­γο­ντες της δια­μόρ­φω­σης και της έμπνευ­σής του». Δί­νο­νται διά­φο­ρες πλη­ρο­φο­ρί­ες για το έργο του, όπως για πα­ρά­δειγ­μα ότι την «Οδύσ­σεια», μέχρι να την ολο­κλη­ρώ­σει, την έγρα­ψε επτά φορές, επί 13 χρό­νια. Η τε­λευ­ταία γραφή έγινε το 1938, όπου κι εκ­δό­θη­κε σε 33.333 στί­χους. Μά­λι­στα, την θε­ω­ρού­σε ως έργο ζωής. Επί­σης, μια σχε­τι­κά άγνω­στη πτυχή της ζωής του είναι ότι το 1945 διε­τέ­λε­σε πρό­ε­δρος της Σο­σια­λι­στι­κής Ερ­γα­τι­κής Ένω­σης, η οποία είχε ως στόχο την ενο­ποί­η­ση όλων των σο­σια­λι­στι­κών κι­νή­σε­ων σε ένα ενιαίο πο­λι­τι­κό φορέα.

Μπο­ρεί να του στε­ρή­θη­κε το Νό­μπελ λο­γο­τε­χνί­ας, εξαι­τί­ας της αντί­δρα­σης του εγ­χώ­ριου κα­τε­στη­μέ­νου, όμως ανα­δεί­χτη­κε ως ο πλέον πο­λυ­με­τα­φρα­σμέ­νος νε­ο­έλ­λη­νας συγ­γρα­φέ­ας πα­γκο­σμί­ως και ένας από τους ση­μα­ντι­κό­τε­ρους λο­γο­τέ­χνες. Υπάρ­χουν, πε­ρί­που, 600 εκ­δό­σεις ξένων με­τα­φρα­σμέ­νων έργων του. Πο­λυ­γρα­φό­τα­τος, με ποι­κι­λία εν­δια­φε­ρό­ντων, ανα­δει­κνύ­ε­ται ως ένας ξε­χω­ρι­στός άν­θρω­πος του πο­λι­τι­σμού και ένας ιδιαί­τε­ρος ερ­γά­της του λόγου. Υπήρ­ξε μια πο­λυ­σχι­δής και μπο­ρού­με να πούμε αντι­φα­τι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα και γι’ αυτό ένα ανή­συ­χο πνεύ­μα.

Ο Κα­ζαν­τζά­κης εμ­φα­νί­στη­κε στα ελ­λη­νι­κά γράμ­μα­τα το 1906 και ασχο­λή­θη­κε με όλα τα λο­γο­τε­χνι­κά είδη: μυ­θι­στό­ρη­μα, δο­κί­μιο, ποί­η­ση, θέ­α­τρο, παι­δι­κά βι­βλία, με­τα­φρά­σεις, κι­νη­μα­το­γρα­φι­κά σε­νά­ρια, θε­α­τρι­κά έργα κλπ. Παρ’ όλα αυτά, στα σύγ­χρο­να σχο­λι­κά βι­βλία υπάρ­χουν ελά­χι­στα απο­σπά­σμα­τα από τα έργα του. Επί­σης, ση­μα­ντι­κό ρόλο στη ζωή και το έργο του, έπαι­ξαν και οι γυ­ναί­κες, καθώς «απο­τε­λούν, κατά κά­ποιον τρόπο, μυ­στι­κά ερ­μη­νευ­τι­κά κλει­διά», όπως επι­ση­μαί­νε­ται στην Έκ­θε­ση.

Ο λόγος του Κα­ζαν­τζά­κη είναι φι­λο­σο­φι­κός με έντο­νο θε­ο­λο­γι­κό και υπαρ­ξια­κό υπό­βα­θρο: «Η λα­χτά­ρα του σκου­λη­κιού να γίνει πε­τα­λού­δα στά­θη­κε για μένα πάντα το πιο επι­τα­κτι­κό και συ­νά­μα το νό­μι­μο χρέος του σκου­λη­κιού και του αν­θρώ­που. Να σε κάμει ο Θεός σκου­λή­κι, κι εσύ με τον αγώνα σου να γί­νεις πε­τα­λού­δα».

Οι δυο βα­σι­κές ιδέες του Κα­ζαν­τζά­κη, που δια­περ­νούν το έργο του, είναι ο Άν­θρω­πος και η Ελευ­θε­ρία, οι οποί­ες όμως πρέ­πει να με­του­σιώ­νο­νται σε πράξη. Γι’ αυτόν, ελευ­θε­ρία, ση­μαί­νει, πάνω απ’ όλα, απου­σία του φόβου και της ελ­πί­δας. Σχε­τί­ζε­ται με την έν­νοια της διαρ­κούς ανά­βα­σης και της συ­νε­χούς πνευ­μα­τι­κής ανύ­ψω­σης. «…Φτάσε όπου δεν μπο­ρείς», έλεγε.

Τέλος, από ένα ανέκ­δο­το μυ­θι­στό­ρη­μά του, με τίτλο «Ο Ανή­φο­ρος», θα μπο­ρού­σα­με να αξιο­ποι­ή­σου­με ως μότο ένα από­σπα­σμα, το οποίο, κατά τη γνώμη μου, με τρεις λέ­ξεις πε­ρι­γρά­φει πως θα έπρε­πε να είναι η ζωή μας: «Κρασί, έρω­τας, στο­χα­σμός…».