Ένα καθυστερημένος αντιτροτσκιστής. Απάντηση στο άρθρο του Χάρη Παπαδόπουλου σχετικά με το βιβλίο: “Ο Μισέλ Πάμπλο, η Αλγερινή Επανάσταση και η εποχή μας”

Ένα καθυστερημένος αντιτροτσκιστής

–

1) Με αφορμή το βιβλίο του Χάρη Κωστούλα, Ο Μισέλ Πάμπλο, η Αλγερινή Επανάσταση και η εποχή μας, ο Χάρης Παπαδόπουλος (Χ. Π.) μέσα από την ιστοσελίδα, Rproject.gr, αφού λέει διάφορα για την Αλγερινή Επανάσταση επιτίθεται με μανία ενάντια στις απόψεις του Τρότσκι και της (Ενιαίας Γραμματείας) 4ης Διεθνούς. Ξεκινάει την «κριτική» του στο μικρό βιβλίο του Χάρη Κωστούλα γράφοντας, έτσι για να πούμε κάτι, «Υπάρ­χει ένας δια­δε­δο­μέ­νος μύθος μέσα στον κόσμο της Αρι­στε­ράς. Ο μύθος πως οι επα­να­στα­τι­κές ορ­γα­νώ­σεις που ανα­φέ­ρο­νται στις ιδέες του Τρό­τσκι, δεν έχουν σχέση με το αντι­ϊ­μπε­ρια­λι­στι­κό κί­νη­μα». Και λίγο παρακάτω, «Και η πιο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή διά­ψευ­ση του κα­τα­σκευα­σμέ­νου μύθου ήταν η εμπλο­κή στην Αλ­γε­ρι­νή Επα­νά­στα­ση ολό­κλη­ρου του δυ­να­μι­κού της 4ης Διε­θνούς στο πλευ­ρό των Αρά­βων εξε­γερ­μέ­νων, ενά­ντια στον γαλ­λι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό», δείχνοντας ότι αγνοεί πλήρως την ιστορία των επαναστατικών οργανώσεων της (ΕΓ) 4ης Διεθνούς. Ασφαλώς η εμπλοκή των δυνάμεων της ήταν σημαντική, όχι φυσικά «ολόκληρου του δυναμικού της 4ς Διεθνούς». Εκείνη την περίοδο (λίγο πριν ή λίγο μετά) οι δυνάμεις της (ΕΓ) 4ης Διεθνούς σ’ όλο τον κόσμο έπαιρναν ενεργό μέρος σε πολλούς και σημαντικούς αντιιμπεριαλιστικούς και ταυτόχρονα αντικαπιταλιστικούς αγώνες: Βιετνάμ, Σρι Λάνκα, Ινδονησία, Βολιβία, Περού κ.λπ. Σε μερικούς από αυτούς έπαιζαν πολύ πιο σημαντικό ρόλο από την Αλγερία και σε κάποιους και ηγετικό ρόλο.

  2) Παίρνοντας αφορμή από ορισμένα λάθη (ενδεχόμενα και από αυταπάτες) που διέπραξε ο Μ. Πάμπλο στην Αλγερία, γύρω από την δυνατότητα της εφαρμογής της «Αυτοδιαχείρισης»[1], ξεκινάει την αδικαιολόγητη και απροσχημάτιστη επίθεσή του ενάντια στις ιδέες του Τρότσκι και της 4ης Διεθνούς με βάση τις εμμονές του για τον «κρατικό καπιταλισμό στην ΕΣΣΔ». Χρησιμοποιεί τα λάθη ή και τις αυταπάτες του Μ. Πάμπλο (τις θέσεις που υποστήριζε εκείνη την εποχή και για τις οποίες απομακρύνθηκε από την (ΕΓ) 4η Διεθνή δεν τις γνωρίζει ο Χ.Π.) για να υποστηρίξει, «Στην πε­ρί­πτω­ση του Πά­μπλο θε­ω­ρού­με πως το ου­σια­στι­κό πρό­βλη­μα δεν ήταν έλ­λει­ψη χα­ρα­κτή­ρα (εννοεί ότι υπήρξε «μυστικοσύμβουλος» διαφόρων κυβερνήσεων), αλλά σύμ­πτω­μα γε­νι­κό­τε­ρου πο­λι­τι­κού προ­σα­να­το­λι­σμού». Αυτός ο προσανατολισμός ήταν, «Η ανά­λυ­ση του Τρό­τσκι για τη διαρ­κή επα­νά­στα­ση και για το πε­ριε­χό­με­νο της στα­λι­νι­κής γρα­φειο­κρα­τί­ας ήταν εξαι­ρε­τι­κής ση­μα­σί­ας για την εποχή τους, μια και ήταν οι πρώ­τες προ­σπά­θειες να εξη­γη­θούν νέα φαι­νό­με­να με πα­λιό­τε­ρα ερ­γα­λεία. Αλλά ούτε ο Τρό­τσκι ήταν αλάν­θα­στος υπε­ράν­θρω­πος ούτε οι ανα­λύ­σεις και οι προ­βλέ­ψεις του δι­καιώ­θη­καν κάθε φορά από την Ιστο­ρία.

Η άποψη που ο Τρό­τσκι υπε­ρά­σπι­σε ως το τέλος της ζωής του, πως η στα­λι­νι­κή Ρωσία ήταν κά­ποιου εί­δους – έστω – «ερ­γα­τι­κό κρά­τος» πα­ρό­λο που οι ερ­γά­τες και οι ερ­γά­τριες δεν είχαν τον πα­ρα­μι­κρό έλεγ­χο ούτε στο εκ­φυ­λι­σμέ­νο κρά­τος ούτε στις ζωές τους, ήταν πολύ ευά­λω­το ση­μείο στη συ­γκρό­τη­ση της 4ης Διε­θνούς.».

Μήπως μπορεί ο Χ.Π. πέρα από αφορισμούς-που το συνηθίζει- να πει: α) γιατί οι αναλύσεις του Τρότσκι για τη Διαρκή Επανάσταση και το Εκφυλισμένο Εργατικό Κράτος ήταν λανθασμένες και φτιαγμένες από «παλιότερα υλικά» και από την άλλη γιατί η Θεωρία του Κρατικού Καπιταλισμού ήταν σωστή. β) εκτός από αμπελοφιλοσοφίες του τύπου ούτε, «ο Τρό­τσκι ήταν αλάν­θα­στος υπε­ράν­θρω­πος» (αλήθεια οι άλλοι κλασικοί του μαρξισμού ήταν αλάνθαστοι και υπεράνθρωποι), αξίζει τον κόπο να μας εξηγήσει ο Χ.Π. ποιες από τις απόψεις και προβλέψεις του δεν δικαιώθηκαν από την Ιστορία. γ) «πρωτότυπη» όσο και γελοία εξήγηση ότι το ευάλωτο σημείο των αδυναμιών στη συγκρότηση της 4ης Διεθνούς ήταν πάλι «το εκφυλισμένο εργατικό κράτος». Αυτή η γελοία απάντηση δεν καλύπτει το ερώτημα γιατί γενικά δεν συγκροτήθηκε ένα μαζικό επαναστατικό ρεύμα στον κόσμο. Τα πολιτικά γεγονότα για τη μεγαλύτερη πλειονότητα αυτού του «ρεύματος» ήταν και είναι ευκαιρία για σχόλια και όχι για δράση. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος γιατί το «ρεύμα» του «κρατικού καπιταλισμού» δεν έκανε τίποτα το ουσιαστικό ούτε αποτέλεσε κάτι άξιο λόγου (στη θεωρία, στη πολιτική πρακτική κ.λπ.) στο παγκόσμιο κομμουνιστικό, επαναστατικό, αντιιμπεριαλιστικό και εργατικό κίνημα. Τα ε) Τέλος, ο Χ.Π. μέχρι χτες (για να αναφερθούμε στα πρόσφατα) τριγύριζε στο ΖΥΡΙΖΑ, μήπως γι’ αυτόν του τον προσανατολισμό φταίει το «Κεφάλαιο», οι «Θέσεις του Απρίλη», ή «Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση» κ.λπ., ο Μαρξ, ο Λένιν και η Ρόζα Λούξεμπουργκ.

Συνεχίζοντας την βαθυστόχαστη ανάλυσή του ο Χ. Π γράφει: «…ο χα­ρα­κτη­ρι­σμός ( των νέων στα­λι­νι­κών κρα­τών στην Ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη και στην Ασία) από την 4η Διε­θνή ως ‘πα­ρα­μορ­φω­μέ­νων από τη γέν­νη­σή τους ερ­γα­τι­κών κρατών’ έμπα­ζε στην κο­σμο­θε­ώ­ρη­ση των στε­λε­χών της Διε­θνούς ένα πολύ επι­κίν­δυ­νο συ­μπέ­ρα­σμα: ότι μπο­ρούν να φτια­χτούν ‘ερ­γα­τι­κά κράτη’ χωρίς τη δράση της ερ­γα­τι­κής τάξης.»… «Πρό­κει­ται για μια αντί­λη­ψη που, αν την τρα­βή­ξεις στις λο­γι­κές της συ­νέ­πειες, σε συμ­φι­λιώ­νει με τη στα­λι­νι­κή γρα­φειο­κρα­τία. Στο κά­τω-κά­τω ο Στά­λιν κα­τά­φε­ρε να με­τα­λα­μπα­δεύ­σει την επα­νά­στα­ση, έστω «πα­ρα­μορ­φω­μέ­νη», στην Ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη και σι­γά-σι­γά σε όλο τον κόσμο. Άρα, σύμ­φω­να με αυτή τη λο­γι­κή, ο στα­λι­νι­σμός και η γρα­φειο­κρα­τία είναι κά­ποιου εί­δους ‘επα­να­στα­τι­κή δύ­να­μη’». Όλο αυτό το απόσπασμα είναι αποκύημα νοσηρής φαντασίας. Ας παρουσιάζει κάποιο κείμενο της 4η Διεθνούς όπου να υπάρχουν απόψεις που να πλησιάζουν έστω κατ’ ελάχιστο σ’ αυτές που γράφει ο Χ.Π., θα τις περιμένουμε. Βέβαια ο Τρότσκι δεν απέκλειε «τη θεωρητική πιθανότητα» κάποια σταλινικά κόμματα «κάτω από την επίδραση εξαιρετικών συνθηκών»[2] να ηγηθούν επαναστάσεων, η ιστορία τον δικαίωσε και σ’ αυτό. Τέλος, αποτελεί ύβρη στον αγώνα και στις θυσίες των τροτσκιστών ενάντια στην σταλινική αντεπανάσταση, ότι η λογική συνέπεια του «εκφυλισμένου εργατικού κράτους» και άλλες ανοησίες «μεταλαμπάδευση της επανάστασης», είναι η συμφιλίωση με την σταλινική γραφειοκρατία κ.λπ. Όταν ο ίδιος καλεί ακόμη και το σταλινικό ΚΚΕ σε συνεργασία (ανεξάρτητα αν είναι σωστό) και μάλιστα κατηγορεί και την ΑΝΤΑΡΣΥΑ και το ΝΑΡ για σεχταρισμό επειδή το απορρίπτουν, πως μπορεί να εξηγηθεί; είναι «συμφιλίωση» με το σταλινικό ΚΚΕ, είναι επειδή το σταλινικό ΚΚΕ «είναι κάποιου είδους ‘επα­να­στα­τι­κή δύ­να­μη’» κ.λπ.          

3) Συνεχίζοντας το αντιτροτσκιστικό  παραλήρημά του ο Χ. Π., γράφει: «Τα στε­λέ­χη της 4ης Διε­θνούς είχαν δια­παι­δα­γω­γη­θεί με την προσ­δο­κία της επερ­χό­με­νης προ­λε­τα­ρια­κής επα­νά­στα­σης μετά τον Β’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο και της διά­λυ­σης του στα­λι­νι­σμού. Αντί γι’ αυτό, βρέ­θη­καν να επι­βιώ­νουν με ελά­χι­στες δυ­νά­μεις σε μια Ευ­ρώ­πη όπου ο στα­λι­νι­σμός ή κυ­βερ­νού­σε από­λυ­τα ή ήταν ση­μα­ντι­κή συ­νι­στώ­σα των εξε­λί­ξε­ων». Σ’ αυτές τις λίγες γραμμές υπάρχει μια παραποίηση της πραγματικότητας. Η αλήθεια είναι ότι οι αγωνιστές της (ΕΓ) 4ς Διεθνούς διαπαιδαγωγούνταν πάνω στην επικαιρότητα της επανάστασης, στο πρόγραμμα του επαναστατικού μαρξισμού και την προλεταριακή επανάσταση, σ’ αντίθεση με τα μέλη και τους αγωνιστές των ρεφορμιστικών κομμάτων (σοσιαλδημοκρατικών και σταλινικών) που διαπαιδαγωγούνταν όλο και περισσότερο στη διαχείριση της κρίσης του καπιταλισμού και στη διεξαγωγή εκλογικών μαχών. Πράγματι, ο Τρότσκι και η 4η Διεθνής προέβλεπαν την διάλυση του σταλινισμού και μάλιστα όταν «ο σταλινισμός ή κυ­βερ­νού­σε από­λυ­τα ή ήταν ση­μα­ντι­κή συ­νι­στώ­σα των εξε­λί­ξε­ων», έτσι δεν εξελίχθηκαν τα γεγονότα μετά τον Β΄ Π.Π[3].- και όχι όπως έλεγε ο Πάμπλο για τα «100 χρόνια γραφειοκρατίας». Δυστυχώς, οι δυνάμεις των τροτσκιστών ήταν λίγες-όχι τόσο λίγες όσο χαιρέκακα γράφει ο Χ.Π.-αλλά αρκετές για να διατηρήσουν αλώβητο τον επαναστατικό μαρξισμό και να τον παραδώσουν στις επόμενες γενιές. Το παρακάτω απόσπασμα, «Σε τέ­τοιες συν­θή­κες, και ιδιαί­τε­ρα μετά από μια τι­τά­νια προ­σπά­θεια, όπως αυτή της συμ­με­το­χής στην Αλ­γε­ρι­νή Επα­νά­στα­ση, ήταν πολύ με­γά­λος πει­ρα­σμός ο «υπο­κα­τα­στι­σμός». Η στή­ρι­ξη, δη­λα­δή, στα πιο νέα και πιο αγω­νι­στι­κά κομ­μά­τια της ανερ­χό­με­νης γρα­φειο­κρα­τί­ας που μπο­ρούν να προ­χω­ρή­σουν στο «σο­σια­λι­στι­κό βά­θε­μα της εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κής επα­νά­στα­σης», μια και οι ερ­γά­τες και οι ερ­γά­τριες ακόμα δεν το έχουν κάνει αυτό. Έτσι, για άλλη μια φορά, ο δρό­μος για την κό­λα­ση στρώ­θη­κε με τις κα­λύ­τε­ρες προ­θέ­σεις,», ομολογούμε ότι είναι ακατανόητο γι αυτό παραιτούμαστε από οποιοδήποτε σχολιασμό.

–

«Θεωρία του κρατικού καπιταλισμού» ένα δεξιό και αντιφατικό δόγμα

Δεν θα παρουσιάσουμε εδώ τις θέσεις του Τρότσκι για τη «σταλινική γραφειοκρατία», αλλά μονάχα ορισμένα βασικά της σημεία για να γίνουν κατανοητά οι αντιφάσεις και τα αδιέξοδα της θεωρίας του κρατικού καπιταλισμού. Τα τέσσερα βασικά σημεία της σκέψης του Τρότσκι που παρουσιάζονται ολοκληρωμένα στο έργο του, Η Ταξική Φύση της Σοβιετικής Ένωσης[4] (1933), είναι.

α. Μέσα στη Σοβιετική Ένωση, η σταλινική γραφειοκρατία έπαιζε έναν διπλό και αντιφατικό ρόλο: ήταν εχθρική προς την Σοβιετική εργατική τάξη, από την οποία είχε υφαρπάξει την εξουσία αλλά και προς την παγκόσμια αστική τάξη, η οποία επιδίωκε να ισοπεδώσει όλα τα κεκτημένα της Οκτωβριανής επανάστασης και να επαναφέρει τον καπιταλισμό στη Ρωσία. Υπό αυτή την έννοια εξακολουθούσε να λειτουργεί ως «κεντριστική» δύναμη. Έτσι, η σταλινική γραφειοκρατία μπορεί μεν να μην αποτελούσε πια μία παγκόσμια επαναστατική δύναμη, διατηρούσε όμως έως ένα βαθμό τον προοδευτικό της ρόλο αποτελώντας σε κάποιο βαθμό τον εγγυητή των κοινωνικών κατακτήσεων της προλεταριακής επανάστασης.

β. Ο Σταλινισμός αντιπροσώπευε την εξουσία ενός γραφειοκρατικού στρώματος, το οποίο αναδεικνυόταν από την εργατική τάξη και παρασιτούσε επ’ αυτής, μη αποτελώντας όμως μία νέα τάξη. Αυτό το στρώμα δεν είχε κάποιον ανεξάρτητο δομικό ρόλο στην διαδικασία της παραγωγής, αλλά τα οικονομικά της προνόμια προέρχονταν από την πολιτική εξουσία που είχε σφετεριστεί από τους άμεσους παραγωγούς μέσα στα πλαίσια των εθνικοποιημένων/κρατικοποιημένων σχέσεων ιδιοκτησίας.

γ. Η μορφή με την οποία λειτουργούσε το σταλινικό καθεστώς τυπικά παρέμεινε αυτή ενός εργατικού κράτους ακριβώς μόνο και μόνο επειδή διατηρήθηκαν οι σχέσεις ιδιοκτησίας που είχαν κατακτηθεί το 1917 μετά από την κατάργηση του αστικού καθεστώτος και των φεουδαρχικών υπολειμμάτων. Η γραφειοκρατία και η δυνατότητα της να νομιμοποιεί τον ρόλο της ως πολιτικής «κάστας» βασιζόταν στο ότι «υπερασπιζόταν» αυτές τις σχέσεις ιδιοκτησίας.

Για αυτό τον λόγο ο Τρότσκι απέρριπτε και τις δύο εναλλακτικές ερμηνείες του Σταλινισμού ότι δηλαδή αντιπροσώπευε κάποιας μορφής «κρατικό καπιταλισμό» ή ότι αποτελούσε «γραφειοκρατικό κολεκτιβισμό» οι οποίες είχαν κάποια απήχηση στο εργατικό κίνημα κατά την δεκαετία του 1930 (είχαν αναδειχθεί εντός της Δεύτερης Διεθνούς κατά την διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου) ή και αργότερα-από το 1947-49 στη Μ. Βρετανία από το Τόνυ Κλίφ που είχε επηρεαστεί από τις απόψεις που εξέφρασε ο Μαξ Σάχτμαν στην δεκαετία του 1930. Ακόμη η σκληρή αυταρχική στάση που είχε η σταλινική αστυνομία και ο διοικητικός μηχανισμός απέναντι στο σοβιετικό προλεταριάτο, στην αντιπολίτευση δεν άλλαζαν την φύση του εργατικού κράτους. Ούτε βέβαια αυτό σήμαινε ότι επειδή η ΕΣΣΔ ήταν ένα «εκφυλισμένο εργατικό κράτος», ότι ήταν και μια πραγματική δικτατορία του προλεταριάτου.
δ. Σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση, ο Τρότσκι, οι Μαρξιστές και οι αγωνιστές του εργατικού κινήματος έπρεπε να έχουν μία διμέτωπη στάση απέναντι στη ΕΣΣΔ. Η πιθανότητα αυτό-μεταρρύθμισης ή ειρηνικής αλλαγής του Σταλινικού καθεστώτος εντός της ΕΣΣΔ είχε πλέον κλείσει, καθώς μόνο μέσω μίας επαναστατικής ανατροπής από τα κάτω, η οποία θα κατάστρεφε ολόκληρο τον μηχανισμό που εγγυούταν τα προνόμια και την καταπίεση θα μπορούσε να ανατραπεί η σταλινική εξουσία εξασφαλίζοντας την επιβίωση των κοινωνικών σχέσεων ιδιοκτησίας στο πλαίσιο της προλεταριακής δημοκρατίας. Αυτή η επανάσταση θα ήταν πολιτική επανάσταση και όχι κοινωνική μια που δεν επρόκειτο να ανατρέψει τις κοινωνικές σχέσεις. Από την άλλη μεριά, όφειλαν να υπερασπιστούν την εδαφική ακεραιότητα του Σοβιετικού κράτους και να καταγγείλουν τις εκδηλώσεις επιθετικότητας ή τα σχέδια εισβολής της παγκόσμιας αστικής τάξης.  Στην αντιπαράθεση με αυτό τον εχθρό, οι επαναστάτες σοσιαλιστές όφειλαν να παρέχουν αποφασιστικά την άνευ όρων αλληλεγγύη τους στην ΕΣΣΔ[5], καθώς αντιπροσώπευε τις αντικαπιταλιστικές και σοσιαλιστικές κατακτήσεις της Οκτωβριανής Επανάστασης. Πάνω σ’ αυτό το σημείο ήταν εξαιρετικά κατηγορηματικός: «Κάθε πολιτική τάση που κουνάει  απελπισμένα το χέρι της ενάντια στην Σοβιετική Ένωση, κάτω από το πρόσχημα του “μη-προλεταριακού” της χαρακτήρα, διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει το παθητικό όργανο του ιμπεριαλισμού»[6]. 

Αυτές τις 4 βασικές θέσεις αποτέλεσαν το πυρήνα για το μνημειώδη έργο του, Η Προδομένη Επανάσταση[7] (1936), όπου ο Τρότσκι παρουσίασε μία πανοραμική έρευνα των οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών και των πολιτιστικών δομών της ΕΣΣΔ των μέσων της δεκαετίας του 30’, συνδυάζοντας μ’ ένα εξαιρετικό τρόπο-γνωστό από τον Μαρξ-,εκτεταμένο εμπειρικό υλικό με μία βαθύτερη θεωρητική θεμελίωση για την ανάλυση του Σταλινισμού. Η σημαντική προσθήκη που κάνει στην Προδομένη Επανάσταση, είναι η συμβολή στη έννοια της «σπανιότητας των πόρων»[8] για τη γέννηση της γραφειοκρατίας που αναλύεται παρακάτω. Μετά την Προδομένη Επανάσταση σε μια σειρά άρθρων πολεμικής[9] θα ολοκληρώσει περισσότερο τη θεωρία του για τον Σταλινισμό. 

Ο Τρότσκι είναι κατηγορηματικός: Παρά τα θεαματικά αποτελέσματα των πενταετών πλάνων, προειδοποιούσε πως η παραγωγικότητα της εργασίας παρέμενε ακόμη πίσω, συγκριτικά με τον Δυτικό καπιταλισμό, μία διαφορά η οποία ουδέποτε δεν θα έκλεινε παρά μόνο αν γινόταν μία στροφή προς την ποιοτική ανάπτυξη, κάτι που η κακοδιοίκηση της γραφειοκρατίας εμπόδιζε. Αυτή η προειδοποίηση του Τρότσκι επιβεβαιώθηκε από το γεγονός ότι πράγματι η ποιότητα των προϊόντων της ΕΣΣΔ ήταν κακή και σε κάθε περίπτωση κατώτερη από τα παραγόμενα στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Αυτή η άποψη του Τρότσκι στηρίζονταν στη γνωστή θέση του ότι σε συνθήκες εθνικοποιημένης οικονομίας η ποιότητα προϋποθέτει μία δημοκρατία παραγωγών και καταναλωτών, την ελευθερία της κριτικής και την ύπαρξη πρωτοβουλιών.

Η ανάλυση της γραφειοκρατίας από τον Τρότσκι αποτελεί μια σημαντική συμβολή/τομή στον Μαρξισμό, ανάλογη με τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης, της καθοριστικής συμβολής του στη νίκη της Οκτωβριανής επανάστασης και στον Εμφύλιο Πόλεμο, της πάλης του ενάντια στον Σταλινισμό και στη δημιουργία της Αριστερής Αντιπολίτευσης, της θεωρίας του για τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία και την οικοδόμησης της 4ης Διεθνούς. Η ερμηνεία του για τη φύση της σταλινικής γραφειοκρατίας στηρίχθηκε στις ερμηνείες που δόθηκαν από τους Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν για τους διάφορους τρόπους παραγωγής, τις μορφές μετάβασης από το ένα σύστημα στο άλλο και τη συμπεριφορά των ταξικών και πολιτικών δυνάμεων. Αυτός ήταν ο λόγος που ο Τρότσκι επέμενε σταθερά στην ανάλυσή του για τις σχέσεις ανάμεσα στην γραφειοκρατία και την εργατική τάξη, ότι θα έπρεπε να παρθούν υπόψη ιστορικά παλαιότερες σχέσεις όπως ανάμεσα στην απολυταρχία και την αριστοκρατία ή τον φασισμό με την αστική τάξη. Επίσης, γι’ αυτό επέμενε ότι η νέα επανάσταση θα είχε ένα πολιτικό χαρακτήρα του τύπου του 1830 ή 1948 και όχι του 1789.

Η μαρξιστική μεθοδολογία και ο τεράστιος πλούτος κοινωνιολογικών, οικονομικών, πολιτικών και πολιτιστικών στοιχείων που χρησιμοποίησε στη θεωρία του και ιδιαίτερα στο βιβλίο του, Η Προδομένη Επανάσταση, καθιστούν την ανάλυση του ασυναγώνιστη σε σχέση με ανάλογες ερμηνείες του σταλινικού φαινομένου στα πλαίσια της αριστεράς όλων των αποχρώσεων. Απέφυγε τις αναλύσεις δημοσιογραφικού χαρακτήρα ή ρηχά, ασθενή και μαχητά θεωρητικά κατασκευάσματα περί «νέων τάξεων», περί «νέων τρόπων παραγωγής» κ.ά., που συχνά οδηγούσαν σε αντιφατικά ή και αντιδραστικά αποτελέσματα.  Απόπειρες ανάλυσης του σταλινισμού από τους Κάουτσκι[10], Σάχτμαν, Μπάρναμ, Τόνι Κλίφ…Μπετελέμ[11] ή και ακόμη νεότερες είναι εξαιρετικά ανεπαρκείς, φτωχές, αντιφατικές και με καμία έννοια δεν αποτελούν μια ολοκληρωμένη θεωρία για τη γραφειοκρατία.

Τέλος-κάτι που είχε και έχει πολύ σημαντική πολιτική σημασία[12]–η ανάλυση του Τρότσκι για τη σταλινική γραφειοκρατία είχε μια εντυπωσιακή πολιτική ισορροπία ανάμεσα στην αντιφατική φύση της. Το κομβικό σημείο αυτής της ισορροπίας ήταν προφανώς η θέση του ότι η ΕΣΣΔ παρέμενε σε τελευταία ανάλυση ένα εκφυλισμένο εργατικό κράτος. Αυτό, από τη μια μεριά εμπόδισε τον ίδιο, τη σχολή σκέψης και το κίνημα της 4ης Διεθνούς που δημιούργησε να χειροκροτούν, τα εγκλήματα του Σταλινισμού ενάντια στον Μαρξισμό, στους κομμουνιστές και τους αγωνιστές εργατικού κινήματος, όπως έκαναν τα σταλινικά ΚΚ αλλά και πολλοί άλλοι που τώρα παρουσιάζονται με το ρεύμα των επικριτών. Και από την άλλη μεριά, η απόρριψη των «ερμηνειών» του «κρατικού καπιταλισμού» και του «γραφειοκρατικού κολεκτιβισμού» προφύλαξε από τη δυσκολία καθορισμού στάσης απέναντι στην ΕΣΣΔ, από αντιφατικές, τραγελαφικές και αντιδραστικές θέσεις στις οποίες κατέληγαν οι υπερασπιστές των παραπάνω θεωριών όπως, «…η άρνηση διάκρισης ανάμεσα στα μαχόμενα στρατόπεδα στην Ισπανία, για το λόγο ότι και τα δύο έχουν αστικό χαρακτήρα» ή  «…η άρνηση ουσιαστικής διαφοράς ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και τις αστικές χώρες» ή «…η στάση ουδετερότητας στον πόλεμο ανάμεσα στην Ιαπωνία και την Κίνα»[13].  Ακόμη η  στερεότητα της ανάλυσής του και η επιμονή με την οποία ο Τρότσκι και η 4η Διεθνής υπερασπίστηκαν την θεωρία για τον Σταλινισμό, για «το εκφυλισμένο εργατικό κράτος», εξόπλισε την 4η Διεθνή ώστε να αναλύσει παρόμοια φαινόμενα (όπως των «παραμορφωμένων εργατικών κρατών» ή αργότερα και των «μεταβατικών κοινωνιών» χωρίς αναίρεση της ταξικής φύσης των) και προστάτεψε όλο το κομμουνιστικό και εργατικό κίνημα από το ενδεχόμενο όχι μόνο μιας αντιδραστικής επαναξιολόγησης του Σταλινισμού-ειδικά μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού»-αλλά και της Οκτωβριανής Επανάστασης.

 –

Σωφρόνης Παπαδόπουλος

–

[1] Προφανώς είναι ανοησίες (η αντιπαράθεση της αυτοδιαχείρισης στον εργατικό έλεγχο) και δεν αντέχουν στην παραμικρή κριτική. Ακόμη και αυτά που λέει ότι «το Διάταγμα της Αυτοδιαχείρισης  ερ­χό­ταν να απο­δυ­να­μώ­σει ότι είχε κα­τα­φέ­ρει το κί­νη­μα των μαζών. Ερ­χό­ταν να το πε­ριο­ρί­σει και τε­λι­κά να το σβή­σει.

Ο εχθρός που είχε να αντι­με­τω­πί­σει το διά­ταγ­μα αυτό ήταν ο ερ­γα­τι­κός έλεγ­χος.», είναι σε τελευταία ανάλυση σεκταριστική άποψη για τις ανάγκες μιας κακόπιστης πολεμικής. Στην πραγματικότητα ακόμη και αυτό το αδύναμο «Διάταγμα» ήταν πολύ προωθημένο για τις αντικειμενικές και κυρίως για τις υποκειμενικές συνθήκες (κατάσταση εργατοαγροτικών μαζών,  ανυπαρξία επαναστατικού κόμματος κ.ά.) της Αλγερίας εκείνη την εποχή.

[2] Λέον Τρότσκι, Μεταβατικό Πρόγραμμα, εκδ. Εργατική Πάλη (2003) σ. 38.

[3] «Η ιστορία ήδη μερικά απάτησε σ’ αυτή τη προβληματική: όλες οι νικηφόρες επαναστάσεις από το 1945 (όχι ασφαλώς οι επεκτάσεις με τον κόκκινο Στρατό) έθεσαν λιγότερο ή περισσότερο κατηγορηματικά το πρόβλημα της γραφειοκρατίας!» (γιουγκοσλαβική, κινέζικη, κουβανική), Ε. Ζερμαίν (Ερνέστ Μαντέλ), Η γραφειοκρατία (Δεκέμβρης 1968), εκδ, Στόχοι (1973), σ. 127

[4] Λέον Τρότσκι, Η Ταξική Φύση της Σοβιετικής Ένωσης, εκδ. Αλλαγή

[5] «Υπερασπίζοντας την αποικιακή χώρα ή την ΕΣΣΔ σ’ ένα πόλεμο, το προλεταριάτο δεν τάσσεται στο παραμικρό αλληλέγγυο είτε προς την αστική κυβέρνηση της αποικιακής χώρας είτε προς την θερμηδωριανή  γραφειοκρατία τητης ΕΣΣΔ. Αντίθετα, διατηρεί πλέρια ανεξαρτησία, τόσο απέναντι στη όσο και απέναντι στην άλλη». Λέον Τρότσκι, Μεταβατικό πρόγραμμα, εκδ. Εργατική Πάλη (2003), σ. 36

[6] Λέον Τρότσκι, Η Ταξική Φύση της Σοβιετικής Ένωσης, εκδ. Αλλαγή, σελ. 45.

[7] Λέον Τρότσκι, Η Προδομένη Επανάσταση, εκδ. Εργατική Πάλη

[8] Έννοια που χρησιμοποιείται και στη Γερμανική Ιδεολογία των Κ. Μαρξ-Φρ. Ένγκελς.

[9] Πολλά βρίσκονται στη συλλογή κειμένων (και αλλού) του Λέον Τρότσκι κάτω από το γενικό τίτλο, Στην Υπεράσπιση του Μαρξισμού, εκδ. Αλλαγή. Σύντομα θα επανεκδοθεί από τις εκδ. Εργατική Πάλη .

[10] O Κάουτσκι ήταν αυτός πρώτος που μίλησε από τις αρχές της δεκαετίας του ’20 για «κρατικό καπιταλισμό» και «γραφειοκρατικό κολεκτιβισμό»

[11] Σάχτμαν, Μπάρναμ, υποστήριζαν την άποψη του «γραφειοκρατικού κολεκτιβισμού» και ο Τόνι Κλίφ…Μπετελέμ του «κρατικού καπιταλισμού».

[12] Όχι τόσο οι διαφορές μας «πάνω στη ταξική φύση της ΕΣΣΔ» όπως έλεγε και ο Λ. Τρότσκι

[13] Λέον Τρότσκι, Μεταβατικό Πρόγραμμα, εκδ. Εργατική Πάλη (2003) σ. 53-54.  Ακόμη, πολλοί από τους υπερασπιστές αυτών των «ερμηνειών» κατέληγαν να ταυτίζονται με απόψεις της δεξιάς. Άλλοι τάχτηκαν με τους αμερικάνους στο πόλεμο του Βιετνάμ, ενώ άλλοι θεώρησαν τη σύγκρουση σ’ αυτή τη χώρα, όπως και στην Κούβα ενδοαστική (για περισσότερα δες: Σωφρόνης Παπαδόπουλος,  Ο χαρακτήρας της Κουβανικής Επανάστασης, Μπροσούρα Νο 28, εκδ. Εργατική Πάλη)    όπως είχαν κάνει νωρίτερα για τον πόλεμο της Κορέας και προηγούμενα σε μια σειρά από χώρες και ταξικές συγκρούσεις. Τέλος, παρά το χαρακτηρισμό για την ΕΣΣΔ, η θέση τους για τα σταλινικά ΚΚ και όχι μόνο (Εργατικό κόμμα στη Μ. Βρετανία, ΠΑΣΟΚ κ.α.) ήταν και είναι ότι πρόκειται για εργατικά κόμματα!