Κίνα: Η οικονομική κατάσταση και οι ευσεβείς «δυτικοί» πόθοι

Αναδημοσίευση από την Εργατική Πάλη Φεβρουαρίου

 

Παρά τις αξιοσημείωτες ιδιομορφίες της κινέζικης οικονομίας (π.χ. μια «αδιατάρακτη» ανάπτυξη πάνω από τριών δεκαετιών), είναι δύσκολο κανείς να αρνηθεί ότι έχει βασικά συντελεστεί ο καπιταλιστικός μετασχηματισμός της. Αυτό φαίνεται κυρίως στην ύπαρξη της ανεργίας (με διάφορες άμεσες ή έμμεσες μορφές).

Στα ΜΜΕ των δυτικών ιμπεριαλιστών, που οι ίδιοι βουλιάζουν στην ύφεση ή στασιμότητα, προβάλλεται η προπαγανδιστική εικόνα ότι η κινέζικη οικονομία περίπου παραπαίει: Η πολιτική «μηδενικού Covid» έχει αποτύχει. Ο πληθυσμός έχει αρχίσει να μειώνεται και να γερνάει (εξαντλώντας την «δεξαμενή» φτηνής και σχετικά ειδικευμένης εργατικής δύναμης, όπου βασίστηκε η εκτίναξη της Κίνας). Υπάρχει κρίση χρέους. Η οικονομία δεν «μεταρρυθμίζεται» δίνοντας έμφαση στην «ιδιωτική κατανάλωση» έναντι των επενδύσεων, με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται σοβαρά, να οδεύει προς μόνιμο βάλτωμα της παραγωγικότητας κ.ο.κ. Και όλα αυτά επειδή η Κίνα βασίζεται σε ένα μοντέλο διαφορετικό από «δυτικό», το νεοφιλελεύθερο και… «επιτυχημένο»! Ας δούμε αυτά τα «επιχειρήματα» από πιο κοντά:

1) Στο ξέσπασμα της πανδημίας, η Κίνα είχε μικρότερο κατά κεφαλήν αριθμό ΜΕΘ από πολλές ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και καμία πρόσβαση στα σύγχρονα mRNA εμβόλια. Αυτό την υποχρέωσε σε συνδυασμό καραντίνας και χρήσης παραδοσιακών εμβολίων, όπου κινήθηκε αστραπιαία και γενικά αποτελεσματικά. Αν παγκόσμια ο αριθμός θανάτων κατά κεφαλήν παρέμενε στα κινέζικα επίπεδα, θα είχαμε λιγότερους από 30.000 θανάτους από Covid αντί για σχεδόν 7 εκ.

2) Οι «ειδικοί» των δυτικών ιμπεριαλιστών κάνουν πολύ θόρυβο για την πτώση του κινέζικου ρυθμού ανάπτυξης. Προφανώς αυτή η πτώση οφείλεται στους περιορισμούς για την αντιμετώπιση του Covid αλλά και στη διεθνή ύφεση ή στασιμότητα, που επηρεάζει τις κινέζικες εξαγωγές. Είναι άλλωστε φυσιολογική μετά από δεκαετίες αλματώδους ανάπτυξης. Όμως σε αντίθεση με τις οικονομίες των G7, η Κίνα δεν οδεύει προς ύφεση: η αύξηση του ΑΕΠ της θα παραμείνει μεγαλύτερη από 4% το 2023, ενώ οι περισσότερες οικονομίες των G7 θα έχουν περίπου μηδενική ανάπτυξη ή ύφεση. Ταυτόχρονα, αυτή η «μέτρια» επίδοση μεταφράζεται λόγω των μεγεθών της Κίνας σε άνοιγμα της ψαλίδας υπέρ της και σε βάρος των δυτικών ιμπεριαλιστών. Έτσι π.χ. το διάστημα 2019-2023 ο κινέζικος ρυθμός ανάπτυξης θα είναι περισσότερο από 3πλάσιος των ΗΠΑ και 4πλάσιος των G7.

3) Η Κίνα έχει αυξήσει πολύ το συνολικό χρέος της, ειδικά μετά τη διεθνή «μεγάλη ύφεση» του 2007-2008 (163% του ΑΕΠ το 2009, 328% to 2019), προσπαθώντας έτσι να ενισχύσει την παραγωγή της παρά το χτύπημα που επήλθε στις εξαγωγές της. Ωστόσο τα πράγματα είναι διαφορετικά από την «κρίση χρέους» των δυτικών ιμπεριαλιστών – στην Κίνα, τίποτα τέτοιο δεν φαίνεται στον κοντινό ορίζοντα. Γιατί το χρέος αυτό βρίσκεται στο εσωτερικό (υπό τον έλεγχο της κεντρικής τράπεζας, των μεγάλων κρατικών τραπεζών και γενικά του κράτους), δεν είναι εκτεθειμένο στην κερδοσκοπία των διεθνών «αγορών».

Αυτό δεν σημαίνει ότι το χρέος είναι για την Κίνα αδιάφορο ή ότι μπορεί να το συσσωρεύει απεριόριστα (αυτό δείχνουν π.χ. οι «φούσκες» που έχουν δημιουργηθεί στον τομέα ακινήτων της) – της δίνει όμως ακόμα μεγάλα περιθώρια.

4) Όλες οι δυτικές ιμπεριαλιστικές οικονομίες προσπαθούν εδώ και πολλά χρόνια να υποκαταστήσουν την πτώση των παραγωγικών επενδύσεων με μια τεχνητή συντήρηση της «ιδιωτικής κατανάλωσης» (με αυξήσεις όχι μισθών αλλά χρεών, καθώς και, οριακά, με διάφορες επιδοματικές πολιτικές) – η αποτυχία τους είναι πασίγνωστη. Αντίθετα, στην Κίνα η συνολική κατανάλωση αυξάνεται: 1. Τόσο η «ιδιωτική κατανάλωση» (μέσος ετήσιος όρος 2000-2018 8,3% έναντι 2,2% στις ΗΠΑ και ακόμα λιγότερο σε Βρετανία, Γερμανία, Ιαπωνία), λόγω της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου, της εξόδου τεράστιων μαζών από την φτώχεια, της αύξησης των πραγματικών μισθών (την τελευταία 10ετία στην Κίνα ξεπέρασε το 73% έναντι μόλις 12% στις ΗΠΑ). 2. Όσο και η «παραγωγική κατανάλωση», δηλαδή οι επενδύσεις.

Τα περιθώρια της παραπέρα τέτοιας επέκτασης της κινέζικης εσωτερικής αγοράς παραμένουν μεγάλα, καθώς ακόμα 500 εκ. ζουν σε αγροτικές περιοχές και υπάρχει μεγάλο πεδίο ανάπτυξης των υποδομών και των κοινωνικών υπηρεσιών.

5) Πρόσφατα η Κίνα ανακοίνωσε ότι το 2022, για πρώτη φορά μετά από 60 χρόνια, ο πληθυσμός της μειώθηκε (κατά 850.000). Παρόλα αυτά, αριθμώντας 1,41 δισ. ανθρώπων, είναι 5πλάσιος από των ΗΠΑ και με τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις θα παραμείνει πάνω από 3πλάσιος τις επόμενες δεκαετίες.

Ταυτόχρονα, η εξέλιξη της παραγωγικότητας αναπληρώνει την (όποια) «δημογραφική κόπωση». Στις μετρήσεις τις πιο ευνοϊκές για τους δυτικούς ιμπεριαλιστές, η αύξηση της παραγωγικότητας ήταν (ετήσιος μέσος όρος) στις «δυναμικές» ΗΠΑ 1,2% το 2008-2019 και 1,6% το 2020-2022, ενώ στην Κίνα 6,7% και 7% αντίστοιχα.

6) Αντιμέτωπη με τον οικονομικό πόλεμο των ΗΠΑ (δασμοί, κυρώσεις κ.λπ. ιδιαίτερα στην υψηλή τεχνολογία), η Κίνα δεν βασίζεται μόνο στις αυξανόμενες διεθνείς σχέσεις και συμμαχίες της: Ρωσία, BRICS, πολύ σημαντικές χώρες που προστίθενται σ’ αυτούς ή μεγαλώνουν τις αποστάσεις τους από τις ΗΠΑ (Σ. Αραβία, Τουρκία κ.ά.). Επιχειρεί και μια ιστορική στροφή στην ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς της, που όσο κι αν δεν εγγυάται «αυτάρκεια» (αυτή είναι αδύνατη στην εποχή του ιμπεριαλισμού) παραμένει ακόμα τεράστια: π.χ. η εξάρτηση της κινέζικης οικονομίας από το εξωτερικό εμπόριο από 64% το 2006 είχε μειωθεί το 2021 στο 34%.

Παρά τις δυσκολίες, αυτός είναι ο στόχος του γιγάντιου επενδυτικού σχεδίου Made in China 2025, με αναβάθμιση όλων των υποδομών και δικτύων στις πόλεις και στην ύπαιθρο, με ανάπτυξη νέων και διασύνδεσή τους με τα υπάρχοντα, με έμφαση στις τεχνολογίες και στα δίκτυα αιχμής (5G, «μεγάλα δεδομένα», τεχνητή νοημοσύνη κ.ά.), με τεράστιους πόρους για έρευνα και ανάπτυξη.

Οι δυτικοί ιμπεριαλιστές δίκαια  φοβούνται ότι η Κίνα μπορεί έτσι να ανταπεξέλθει στο κόστος αυτού του οικονομικού πολέμου και να ξεπεράσει τελικά τα εμπόδια.

7) Τέλος, να σημειωθεί ότι: α) Ο κρατικός τομέας παραμένει ένας τεράστιος μοχλός για την κίνηση της κινέζικης οικονομίας, ειδικά στις «δύσκολες» φάσεις όπου οι μηχανισμοί του ιδιωτικού τομέα μπλοκάρουν. Έτσι π.χ. μετά το 2014, το μερίδιο των κρατικών στις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου αυξήθηκε από 40% σε 60%, αντίστροφα με αυτό των ιδιωτικών. β) Με δεδομένη την παραγωγική ισχύ που έχει συσσωρεύσει η Κίνα, η παραπέρα «φιλελευθεροποίηση» της χρήσης και ιδιοκτησίας της γης στην ύπαιθρο (επέκταση των καπιταλιστικών σχέσεων) ίσως αποδειχτεί ένα σημείο κλειδί, «απελευθερώνοντας» την προλεταριοποίηση επιπλέον εκατοντάδων εκατομμυρίων μαζών και μια τεράστια αξία προς καπιταλιστική «αξιοποίηση» (πρόχειρα εκτιμάται σε 22 τρισ. δολάρια). Αυτό το κινέζικο «βάθος» παραμένει ακόμα αχανές σε σύγκριση με τα σημερινά περιθώρια των δυτικών ιμπεριαλιστών.

Τα σχέδια και οι λύσεις της Κίνας δεν είναι «σοσιαλιστικά»: είναι καπιταλιστικά και ιμπεριαλιστικά, το βάρος τους πέφτει πρωτίστως στις πλάτες του κινέζικου προλεταριάτου (που άλλωστε στερείται πολλά βασικά πολιτικά δικαιώματα και δημοκρατικές ελευθερίες). Παρά τη γενική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, οι ανισότητες έχουν αυξηθεί υπέρ μιας πλούσιας ελίτ (π.χ. το μερίδιο των κινέζων δισεκατομμυριούχων στον προσωπικό πλούτο υπερδιπλασιάστηκε από 7% του  ΑΕΠ το 2019 σε 15% το 2021), σε κοινό βηματισμό με τον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο.

Ούτε βέβαια αυτοί οι μηχανισμοί θα λειτουργούν αποτελεσματικά για πάντα. Μέχρι πότε θα παραμένουν υπό έλεγχο το χρέος, η αντίθεση ανάμεσα στον κρατικό και ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, οι κοινωνικές εντάσεις; Μέχρι που θα φτάσει η εξισορρόπηση ανάμεσα στα συμφέροντα των όλο και πιο ισχυρών καπιταλιστών (τους οποίους μέχρι σήμερα το καθεστώς μπορεί να περιορίζει ή κατά περίπτωση να καταστέλλει, π.χ. όπως όταν για τρεις μήνες «εξαφάνισε» τον ιδιοκτήτη της εταιρίας-κολοσσού του ηλεκτρονικού εμπορίου Alibaba) και τις προτεραιότητες της κρατικής-κομματικής νομενκλατούρας; Πάνω απ’ όλα, πόσο θα βαρύνει ο αμφίρροπος οικονομικός πόλεμος με τις ΗΠΑ, που ολοένα αγριεύει – και πιο γενικά η «αποπαγκοσμιοποίηση» (κατακερματισμός της παγκόσμιας οικονομίας), από την οποία όμως «ματώνουν» σοβαρά και όλοι οι δυτικοί ιμπεριαλιστές.

Ωστόσο, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα φαίνεται ότι παραμένουν ακόμα μεγάλα τα περιθώρια της κινέζικης οικονομίας να συνεχίσει να ισχυροποιείται σε βάρος των δυτικών ιμπεριαλιστών («καταπίνοντας» και υποβαθμίζοντας πρώτη-πρώτη την ΕΕ). Έτσι όμως φτάνουμε στο μεγάλο ζήτημα: στη σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας, που ξεπερνάει το οικονομικό πεδίο και έχει γίνει ο βασικός άξονας της έκρηξης των ανταγωνισμών και στρατιωτικών συγκρούσεων, της κούρσας των εξοπλισμών σε όλο τον κόσμο, της πορείας προς έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο.