45 χρόνια από την Επανάσταση των γαρυφάλλων στην Πορτογαλία

Αναδημοσίευση άρθρου της Εργατικής Πάλης του Μαΐου 2014 για τα 40 χρόνια από την Επανάσταση των γαρυφάλλων στην Πορτογαλία

Τον Απρίλη του 1974, με την «Επανάσταση των Γαριφάλων» στην Πορτογαλία, ανατράπηκε η μακροβιότερη δικτατορία της σύγχρονης ιστορίας. Η Πορτογαλία, παρότι σημαντική αποικιοκρατική δύναμη, ήταν η πιο καθυστερημένη οικονομικά χώρα της δυτικής Ευρώπης, καθώς η αστική της τάξη αποδείχθηκε ανίκανη να επιβάλει ριζικές μεταρρυθμίσεις απέναντι στο αντιδραστικό μπλοκ γαιοκτημόνων – καθολικής εκκλησίας – στρατού. Το 1926 επιβλήθηκε η φασιστική δικτατορία του Αντόνιο Σαλαζάρ, που κυβέρνησε μέχρι το 1968.

Ο διάδοχός του Μαρσέλο Καετάνο συνέχισε να κρατά τη χώρα μακριά από τον αστικό εκσυγχρονισμό και έξω από την ΕΟΚ (σημερινή ΕΕ). Παράλληλα, η χούντα προσπαθούσε λυσσασμένα να καταπνίξει τα ένοπλα κινήματα εθνικής απελευθέρωσης στις πορτογαλικές αποικίες (Αγκόλα, Μοζαμβίκη κ.α.), με τρομακτικό κόστος σε ανθρώπινες ζωές αλλά και οικονομικούς πόρους: οι στρατιωτικές δαπάνες έφταναν στο 40% του προϋπολογισμού (!), τη στιγμή που το 25% των Πορτογάλων ζούσε σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Τα νέα κομμάτια της αστικής τάξης που είχαν αναδειχθεί κατά την περίοδο του μεταπολεμικού κύματος καπιταλιστικής ανάπτυξης δυσφορούσαν απέναντι σε αυτή την κατάσταση, γεγονός που βρήκε σύντομα την αντανάκλασή του και μέσα στον στρατό. Δυσαρεστημένοι κατώτεροι και μεσαίοι αξιωματικοί δημιούργησαν το «Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων» (ΚΕΔ) και, αφού εξασφάλισαν την ανοχή των περισσότερων στρατηγών, εξαπέλυσαν ένοπλη ανταρσία κατά της δικτατορίας στις 25 Απρίλη 1974.

Το καθεστώς είχε πια σαπίσει και κατέρρευσε μέσα σε λίγες ώρες. Το ΚΕΔ συγκρότησε προσωρινή κυβέρνηση, με συμμετοχή του Σοσιαλιστικού Κόμματος (ΣΚ) και του Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚ), που έσπευσαν να περιφρουρήσουν τη «δημοκρατική ομαλότητα». Πάντα όμως οι μεγάλες πολιτικές ανατροπές, ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με ωρίμανση των κοινωνικών συνθηκών, κρύβουν ανεπιθύμητες για τους καπιταλιστές «παρενέργειες». Η ανατροπή της χούντας αποδείχτηκε το σύνθημα που περίμενε ένας βασανισμένος λαός για να εισβάλει δυναμικά στο προσκήνιο. Από τις πρώτες μέρες κατέκλυσε τους δρόμους, καλώντας τους φαντάρους να σταθούν στο πλευρό του και βάζοντας γαρίφαλα στις κάνες των όπλων – «Επανάσταση των Γαριφάλων». Ακολούθησε ένα τεράστιο απεργιακό κύμα, που ανάγκασε την προσωρινή κυβέρνηση να αυξήσει τον κατώτατο μισθό κατά 30%. Οι εργάτες όμως δεν σταμάτησαν εκεί και προχώρησαν σε μαζικές καταλήψεις εργοστασίων.

Πολλοί καπιταλιστές εγκατέλειψαν τα εργοστάσια και φυγάδευσαν τα κεφάλαιά τους στο εξωτερικό, ενώ οι εργάτες συνέχισαν να τα λειτουργούν μόνοι τους. Μαχητικοί αγώνες των τραπεζοϋπαλλήλων ανάγκασαν την κυβέρνηση να εθνικοποιήσει τις τράπεζες. Μια τεράστια διαδήλωση στις φυλακές επέβαλε την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Άστεγοι καταλάμβαναν άδεια σπίτια, βίλες, ξενοδοχεία και δημόσια κτήρια, ενώ οι εργάτες γης έπαιρναν τα κτήματα των τσιφλικάδων. Στις γειτονιές στήθηκαν λαϊκές συνελεύσεις, αυτοδιαχειριζόμενα ιατρεία, πολιτιστικά κέντρα. Δύο εφημερίδες και ένας ραδιοφωνικός σταθμός καταλήφθηκαν από τους εργαζομένους τους και ο δεύτερος, με πρωτοβουλία των αγωνιστών της επαναστατικής αριστεράς, έγινε η φωνή του αγώνα.

Η κυβέρνηση και το ΚΕΔ έστελναν στρατό για να καταστείλουν τις απεργίες και τις καταλήψεις, όμως σε πολλές περιπτώσεις οι φαντάροι ενώνονταν με τους εξεγερμένους. Έτσι, δημιουργήθηκε ριζοσπαστικό κίνημα μέσα στον στρατό, το SUV (Στρατιώτες Ενωμένοι θα Νικήσουμε). Παράλληλα, συγκροτήθηκαν εργοστασιακές επιτροπές, που σύντομα άρχισαν να συντονίζονται μεταξύ τους. Όλα αυτά έδειχναν πια ότι η Πορτογαλία είχε εισέλθει σε μια αυθεντική επαναστατική κατάσταση. Οι καπιταλιστές, με το ταξικό τους ένστικτο, το κατάλαβαν αυτό πολύ γρήγορα και οργάνωσαν δύο απόπειρες πραξικοπήματος, τον Σεπτέμβρη του 1974 και τον Μάρτη του 1975, με επικεφαλής τον φασίστα στρατηγό Σπίνολα. Όμως, η άμεση αντίδραση των εργαζομένων, με τεράστιες διαδηλώσεις, οδοφράγματα και συναδέλφωση με τους φαντάρους τσάκισαν τα πραξικοπήματα και ο Σπίνολα διέφυγε με ελικόπτερο στην Ισπανία. Αυτό που έλειπε ήταν ένα ισχυρό επαναστατικό κόμμα, που θα συγκέντρωνε την ενέργεια των εξεγερμένων προς την κατεύθυνση της κατάληψης της εξουσίας.

Οι ιμπεριαλιστές, μπροστά στο άμεσο ενδεχόμενο μιας νικηφόρας σοσιαλιστικής επανάστασης στη δυτική Ευρώπη, εξαπέλυσαν – με την αποφασιστική στήριξη της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας – τεράστια προπαγανδιστική εκστρατεία για τον κίνδυνο επιβολής «κομμουνιστικής δικτατορίας» στην Πορτογαλία. Σιγόντο σε αυτή τη θλιβερή χορωδία έκαναν τα ΚΚ της Ιταλίας και της Ισπανίας, που είχαν πάρει τον δρόμο του πιο αντιδραστικού ρεφορμισμού. Το σταλινικό ΚΚ Πορτογαλίας και ο ηγέτης του Αλβάρο Κουνιάλ χαρακτήριζαν «αριστερίστικες προβοκάτσιες» τις καταλήψεις και το κίνημα μέσα στον στρατό και επικεντρώθηκαν στην εκστρατεία τους για τις εκλογές του Απρίλη του 1975, όπου όμως ηττήθηκαν κατά κράτος από το ΣΚ του Μάριο Σοάρες. Η νέα κυβέρνηση οργάνωσε μεθοδικά την αστική αντεπίθεση ενάντια στο κίνημα και τον Νοέμβρη του 1975 έδιωξε από τον στρατό τον Οτέλο ντε Καρβάλιο, πρωταγωνιστή της εξέγερσης του Απρίλη και προσκείμενο στην επαναστατική αριστερά, και άλλους αριστερούς αξιωματικούς. Το SUV οργάνωσε ανταρσία σε πολλές μονάδες, την οποία σύντομα καταδίκασε το ΚΚ, παρότι αρχικά ταλαντευόταν, και κάλεσε τον λαό να μείνει στα σπίτια του. Οι μικρές δυνάμεις της επαναστατικής αριστεράς – με κορμό το πορτογαλικό τμήμα της 4ης Διεθνούς – δεν αρκούσαν για να στηρίξουν τους εξεγερμένους.

Η κυβέρνηση καταδίωξε ανελέητα όλους τους αριστερούς αξιωματικούς και φαντάρους και τους πιο ριζοσπαστικούς αγωνιστές και άρχισε να ξηλώνει τις κατακτήσεις της επανάστασης. Η πορτογαλική επανάσταση, η πιο πρόσφατη άλλωστε στη δυτική Ευρώπη, δίνει ανεκτίμητης αξίας διδάγματα για το σήμερα, ιδιαίτερα για τους εργαζόμενους του ευρωπαϊκού νότου, ότι έχουμε τη δύναμη, όχι μόνο να αποτινάξουμε τον ζυγό των μνημονίων, αλλά και να απαλλαγούμε από αυτό το σάπιο σύστημα, χτίζοντας ισχυρά επαναστατικά κόμματα και μια επαναστατική Διεθνή.