Εθνικοποίηση τραπεζών – μεγάλων επιχειρήσεων κάτω από εργατικό έλεγχο

Η χρεοκοπία του ελληνικού καπιταλισμού δείχνει ολοκάθαρα την ανάγκη μιας άλλης διαχείρισης της οικονομίας. Είναι όμως εφικτό ένα τέτοιο σχέδιο;

Κράτος στην υπηρεσία των καπιταλιστών

Σύμφωνα με τους προπαγανδιστές της «ελεύθερης αγοράς», για την κρίση δεν φταίει το καπιταλιστικό σύστημα και οι αντιφάσεις του αλλά το σπάταλο και αντιπαραγωγικό κράτος, που πνίγει την υγιή και δυναμική «ιδιωτική πρωτοβουλία» με γραφειοκρατία, υψηλές δαπάνες, μεγάλες δημόσιες επιχειρήσεις κλπ. Η κατάργηση όλων αυτών είναι εγγύηση για την ανάπτυξη. Αυτή η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία κυριάρχησε τα τελευταία 30 χρόνια σε όλα τα αστικά κόμματα.

Στην πραγματικότητα, το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί να επιβιώσει ούτε λεπτό χωρίς το αστικό κράτος, που αφενός εγγυάται τους γενικούς όρους της καπιταλιστικής οικονομίας (νόμισμα, ενιαία αγορά, νομοθεσία κλπ.) αφετέρου προστατεύει τα συμφέροντα της αστικής τάξης από τους εξωτερικούς ανταγωνιστές και κυρίως από τον «εσωτερικό εχθρό», τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Οι νεοφιλελεύθεροι μιλούν για «λιγότερο κράτος», όταν όμως πρόκειται για την εξυπηρέτηση των καπιταλιστών είναι οι χειρότεροι κρατιστές. Απαιτούν την ιδιωτικοποίηση των κρατικών επιχειρήσεων και κοινωνικών υπηρεσιών, την απλόχερη κρατική χρηματοδότηση της «επιχειρηματικότητας», την αδίστακτη επέμβαση του κράτους και των μηχανισμών καταστολής για την επιβολή αντεργατικών μέτρων και την κατάπνιξη των αγώνων.

Με το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης (καλοκαίρι 2007), για να συγκρατήσουν την καπιταλιστική οικονομία από την κατάρρευση, οι αστικές κυβερνήσεις κατέφυγαν και πάλι στα κρατικά ταμεία. Αμύθητα ποσά, ίσα με πολλά Σχέδια Μάρσαλ [1], δόθηκαν μέσα από ενισχύσεις, εγγυήσεις, αγορά μετοχών κλπ. Χρεοκοπημένες επιχειρήσεις και προπάντων τράπεζες διασώθηκαν με κρατική εξαγορά, φορτώνοντας τη χασούρα των καπιταλιστών στις πλάτες των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων. Ούτε αυτά όμως στάθηκαν αρκετά για να αντιμετωπιστεί η δομική κρίση του καπιταλισμού (όξυναν μάλιστα την κρίση υπερχρέωσης στις ανεπτυγμένες χώρες).

Κρατικοδίατοι και χρεοκοπημένοι

Στη Μεταπολίτευση, οι κυρίαρχοι κύκλοι της ελληνικής μπουρζουαζίας πριμοδότησαν κατά καιρούς τις κρατικοποιήσεις. Είτε γιατί αυτό εξυπηρετούσε τη δημιουργία μιας βάσης υποδομών, που κανείς ατομικός καπιταλιστής δεν μπορούσε να αναλάβει, είτε για να ξεφορτωθούν μη αποδοτικές επιχειρήσεις. Το 1975-77 (κυβέρνηση Καραμανλή) κρατικοποιήθηκαν έτσι η Ολυμπιακή, οι αστικές συγκοινωνίες (ΕΑΣ), ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος (ΗΣΑΠ), ο όμιλος Ανδρεάδη (Εμπορική Τράπεζα, Ναυπηγεία Ελευσίνας κ.α.). Πολλές απ’ αυτές ξαναπουλήθηκαν αργότερα σε ιδιώτες, συνήθως έναντι πινακίου φακής, όταν ξανάγιναν ελκυστικές και αφού το κόστος είχε μετακυληθεί μέσω του κράτους στις πλάτες των εργαζομένων. Η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με τον Οργανισμό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων υποτίθεται θα διατηρούσε τις προβληματικές, για να μην αυξηθεί η ανεργία. Τελικά οι περισσότερες απ’ αυτές έκλεισαν.

Από τα μέσα του ’90, η κρατική ενίσχυση του ελληνικού κεφαλαίου είναι σκανδαλώδης. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

– Διαρκής ιδιωτικοποίηση δημόσιων επιχειρήσεων, οργανισμών και υπηρεσιών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η γιγάντωση της ιδιωτικής υγείας πάνω στα χάλια των δημόσιων νοσοκομείων, η σταδιακή ιδιωτικοποίηση της ηλεκτρικής ενέργειας, οι τηλεπικοινωνίες (είναι πχ. γνωστό ότι αρχικά είχε απαγορευτεί στον ΟΤΕ να αναπτύξει υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας, με αποκλειστικό στόχο να μπουν από ευνοϊκή θέση στην αγορά οι δύο ιδιωτικές εταιρίες).

– Απανωτές χαριστικές ρυθμίσεις των χρεών των επιχειρήσεων στο κράτος και στα ασφαλιστικά ταμεία, φοροελαφρύνσεις, επιδότηση των ασφαλιστικών εισφορών ή και πλήρης απαλλαγή τους απ’ αυτές (πάντα στο όνομα της καταπολέμησης της ανεργίας!), ανεξέλεγκτη φοροδιαφυγή και εισφοροδιαφυγή.

– Άμεση επιδότηση των επενδύσεων με τους «αναπτυξιακούς νόμους».

Μέσα σε 2 χρόνια (2008-2010), μόνο οι τράπεζες πήραν από το κράτος το αστρονομικό ποσό των 78 δισ. ευρώ, περίπου το 1/3 του ετήσιου ΑΕΠ της χώρας! Έτσι πασχίζουν να τις σώσουν από την χρεοκοπία. Όσο για τις επενδύσεις, υπάρχει το κλασικό παράδειγμα του Λαναρά, που αφού έπαιρνε κρατικά δάνεια και εγγυήσεις το ένα πάνω στο άλλο, στο τέλος έκλεισε τα περισσότερα εργοστάσιά του αφήνοντας τους εργαζόμενους στον δρόμο. Για ποια «ιδιωτική πρωτοβουλία» έχουν λοιπόν το θράσος να μας μιλάνε;

Κοινωνικοποίηση των Μονοπωλίων και Λαϊκή Εξουσία;

Αυτά είναι βασικά συνθήματα στο πρόγραμμα του ΚΚΕ [2]. Σε συστράτευση με το ΚΚΕ να διαμορφωθεί ένα μέτωπο με προοπτική τη λαϊκή οικονομία-εξουσία, την κοινωνικοποίηση των μονοπωλίων κάτω από πανεθνικό σχεδιασμό. Μ’ αυτές τις προϋποθέσεις και με την αποδέσμευση από την ΕΕ, το ΝΑΤΟ κλπ. η Ελλάδα μπορεί ν’ αναπτύξει μια αυτοδύναμη λαϊκή οικονομία.

Όλα αυτά παρουσιάζονται σαν εξόχως ριζοσπαστικά και «ταξικά». Είναι όμως; Ας αφήσουμε κατά μέρος τις ουτοπίες για «αυτοδύναμη ανάπτυξη», που παραγνωρίζουν τη διεθνοποίηση του κεφαλαίου αλλά και την εξάρθρωση της παραγωγικής βάσης του ελληνικού καπιταλισμού. Αν η λαϊκή οικονομία-εξουσία θα είναι ή όχι καπιταλιστική, αυτό η ηγεσία του ΚΚΕ δεν μας το λέει. Κάπου-κάπου αναφέρει την «αλλαγή των ξεπερασμένων ιστορικά κοινωνικών σχέσεων ιδιοκτησίας», χωρίς όμως καν να αναφέρει τις λέξεις «ανατροπή του καπιταλισμού» και «επανάσταση». Απλά καμουφλάρει τα παλιά ρεφορμιστικά σχέδια και αυταπάτες: αλλαγή των συσχετισμών μέσα από τις εκλογές, υπέρβαση των καπιταλιστικών κρίσεων μέσα από έναν ισχυρό δημόσιο τομέα – και στην κορυφή μια «λαϊκή» κυβέρνηση. Γι’ αυτό ξεκαθαρίζει ότι μέσα στο «μέτωπο» μπορεί να υπάρχουν «διαφορετικές απόψεις για το σοσιαλισμό». Τι θα κάνει η ηγεσία του ΚΚΕ αν κομμάτια αυτού του «μετώπου» (μικροαστοί, επαγγελματοβιοτέχνες, αγρότες κλπ.) δεν θέλουν το σοσιαλισμό, αυτό και πάλι μας το κρατάει κρυφό. Όμως η ιστορία της δείχνει κατηγορηματικά ότι θα σεβαστεί και θα υπερασπίσει το αστικό καθεστώς.

Έτσι, η «κοινωνικοποίηση των μονοπωλίων» δεν τίθεται ως στόχος πάλης για το εργατικό κίνημα, αλλά ως προπαγανδιστικό προεκλογικό σλόγκαν. Το ΚΚΕ αντιπαλεύει τον στόχο των εθνικοποιήσεων/κρατικοποιήσεων κάτω από εργατικό έλεγχο με το ψευτοριζοσπαστικό σύνθημα «Με κρατικοποιήσεις ή χωρίς, πάλι καπιταλισμός είναι». [3] Γιατί δεν θέλει τέτοιες συγκεκριμένες μάχες να αποτελέσουν εμπειρία ριζοσπαστικοποίησης, έμπρακτη αμφισβήτηση των ιερών και όσιων της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, γέφυρα για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Έτσι, για την ηγεσία του ΚΚΕ, η εργατική τάξη δεν πρέπει πχ. όταν κλείνουν τα εργοστάσια να τα καταλάβει και να απαιτήσει την απαλλοτρίωσή τους από το κράτος χωρίς καμία αποζημίωση, τη λειτουργία τους με βάση ένα σχέδιο για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και κάτω από τον έλεγχο των ίδιων των εργαζομένων, ώστε να διασφαλιστούν και οι θέσεις εργασίας. Αρκεί μόνο να καταλάβει επιτέλους ότι «Με το ΚΚΕ υπάρχει λύση», δηλαδή να ψηφίζει το ΚΚΕ, μέχρι κάπου, κάπως, κάποτε να αλλάξουν οι συσχετισμοί.

ΝΑ ΠΑΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΑΣ

Η «αναπτυξιακή» πολιτική των νεοφιλελεύθερων και των αστικών κυβερνήσεων απέτυχε πλήρως. Παρά τη σκανδαλώδη ενίσχυση του κεφαλαίου, έφερε οικονομική ερήμωση. Γιατί όμως οι εργαζόμενοι και η κοινωνία να ταϊζουν μέσω του κράτους έναν ιδιωτικό τομέα που «παράγει» μόνο χρέη, λουκέτα και ανεργία;

Είναι ζήτημα επιβίωσης για το ελληνικό προλεταριάτο αλλά και για τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας να παλέψουν για την εθνικοποίηση των βασικών τομέων της οικονομίας (ενέργεια, μεταφορές, συγκοινωνίες, τηλεπικοινωνίες, εξωτερικό εμπόριο κλπ.), για ένα σχέδιο έκτακτης κοινωνικής ανάγκης, παραγωγικής ανασυγκρότησης μέσα από ένα πρόγραμμα δημόσιων-κοινοφελών έργων.

Η οικονομική κατρακύλα μπορεί να αντιστραφεί μόνο αν πάψει το ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου, αν μετατραπούν όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις σε δημόσια/εθνική περιουσία, αν σταματήσει η εγκατάλειψη των επιχειρήσεων και εργοστασίων που βάζουν λουκέτο, ο κατακερματισμός σε παραγωγικές μονάδες ασήμαντου μεγέθους. Όλες αυτές τις επιλογές, που υπαγορεύονται από τους νόμους του καπιταλιστικού ανταγωνισμού στην Ελλάδα και διεθνώς, πρέπει και μπορούμε να τις αντιστρέψουμε. Μόνο έτσι μπορούμε να υπερασπίσουμε τις παραγωγικές δυνάμεις που παραμένουν στα πλαίσια της χώρας, δηλαδή τη βάση όπου στηρίζεται κάθε οικονομική δραστηριότητα και σε τελική ανάλυση η ζωή μας. Μόνο έτσι μπορούμε να στηρίξουμε τις θέσεις εργασίας, καλύτερους μισθούς και συντάξεις, δημόσια, δωρεάν και ποιοτική υγεία και παιδεία για όλους και ένα πραγματικά δημόσιο και αποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

Εθνικοποιώντας τις μεγάλες, συγκεντρωμένες επιχειρήσεις σε όλους τους βασικούς τομείς της οικονομίας, θέτουμε τη μόνη ρεαλιστική βάση για την εκπόνηση ενός προγράμματος παραγωγικών και κοινωνικά ωφέλιμων δημόσιων έργων για όλο τον πληθυσμό και όχι για τα συμφέροντα μιας χούφτας πλούσιων παράσιτων.

Για παράδειγμα, ένα αποκλειστικά δημόσιο τραπεζικό σύστημα, κάτω από εργατικό έλεγχο, θα είχε ως προτεραιότητα τις φτηνές πιστώσεις για να ορθοποδήσει η βιομηχανία και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, όχι το άρμεγμα του δημόσιου χρέους. Μια άμεση εθνικοποίηση των ιδιωτικών επιχειρήσεων στο χώρο της υγείας θα έδινε αυτόματα διέξοδο στη μαζική δωρεάν και ποιοτική περίθαλψη. Των μεγάλων κατασκευαστικών εταιριών σ’ ένα πρόγραμμα εργατικής και λαϊκής στέγης, οικοδόμησης σχολείων και νοσοκομείων. Των μεγάλων εμπορικών αλυσίδων στην φτηνή διάθεση των προϊόντων στους καταναλωτές με ταυτόχρονο όφελος για τους παραγωγούς που τους εκμεταλλεύονται οι μεγαλέμποροι κλπ.

Αυτό το πρόγραμμα εθνικοποιήσεων δεν είναι άλλοθι για την εξαγορά/σωτηρία χρεοκοπημένων επιχειρήσεων και καπιταλιστών, αλλά πρέπει να γίνει:

– Χωρίς αποζημίωση ή και με δήμευση των περιουσιών των καπιταλιστών ιδιοκτητών, μετόχων κλπ. Όχι μόνο επειδή αυτό είναι δίκαιο, επειδή αυτή η περιουσία ανήκει στους εργαζόμενους, έχει δημιουργηθεί από την υπεραξία, από την εργασία γενιών και γενιών εργαζομένων. Αλλά και επειδή δεν χρωστάμε καμία αποζημίωση σε μια κυρίαρχη τάξη που μας οδήγησε στην οικονομική άβυσσο μετά από δεκαετίες διαχείρισης της οικονομίας με διαρκή αντεργατικά μέτρα, λεηλασία των δικαιωμάτων μας, φοροεπιδοτήσεις, φοροαπαλλαγές, εισφοροδιαφυγή κλπ.

– Κάτω από εργατικό έλεγχο. Μια αποτελεσματική και κοινωνικά ωφέλιμη διαχείριση αυτών των εθνικοποιημένων επιχειρήσεων δεν μπορεί βέβαια να γίνει από τους ίδιους διεφθαρμένους κρατικούς, διορισμένους κομματικούς κλπ. αξιωματούχους που οργίασαν με τα πάσης φύσεως «Βατοπέδια». Ούτε όμως και από τα στελέχη του ιδιωτικού τομέα, που πίσω από τα κούφια λόγια για «αξιοκρατία» εμπλέκονται σε κάθε είδους μίζες και σκάνδαλα με προμηθευτές, παρόχους εξοπλισμού, εταιρίες διαφήμισης κλπ. για προσωπικό όφελος. Μπορεί να γίνει μόνο κάτω από τον άγρυπνο έλεγχο, από όργανα (επιτροπές, συνελεύσεις) των ίδιων των εργαζομένων, που θα έχουν οι ίδιοι συμφέρον τόσο για την αποτελεσματική διαχείριση αυτών των επιχειρήσεων όσο και για την προσφορά τους στη γενικότερη κοινωνική πρόοδο (συμφέρον και ως παραγωγοί και ως καταναλωτές).

Έτσι, το σύνθημα των εθνικοποιήσεων και του εργατικού ελέγχου στην οικονομία συνδέεται αναπόσπαστα με τον στόχο της σοσιαλιστικής επανάστασης, που είναι η μοναδική πραγματική διέξοδος από την κρίση.

Σεπτέμβριος 2010

Σημειώσεις

[1] Σχέδιο Μάρσαλ: το πρόγραμμα των ΗΠΑ για την ανασυγκρότηση της Ευρώπης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

[2] Βλ. σχετικά τη συνέντευξη τύπου της Αλ. Παπαρήγα, Μάιος 2010.

[3] «Η κρίση, τα μονοπώλια και οι κρατικοποιησεις», άρθρο στον «Οδηγητή», 7.12.2008