30 Χρόνια από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ: Κριτική στο αφιέρωμα του Ριζοσπάστη

30 Χρόνια από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ: Κριτική στο αφιέρωμα του Ριζοσπάστη

 

Απο την Εργατική Πάλη Γενάρη

 

Τα 30 χρόνια από το κατέβασμα της κόκκινης σημαίας από τα τείχη του Κρεμλίνου, ανήμερα των Χριστουγέννων του 1991, είναι σαφώς μια σημαντική επέτειος. Αποτέλεσε για τους εργαζόμενους, και κυρίως για τους κομμουνιστές όλου του κόσμου ένα δυνατό σοκ, σηματοδότησε ένα ιστορικό πισωγύρισμα, μια πληγή που δεν έχει ακόμα επουλωθεί.

Στο αφιέρωμα του Ριζοσπάστη για την επέτειο, ο αναγνώστης που ήλπιζε να βρει στέρεες απαντήσεις, θα απογοητευτεί. Παρά τη λεγόμενη «στροφή» του κόμματος, την «κριτική επανεξέταση του κομμουνιστικού κινήματος» και την «αποκατάσταση του επαναστατικού του χαρακτήρα», το ΚΚΕ παραμένει εγκλωβισμένο στις αντιφάσεις του.

 

 «Ανατροπή από τα μέσα και από τα πάνω»: Η πρακτορολογία καλά κρατεί

Στο άρθρο του, «Η κατάληξη της “θεραπείας” του σοσιαλισμού με τον καπιταλισμό», ο Ελισσαίος Βαγενάς (μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ), υποστηρίζει αναφανδόν την παραπάνω θέση. Ότι δηλαδή, η ΕΣΣΔ ανατράπηκε από σκοτεινές δυνάμεις, αντιδραστικούς φιλοκαπιταλιστές που είχαν διεισδύσει μέσα στο Κόμμα, και μάλιστα στα πιο υψηλά κλιμάκιά του, εκμεταλλευόμενοι το όνομα και τη λάμψη της Οκτωβριανής επανάστασης, και που όταν ήρθε η κατάλληλη στιγμή εξαπέλυσαν το σχέδιό τους με την αμέριστη στήριξη των ιμπεριαλιστών. Αυτό, σαν γενικό σχήμα, ισχύει σε μεγάλο βαθμό, παρόλο που στην κριτική του ΚΚΕ παίρνει διαστάσεις μυθιστορηματικές και όχι ιστορικής-κοινωνικοπολιτικής ανάλυσης. Ας προσπεράσουμε το αστείο επιχείρημα ότι από τη συνειδητή μερίδα των κομμουνιστών του κόμματος δόθηκε η μάχη[1] για την επιστροφή στο σοσιαλισμό, κι ας επιστρέψουμε στο βασικό σχήμα του Ε. Βαγενά: Πότε κυριάρχησαν αυτές οι δυνάμεις; Ποια συμφέροντα εξυπηρετούσαν (εκτός φυσικά από αυτά των ιμπεριαλιστών); Τι ήταν αυτό που τους επέτρεψε να επιχειρήσουν αυτήν την κοσμογονική ανατροπή;

Αυτά τα ερωτήματα συνεχίζουν για το ΚΚΕ να παραμένουν αναπάντητα. Κατά την προσφιλή στον σταλινισμό ανάλυση της ιστορίας, η πάλη των κοινωνικών πολιτικών δυνάμεων αντικαθίσταται από συνωμοσιολογία και πρακτορολογία. Το «ανάθεμα» για την κατάρρευση της ΕΣΣΔ πέφτει με ευκολία στον Γκορμπατσόφ και την Περεστρόικα. Ωστόσο η Περεστρόικα (που δεν ήταν το πρώτο ζιγκ-ζαγκ της γραφειοκρατίας του Κρεμλίνου), ήταν μόνο η θρυαλλίδα για να βγουν στην επιφάνεια όλες οι αντιφάσεις της Σοβιετικής κοινωνίας. Χωρίς αυτό το υπόβαθρο, με το οποίο δεν ασχολείται επί της ουσίας το ΚΚΕ, ούτε η Περεστρόικα, ούτε ακόμη κι ένα ανοιχτό πραξικόπημα δεν θα κατάφερνε τόσο εύκολα να κάνει μια υπερδύναμη σαν την ΕΣΣΔ να καταρρεύσει σε μια νύχτα. Παρόλο που σε όλη τη σειρά άρθρων αποδίδεται η «ανατροπή» της ΕΣΣΔ σε φιλοκαπιταλιστικές δυνάμεις που ήλεγχαν το ΚΚΣΕ, δεν υπάρχει μια σαφής εξήγηση για το πότε αυτές κυριάρχησαν, παρά μόνο ότι «κυριάρχησαν πλήρως τη δεκαετία του ’80», και ότι το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956[2] αποτέλεσε σημαντικό σταθμό σε όλη αυτήν τη διαδικασία, και σημείο οπορτουνιστικής στροφής. Και εδώ υπάρχει μια τρομερή αντίφαση, γιατί παρόλο που από το 1956 ξεκινά η σταδιακή επικράτηση των φιλοκαπιταλιστικών μερίδων στο ΚΚΣΕ, η επέμβαση των σοβιετικών τανκς στην Πράγα το 1968, αποτέλεσε «κρίσιμη μάχη για την επιβίωση του σοσιαλισμού»![3]

Ολόκληρη η σειρά των άρθρων του αφιερώματος είναι γεμάτη από αντιφάσεις αλλά και ιστορική διαστρέβλωση των γεγονότων. Για παράδειγμα, ενώ το ΚΚΕ αποκηρύσσει πια μετά βδελυγμίας την τακτική των σταδίων, επικροτεί σαν υψηλό επαναστατικό έργο της Δίκες της Μόσχας, στις οποίες πολλοί από τους κατηγορούμενους επαναστάτες εκτελέστηκαν ακριβώς γιατί ασκούσαν κριτική σε αυτήν την τακτική! Η «κριτική επανεξέταση» της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος έχει μπλέξει το ΚΚΕ σε έναν παραλογισμό ο οποίος είναι εξόφθαλμος, και αγγίζει και την ίδια την ιστορία του ΚΚΕ, και συγκεκριμένα τη στάση του απέναντι στην ΕΣΣΔ την περίοδο της κατάρρευσης, όπως την περιγράφει η Αλέκα Παπαρήγα.

 

«Βολική» επιλογή αντιπάλων

Το ΚΚΕ επιλέγει στο αφιέρωμά του ένα εύκολο πεδίο αντιπαράθεσης. Είναι εύκολο να απαντηθούν τα αστικά ιδεολογήματα που λένε ότι ο σοσιαλισμός είναι ενάντια στην ανθρώπινη φύση ή ότι ο καπιταλισμός είναι το ανώτερο κοινωνικό σύστημα που μπορεί να υπάρξει και κάθε προσπάθεια ανατροπής του θα μας ρίξει σε βαρβαρότητα. Η ίδια η εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος φρόντισε να γελοιοποιήσει όλους αυτούς που με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ υπόσχονταν το πέρασμα στην κοινωνία της αφθονίας, της πλέριας δημοκρατίας και της παγκόσμιας ειρήνης.

Είναι εύκολο (αν και σωστό), να απαριθμηθούν τα τεράστια κοινωνικά επιτεύγματα που έγιναν κατορθωτά κάτω από το βάρος της Οκτωβριανής Επανάστασης: η εξάλειψη της πείνας, του αναλφαβητισμού, της ανεργίας.

Ωστόσο το ΚΚΕ κρύβεται πίσω από αυτά τα επιτεύγματα, όπως το έκανε και η σταλινική γραφειοκρατία επί δεκαετίες, παρόλο που δεν ανήκουν σε κανέναν από τους δυο τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σχετικό άρθρο του αφιερώματος, επιλέγει να συγκρουστεί με την κριτική του Συλλόγου Κορδάτου (!), του Σύγχρονου Κομμουνιστικού Σχεδίου, του ΝΑΡ και του ΣΕΚ, όχι όμως και με την κριτική του τροτσκισμού στην ΕΣΣΔ, παρόλο που αυτή είναι η πιο ολοκληρωμένη.

Μόνο ο Τρότσκι[4], και αργότερα η 4η Διεθνής, κατάφερε να συλλάβει πλήρως την τεράστια αντεπανάσταση που εξελισσόταν στην ΕΣΣΔ ήδη από τη δεκαετία του 1920, που οδήγησε σταδιακά στην επικράτηση πρώτα στον κρατικό μηχανισμό και αργότερα στο ίδιο το Κόμμα της γραφειοκρατίας, ενός παρασιτικού στρώματος που απαλλοτρίωσε την πολιτική εξουσία από το προλεταριάτο και εξασφάλισε για τον εαυτό της σημαντικά προνόμια. Η επικράτηση αυτού του στρώματος είχε ως συνέπεια να εξελιχθεί η ΕΣΣΔ σε ένα ιδιόμορφο καθεστώς, μια μεταβατική κοινωνία που δεν προχωρούσε ούτε προς τον σοσιαλισμό (καθώς αυτό θα σήμαινε ότι η γραφειοκρατία θα έχανε τα υλικά της προνόμια), ούτε γυρνούσε στον καπιταλισμό, αφού η βάση για την πολιτική κυριαρχία της γραφειοκρατίας ήταν η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Ο Τρότσκι προέβλεψε μάλιστα και τα δύο ενδεχόμενα για την πορεία της ΕΣΣΔ στο έργο του «Το Μεταβατικό Πρόγραμμα»:

«Έτσι, η ΕΣΣΔ κλείνει μέσα της τρομερές αντιθέσεις. Μένει όμως ακόμα ένα εκφυλισμένο εργατικό κράτος. Αυτή είναι η κοινωνική διάγνωση. Η πολιτική πρόγνωση έχει ένα διαζευκτικό χαραχτήρα: είτε η γραφειοκρατία, καταντώντας όλο και περισσότερο όργανο της παγκόσμιας μπουρζουαζίας μέσα στο εργατικό κράτος, θα γκρεμίσει τις νέες μορφές ιδιοκτησίας και θα ρίξει τη χώρα στον καπιταλισμό, είτε η εργατική τάξη θα συντρίψει τη γραφειοκρατία και θ’ ανοίξει το δρόμο προς το σοσιαλισμό».

Οι «σκοτεινές δυνάμεις» λοιπόν που επικαλείται το ΚΚΕ, πράγματι υπό μία έννοια υπήρξαν. Δεν πρόκειται όμως για απλούς πράκτορες ή συνωμότες: η δράση τέτοιων πάντα υπάρχει αλλά στερείται οποιουδήποτε αποτελέσματος αν δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις κοινωνικών τάξεων ή ομάδων. Παίζουν έναν συμπληρωματικό ρόλο στην ταξική πάλη. Ούτε πρόκειται για δυνάμεις που εμφανίστηκαν «κάπου στη δεκαετία του ’80» ή πόσο μάλλον στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ! Για να γκρεμιστεί ένα τόσο μεγαλειώδες κοινωνικό επίτευγμα όπως η Οκτωβριανή Επανάσταση χρειάστηκαν πάρα πολλά. Χρειάστηκε η εξόντωση σχεδόν όλης της γενιάς των επαναστατών του 1917 και κυρίως της ηγεσίας του μπολσεβίκικου κόμματος, η συστηματική διαστρέβλωση του μαρξισμού (θεωρία των σταδίων, σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα κ.λπ.), ένα όργιο καταστολής και ανελευθερίας, αλλά και η προδοσία μιας σειράς επαναστάσεων (Ισπανία, Ελλάδα κ.λπ.) που θα μπορούσαν να σπάσουν την απομόνωση της ΕΣΣΔ και να δώσουν ώθηση στο πέρασμα στον σοσιαλισμό. Η ΕΣΣΔ στην πραγματικότητα κατέρρευσε, αλλά αυτό έγινε κατορθωτό γιατί «από τα μέσα και από τα πάνω» για δεκαετίες η σταλινική γραφειοκρατία υπέσκαπτε τις βάσεις της και βάδιζε βήμα-βήμα προς την ανατροπή της. Το ΚΚΕ υπήρξε κομμάτι αυτής της διαδικασίας, όχι βέβαια το σημαντικότερο, αλλά στο βαθμό που του αναλογούσε, φρόντιζε για την ευθυγράμμιση του ελληνικού εργατικού κινήματος με τις επιταγές της Μόσχας, δηλαδή αυτών που στο τέλος έγιναν οι νεκροθάφτες της ΕΣΣΔ. Η ιστορία του, όπως άθελά της παραδέχεται και η Αλέκα Παπαρήγα στο δικό της άρθρο του αφιερώματος, είναι μια ιστορία λαθών – στην καλύτερη περίπτωση, και ξεπλύματος της γραφειοκρατίας στα μάτια των εργατικών μαζών. Με αυτήν την έννοια, δεν είναι ανεξήγητο ότι αγνοεί τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», τις πραγματικές αιτίες του εκφυλισμού και της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ.

[1]                     Ο Ε. Βαγενάς εννοεί την ομάδα των ανώτατων στελεχών του ΚΚΣΕ που σχημάτισαν την Κρατική Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης (ΚΕΕΑ) και τον Αύγουστο του 1991 επιχείρησαν «πραξικόπημα» ενάντια στον Γκορμπατσόφ, το οποίο στερούνταν οποιουδήποτε λαΪκού ερείσματος, με αποτέλεσμα σε 2-3 μέρες να καταρρεύσει, ενισχύοντας εντέλει ακόμη περισσότερο την ανοιχτά φιλοκαπιταλιστική μερίδα της γραφειοκρατίας.

[2]                     Πρόκειται για το γνωστό συνέδριο της λεγόμενης «αποσταλινοποίησης», το πρώτο μετά το θάνατο του Στάλιν, με το οποίο ξεκινάει η κυριαρχία του Χρουστσόφ μέσα στο ΚΚΣΕ. Φυσικά, καμιά πραγματική «αποσταλινοποίηση» δεν έγινε, παρά μόνο ένα εσωτερικό ξεκαθάρισμα μεταξύ των αντιμαχόμενων μερίδων της γραφειοκρατίας.

[3]                     «Ο αντισοβιετισμός του οπορτουνιστικού ρεύματος στην Ελλάδα», Λουκάς Αναστασόπουλος

[4]                     Ο Λένιν είχε επίσης αντιληφθεί τον κίνδυνο της γραφειοκρατικοποίησης και σχεδίαζε να δώσει αυτήν τη μάχη μαζί με τον Τρότσκι, ωστόσο λόγω του πρόωρου θανάτου του δεν πρόλαβε να αναπτύξει μια συνολική θεωρία απέναντι στο φαινόμενο.