Τα παράδοξα της ιστορίας. Για την ταινία “Ο θάνατος του Στάλιν” (του Δημήτρη Κατσορίδα)

«Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ» ή τα παράδοξα της ιστορίας


Η ταινία του Αρμάντο Ιανούτσι, αποτελεί μια διακωμώδηση των όσων εξελίχθηκαν στη Σοβιετική Ένωση, αφότου πέθανε ο Στάλιν, στις 5 Μαρτίου 1953. Και παρ’ ότι έχει στοιχεία μυθοπλασίας, εντούτοις στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία δίνονται με κωμικοτραγικό τρόπο, δείχνοντας τον παραλογισμό του σταλινισμού.

Η ται­νία ξε­κι­νά δεί­χνο­ντας διώ­ξεις πο­λι­τών από τη NKVD (υπη­ρε­σία εσω­τε­ρι­κών υπο­θέ­σε­ων), η οποία έχει επι­βάλ­λει ένα απέ­ρα­ντο τρόμο. Πα­ράλ­λη­λα, δεί­χνει μια συ­ναυ­λία, όπου μετά το τέλος της, ο Στά­λιν ζητά να του δοθεί ο ηχο­γρα­φη­μέ­νος δί­σκος. Όμως, δεν τολμά κα­νείς να του πει ότι κάτι τέ­τοιο δεν έχει γίνει. Έτσι, ξε­κι­νούν διά­φο­ρα ευ­τρά­πε­λα, ώστε να ηχο­γρα­φη­θεί από την αρχή η συ­ναυ­λία. Όταν, τε­λι­κά, πα­ρα­δί­δε­ται ο δί­σκος στον Στά­λιν, μέσα στον φά­κε­λο υπάρ­χει και ένα γράμ­μα από την πια­νί­στα της συ­ναυ­λί­ας, η οποία τον κα­τη­γο­ρεί ως εγκλη­μα­τία. Δια­βά­ζο­ντας ο Στά­λιν το γράμ­μα, ξε­σπά­ει σε γέλια και εκεί πα­θαί­νει το βαρύ εγκε­φα­λι­κό επει­σό­διο, που κα­τα­λή­γει στον θά­να­τό του. Βέ­βαια, τα πράγ­μα­τα δεν έγι­ναν έτσι. Είναι στο πλαί­σιο της μυ­θο­πλα­σί­ας.

Οι εξε­λί­ξεις αυτές οδη­γούν σε ένα αγώνα δρό­μου για τη ­διαδοχή, μέσα από μια σειρά δο­λο­πλο­κιών και μη­χα­νορ­ρα­φιών με­τα­ξύ των βα­σι­κών μελών του Πο­λι­τι­κού Γρα­φεί­ου, για  το ποιος τε­λι­κά θα πάρει τη θέση του Στά­λιν: ο Μά­λεν­κοφ, ο Μπέ­ρια (αρ­χη­γός των μυ­στι­κών υπη­ρε­σιών) ή ο Χρου­τσόφ;

Όλα αυτά δί­νο­νται με τη μορφή μαύ­ρης κω­μω­δί­ας. Για πα­ρά­δειγ­μα, όταν ο Στά­λιν πα­θαί­νει το εγκε­φα­λι­κό επει­σό­διο, μέχρι να κλη­θεί για­τρός για να του πα­ρά­σχει βο­ή­θεια, δεί­χνει μια τε­ρά­στια γρα­φειο­κρα­τι­κή κω­λυ­σιερ­γία, όπου τί­θε­ται το ζή­τη­μα ότι πρώτα πρέ­πει να συ­νε­δριά­σει η Κε­ντρι­κή Επι­τρο­πή του κόμ­μα­τος για να απο­φα­σί­σει ποιοι για­τροί θα κλη­θούν. Ακόμη και η υπό­θε­ση ότι ο Στά­λιν μπο­ρεί να έχει πε­θά­νει απο­τε­λεί υπο­νο­μευ­τι­κή ενέρ­γεια, αφού η θνη­τό­τη­τά του ήταν κάτι αδια­νό­η­το.

Βέ­βαια, παρ’ ότι η ται­νία απο­τυ­πώ­νει με κω­μι­κο­τρα­γι­κό τρόπο μια ολό­κλη­ρη εποχή τρό­μου της στα­λι­νι­κής πε­ριό­δου, εντού­τοις, όπως εύ­στο­χα πα­ρα­τη­ρεί η Μα­ριάν­να Τζιαν­τζή (Πριν, 11-3-2018), «το γέλιο που προ­κα­λούν οι κω­μι­κές σκη­νές και κα­τα­στά­σεις αφή­νει μια πολύ πικρή γεύση, όταν συ­γκρί­νου­με αυτό που βλέ­που­με με αυτό που ξέ­ρου­με ότι υπήρ­ξε».

Για την ιστο­ρία, να θυ­μί­σου­με τις δια­βό­η­τες Δίκες της Μό­σχας, την πε­ρί­ο­δο 1936-38, στις οποί­ες κα­τη­γο­ρή­θη­καν για προ­δο­σία και εκτε­λέ­στη­καν χι­λιά­δες άν­θρω­ποι, καθώς επί­σης όλη η παλιά ηγε­σία των μπολ­σε­βί­κων που συμ­με­τεί­χε στην Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση. Ο Τρό­τσκι δο­λο­φο­νή­θη­κε λίγο αρ­γό­τε­ρα. Ακόμη και στε­νοί συ­νερ­γά­τες του Στά­λιν, όπως ο Ορ­τζο­νι­κί­τζε, οδη­γή­θη­κε στην αυ­το­κτο­νία, αφού προη­γου­μέ­νως ο Στά­λιν είχε του­φε­κί­σει τον αδελ­φό του. Επι­πλέ­ον, το 70% των μελών της Κε­ντρι­κής Επι­τρο­πής που είχε εκλε­γεί τον Ια­νουά­ριο του 1934, εξο­ντώ­θη­κε.

Αυτό που γνω­ρί­σα­με δεν ήταν σο­σια­λι­σμός. Ήταν ο σφε­τε­ρι­σμός της εξου­σί­ας της ερ­γα­τι­κής τάξης από την άρ­χου­σα γρα­φειο­κρα­τία. Ο σο­σια­λι­σμός δεν δη­μιουρ­γεί­ται με δια­τα­γές, ούτε από «τα πάνω», αλλά προ­κύ­πτει μέσα από τα ερ­γα­τι­κά συμ­βού­λια και την αυ­το­δια­χεί­ρι­ση σε όλους τους το­μείς της κοι­νω­νι­κής ζωής. Αυτό με τη σειρά του προ­ϋ­πο­θέ­τει την ελευ­θε­ρία ύπαρ­ξης και λει­τουρ­γί­ας δια­φο­ρε­τι­κών κομ­μά­των, ορ­γα­νώ­σε­ων, τά­σε­ων και συν­δι­κά­των, καθώς επί­σης του δι­καιώ­μα­τος στην απερ­γία και την κα­το­χύ­ρω­ση της ελευ­θε­ρί­ας του Τύπου. Διότι, ο σο­σια­λι­σμός κα­λεί­ται να δη­μιουρ­γή­σει μια νέα ποιο­τι­κή με­τα­βο­λή, έναν δια­φο­ρε­τι­κό πο­λι­τι­σμό, μια νέα κουλ­τού­ρα, και άρα πρω­το­φα­νέ­ρω­τες μορ­φές ευ­τυ­χι­σμέ­νης ζωής.