Ο διά­λο­γος που έχει ανα­πτυ­χθεί για το Μα­κε­δο­νι­κό με αφορ­μή την δια­πραγ­μά­τευ­ση για το όνομα της «Δη­μο­κρα­τί­ας της Μα­κε­δο­νί­ας» ανα­σύ­ρει στην επι­φά­νεια μια σειρά από ανα­γκαί­ες απο­σα­φη­νί­σεις εν­νοιών, όπως τι απο­τε­λεί «έθνος», «εθνι­κός αυ­το­προσ­διο­ρι­σμός» και «αυ­το­διά­θε­ση». Γε­νι­κά, μι­λώ­ντας, αυ­το­διά­θε­ση ονο­μά­ζε­ται το δι­καί­ω­μα ενός έθνους ή λαού να απο­φα­σί­ζει αυ­το­δύ­να­μα για τα ζη­τή­μα­τα που σχε­τί­ζο­νται άμεσα με αυτό. Η έν­νοια αυτή ταυ­τί­ζε­ται με το έθνος ως πο­λι­τι­κή οντό­τη­τα, ενώ ο εθνι­κός αυ­το­προσ­διο­ρι­σμός συν­δέ­ε­ται με τα ταυ­το­τι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ενός λαού. Είναι ένα σύ­νο­λο συ­μπε­ρι­φο­ρών και δρά­σης που απο­φα­σί­ζει μια εθνι­κή κοι­νό­τη­τα προ­κει­μέ­νου η ίδια να ορί­σει τα ταυ­το­τι­κά της χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά χωρίς τις πα­ρεμ­βά­σεις άλλων εθνι­κών κρα­τών ή πα­ρα­γό­ντων  (για την έν­νοια του ατο­μι­κού αυ­το­προσ­διο­ρι­σμού βλέπε και Oxford English Dictionary, Simpson & Weiner: 119, όπως ανα­φέ­ρε­ται στους Whmeyer & Mithaug, 2006).

Βέ­βαια, στο βαθμό που είναι δύ­σκο­λο να ορι­στούν με σα­φή­νεια οι πα­ρα­πά­νω έν­νοιες, κα­θί­στα­ται εξί­σου δύ­σκο­λο να συμ­φω­νη­θεί μια συ­γκε­κρι­μέ­νη με­θο­δο­λο­γία, με βάση την οποία ανα­γνω­ρί­ζε­ται σε ένα έθνος το δι­καί­ω­μα της αυ­το­διά­θε­σης ή του αυ­το­προσ­διο­ρι­σμού. Πόσο δε μάλ­λον όταν, πέρα από εν­νοιο­λο­γι­κούς προσ­διο­ρι­σμούς, οι δια­φο­ρές με­τα­ξύ των εθνι­κών κρα­τών είναι δια­φο­ρές στρα­τιω­τι­κής και πο­λι­τι­κής ισχύ­ος, γε­ω­πο­λι­τι­κών συμ­φε­ρό­ντων και όλα αυτά σε συν­δυα­σμό με την εσω­τε­ρι­κή δυ­να­μι­κή της τα­ξι­κής αντι­πα­ρά­θε­σης στο εσω­τε­ρι­κό τους.

Έτσι, το κενό κα­λύ­πτε­ται συ­νή­θως από την προ­σφυ­γή στην ισχύ, είτε πο­λι­τι­κή είτε στρα­τιω­τι­κή είτε οι­κο­νο­μι­κή, μέσω της οποί­ας οι αι­τού­με­νοι αυ­το­διά­θε­σης επι­διώ­κουν να εξα­να­γκά­σουν το «κρά­τος-κα­τα­πιε­στή» σε ανα­γνώ­ρι­ση του δι­καιώ­μα­τός τους. Εξί­σου ση­μα­ντι­κό ρόλο παί­ζει το διε­θνές πε­ρι­βάλ­λον, ιδιαί­τε­ρα οι εκά­στο­τε βου­λή­σεις των πιο ισχυ­ρών δυ­νά­με­ων, οι οποί­ες υπό προ­ϋ­πο­θέ­σεις έχουν πε­ρισ­σό­τε­ρες δια­πραγ­μα­τευ­τι­κές δυ­να­τό­τη­τες. Η Ελ­λη­νι­κή Επα­νά­στα­ση απο­τε­λεί χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα, στο οποίο όλοι αυτοί οι πα­ρά­γο­ντες συ­νυ­πήρ­ξαν: οι Έλ­λη­νες εξε­γέρ­θη­καν το 1821 ενα­ντί­ον της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας, πε­τυ­χαί­νο­ντας ση­μα­ντι­κές στρα­τιω­τι­κές νίκες και ταυ­τό­χρο­να κα­τά­φε­ραν να προ­κα­λέ­σουν ένα πλατύ κύμα φι­λελ­λη­νι­σμού σε όλο τον κόσμο. Βαθ­μιαία αυτοί οι δύο πα­ρά­γο­ντες, σε συν­δυα­σμό με τα συμ­φέ­ρο­ντα της Βρε­τα­νί­ας, Γαλ­λί­ας και Ρω­σί­ας στη Με­σό­γειο, οδή­γη­σαν τις με­γά­λες δυ­νά­μεις στην από­φα­ση να επι­βά­λουν την ελ­λη­νι­κή ανε­ξαρ­τη­σία στους Οθω­μα­νούς, εμπλε­κό­με­νοι ακόμα και στρα­τιω­τι­κά (Ναυ­μα­χία του Να­βα­ρί­νου).

2. Η πα­λαιό­τε­ρη και η νε­ό­τε­ρη θέση του ΚΚΕ. Ποια είναι η λάθος;

Λαμ­βά­νο­ντας υπόψη τα πα­ρα­πά­νω θε­ω­ρού­με τρα­γι­κό λάθος την προ­σέγ­γι­ση του ΚΚΕ, που ενώ υπο­στη­ρί­ζει τη σύν­θε­τη ονο­μα­σία, εντού­τοις λέει ότι «πρέ­πει να ορί­ζε­ται με αυ­στη­ρό γε­ω­γρα­φι­κό προσ­διο­ρι­σμό» και «να ξε­κα­θα­ρί­ζε­ται ταυ­τό­χρο­να ότι δεν υπάρ­χει μα­κε­δο­νι­κό έθνος, μα­κε­δο­νι­κή εθνό­τη­τα, μα­κε­δο­νι­κή γλώσ­σα, μα­κε­δο­νι­κός λαός». Μά­λι­στα, επι­ση­μαί­νει ότι «είναι ανι­στό­ρη­τα όλα αυτά, γιατί είναι η βάση του αλυ­τρω­τι­σμού, [επει­δή] αυτά εγεί­ρουν και ζη­τή­μα­τα μειο­νό­τη­τας, άρα και διεκ­δι­κή­σε­ων, δήθεν υπε­ρά­σπι­σης δι­καιω­μά­των» (βλέπε συ­νέ­ντευ­ξη του Γ.Γ. του ΚΚΕ, Δ. Κου­τσού­μπα, Ρι­ζο­σπά­στης, 3-4/2/2018, σελ. 7).

Έτσι, το ΚΚΕ, με αυτή τη θέση, αρ­νεί­ται ου­σια­στι­κά το δι­καί­ω­μα του εθνι­κού αυ­το­προσ­διο­ρι­σμού του γει­το­νι­κού λαού. Όμως, στο πα­ρελ­θόν, συ­νε­πές με την λε­νι­νι­στι­κή αντί­λη­ψη περί αυ­το­διά­θε­σης, ανα­γνώ­ρι­ζε την ύπαρ­ξη μα­κε­δο­νι­κού λαού, μα­κε­δο­νι­κής εθνό­τη­τας και μα­κε­δο­νι­κής γλώσ­σας, παρά το γε­γο­νός ότι η σύν­θε­ση του πλη­θυ­σμού είχε αλ­λά­ξει με τις ανταλ­λα­γές και με­τα­κι­νή­σεις, και γι’ αυτό είχε ανα­γνω­ρί­σει ως λάθος τη θέση του περί ανε­ξάρ­τη­της Μα­κε­δο­νί­ας. Δεν αρ­νιό­ταν, βέ­βαια, τον αυ­το­προσ­διο­ρι­σμό των σλα­βο­μα­κε­δό­νων εντός της ελ­λη­νι­κής επι­κρά­τειας.

Συ­γκε­κρι­μέ­να, σε κεί­με­νο δη­μο­σιευ­μέ­νο σε δύο συ­νέ­χειες, στον Ρι­ζο­σπά­στη, στις 24 και 25 Νο­εμ­βρί­ου 1932 και με τίτλο, «Με τους Μα­κε­δό­νες στη Μα­κε­δο­νία (υπε­ρά­σπι­ση των εθνι­κών μειο­νο­τή­των)», δια­βά­ζου­με, με­τα­ξύ άλλων, τα εξής πολύ εν­δια­φέ­ρο­ντα: «Χωρίς άλλο δεν υπάρ­χει άλλος λαός απ’ το μα­κε­δο­νι­κό – μέσα στη Βαλ­κα­νι­κή που να βα­σα­νί­στη­κε όσο αυτός. Πάνω από 50 χρό­νια βρί­σκε­ται κάτω από διαρ­κή διωγ­μό-εξό­ντω­ση. Στην αρχή ο βούρ­δου­λας της τούρ­κι­κης εξου­σί­ας, ύστε­ρα της ελ­λη­νι­κής και βουλ­γά­ρι­κης. Απ’ τη στιγ­μή που επε­νέ­βη­σαν η βουλ­γα­ρι­κή, σερ­βι­κή και ελ­λη­νι­κή κε­φα­λαιο­κρα­τία για να πά­ρουν υπό την “προ­στα­σία” τους Μα­κε­δό­νες, αρ­χί­ζει μια πιο τρανή συμ­φο­ρά. Η εποχή των συμ­μο­ρι­τών, ανταρ­τών και κο­μι­τα­τζή­δων θα πα­ρα­μεί­νει στην ιστο­ρία σαν μια πε­ρί­ο­δος άγριου πρω­το­φα­νούς διωγ­μού της μα­κε­δο­νι­κής μειο­νό­τη­τας. Ολό­κλη­ρες δε­κά­δες ετών, έσφα­ζαν, έκαιαν, σκό­τω­ναν, ρή­μα­ζαν σε βάρος του μα­κε­δο­νι­κού λαού». Και συ­νε­χί­ζει το άρθρο: «Μι­λά­νε λαν­θα­σμέ­να πολ­λές φορές για βουλ­γά­ρι­κη μειο­νό­τη­τα μέσα στην κα­πι­τα­λι­στι­κή Ελ­λά­δα ή για ελ­λη­νι­κή μειο­νό­τη­τα μέσα στην επί­σης κα­πι­τα­λι­στι­κή Βουλ­γα­ρία. Δεν είναι σωστό. Στη Μα­κε­δο­νία, τη βουλ­γα­ρο­κρα­τού­με­νη, την ελ­λη­νο­κρα­τού­με­νη, τη σερ­βο­κρα­τού­με­νη δεν υπάρ­χουν Έλ­λη­νες, ούτε Βούλ­γα­ροι, ούτε Σέρ­βοι. Υπάρ­χουν Μα­κε­δό­νες (φυ­σι­κά δεν μι­λά­με για εκεί­νους που εγκα­τα­στά­θη­καν τε­λευ­ταία στη Μα­κε­δο­νία). […] Η σλα­βι­κή τους γλώσ­σα, μοιά­ζει με τη βουλ­γά­ρι­κη μα δεν είναι ίδια. Ξέ­ρο­ντας τη μα­κε­δο­νι­κή γλώσ­σα μπο­ρείς οπωσ­δή­πο­τε να συ­νεν­νοη­θείς και με τους Σέρ­βους, όπως και με τους Βούλ­γα­ρους. Και τη γλώσ­σα αυτή τη μι­λά­νε και σή­με­ρα ακόμη πάνω από 100 χι­λιά­δες σαν γλώσ­σα τους μη­τρι­κή. Δεν ξέ­ρουν άλλη. Έχουν  τόσοι αιώ­νες πε­ρά­σει από τότε που εγκα­τα­στά­θη­κε το σλα­βι­κό στοι­χείο στη Μα­κε­δο­νία και κα­νέ­νας τους πια σή­με­ρα δεν ξέρει τί­πο­τα άλλο, παρά μο­νά­χα πως στον τόπο αυτό γεν­νή­θη­κε και σε αυτόν θα πε­θά­νει. Και πως ούτε Έλ­λη­νας, ούτε Βούλ­γα­ρος, ούτε Σέρ­βος είναι». Για να κα­τα­λή­ξει στο συ­μπέ­ρα­σμα πως «Δεν έχου­με να κά­νου­με με Έλ­λη­νες ή Βούλ­γα­ρους ή Σέρ­βους της Μα­κε­δο­νί­ας, παρά με μα­κε­δο­νι­κό λαό, με μα­κε­δο­νι­κή μειο­νό­τη­τα, που παρ’ όλα τα χτυ­πή­μα­τα, παρ’ όλες τις κα­τα­πιέ­σεις δια­τη­ρεί την οι­κο­νο­μι­κή και εθνι­κή της οντό­τη­τα, τον ιδιαί­τε­ρο πο­λι­τι­σμό της. Έχει εν τοιαύ­τη πε­ρι­πτώ­σει και εθνι­κή συ­νεί­δη­ση ο μα­κε­δο­νι­κός λαός; Το πράγ­μα είναι πολύ φα­νε­ρό μα και απο­δεί­χνε­ται και από ντο­κου­μέ­ντα».

Αντί­θε­τα, η ση­με­ρι­νή θέση του ΚΚΕ, σε αντι­δια­στο­λή με τα πα­ρα­πά­νω, συ­ντάσ­σε­ται ου­σια­στι­κά από την σκο­πιά του «εθνι­κού πο­λι­τι­σμού», όπως αυτός δια­μορ­φώ­νε­ται από την κυ­ρί­αρ­χη τάξη.

3. Η λε­νι­νι­στι­κή θέση για το δι­καί­ω­μα των λαών στην αυ­το­διά­θε­ση

Ο Λένιν, με αφορ­μή το γλωσ­σι­κό ζή­τη­μα στην Ρωσία, ασκεί σκλη­ρή κρι­τι­κή στους φι­λε­λεύ­θε­ρους αστούς που το­πο­θε­τού­νταν στο ζή­τη­μα από την σκο­πιά του «εθνι­κού πο­λι­τι­σμού», χα­ρα­κτη­ρί­ζο­ντάς το «αστι­κή απάτη». Και το χα­ρα­κτή­ρι­ζε αστι­κή απάτη για το λόγο ότι συ­γκα­λύ­πτει το γε­γο­νός της ύπαρ­ξης εντός του εθνι­κού πο­λι­τι­σμού δυο βα­σι­κά αντι­μα­χό­με­νων πο­λι­τι­σμών. Αυτόν της κυ­ρί­αρ­χης τάξης, σε αντι­πα­ρά­θε­ση με την ύπαρ­ξη, έστω και σε υπο­τυ­πώ­δη μορφή, του δη­μο­κρα­τι­κού και με σο­σια­λι­στι­κά στοι­χεία πο­λι­τι­σμού των κυ­ριαρ­χού­με­νων. Αυτή ακρι­βώς η με­θο­δο­λο­γία διά­κρι­σης δίνει στους μαρ­ξι­στές την δυ­να­τό­τη­τα να μι­λή­σουν από την σκο­πιά της ερ­γα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας και του «διε­θνι­κού πο­λι­τι­σμού του πα­γκό­σμιου ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος».

Για τον Λένιν, «Το σύν­θη­μα της ερ­γα­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας δεν είναι ο ‘’ε­θνι­κός πο­λι­τι­σμό­ς’’, μα ο διε­θνι­κός πο­λι­τι­σμός του δη­μο­κρα­τι­σμού και του πα­γκό­σμιου ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος» (βλ. Lenin, Το δι­καί­ω­μα των εθνών για την αυ­το­διά­θε­σή τους: Κρι­τι­κά ση­μειώ­μα­τα πάνω στο εθνι­κό ζή­τη­μα, https://praxisreview.gr/v-i-lenin-το-δι­καί­ω­μα-των-εθνών-για-αυ­το­διά­θε7). Αντί­θε­τα, το ΚΚΕ, έχει την τάση, όπως και με το θέμα της ταυ­τό­τη­τας φύλου, να θέλει να κα­θο­ρί­ζει εκεί­νο πως θα προσ­διο­ρί­ζο­νται οι άλλοι και όχι οι άμεσα εν­δια­φε­ρό­με­νοι. Αυτό έχει ως συ­νέ­πεια να συ­ντάσ­σε­ται, έστω και αν δεν είναι στις προ­θέ­σεις του, με τον κυ­ρί­αρ­χο ελ­λη­νι­κό εθνι­κι­σμό, απαρ­νού­με­νο στην πράξη την λε­νι­νι­στι­κή θέση για το δι­καί­ω­μα τον εθνών στην αυ­το­διά­θε­ση. Όμως, όποιος/-α θέλει να λέ­γε­ται Αρι­στε­ρός, δεν μπο­ρεί να αφαι­ρεί το δη­μο­κρα­τι­κό δι­καί­ω­μα κα­νε­νός στον αυ­το­προσ­διο­ρι­σμό.

Εν κα­τα­κλεί­δι, αν δεν με­λε­τή­σου­με και δεν κα­τα­νο­ή­σου­με την ιστο­ρι­κή δια­μόρ­φω­ση ενός λαού, δεν θα κα­τα­λά­βου­με για ποιο λόγο διεκ­δι­κεί να φέρει αυτό το όνομα. Δεν θα κα­τα­νο­ή­σου­με ότι δεν είναι ένα έθνος που εμ­φα­νί­στη­κε τώρα, αλλά έχει του­λά­χι­στον ένα αιώνα εθνι­κή ζωή και πως η κρα­τι­κή χει­ρα­φέ­τη­ση των γει­τό­νων μας, έγινε με την ίδρυ­ση της Λαϊ­κής Δη­μο­κρα­τί­ας της Μα­κε­δο­νί­ας, το 1945, στο πλαί­σιο της Γιου­γκο­σλά­βι­κης Ομο­σπον­δί­ας, η οποία όμως δια­λύ­θη­κε και άρα ο λαός αυτός διεκ­δι­κεί να έχει το όνομα με βάση το οποίο με­γά­λω­σαν και έμα­θαν αρ­κε­τές γε­νιές.