Ποίηση και Επανάσταση, μια αναφορά στον Οκτώβρη και τα υστερνά (του Κίμωνα Ρηγόπουλου)

Η ΟΚΔΕ και η εφημερίδα “Εργατική Πάλη” ευχαριστεί τον σύντροφο Κίμωνα Ρηγόπουλο για το άρθρο,
«Ποίηση και Επανάσταση, μια αναφορά στον Οκτώβρη και τα υστερνά» που μας έδωσε για δημοσίευση.

 –

Ποίηση και Επανάσταση, μια αναφορά στον Οκτώβρη και τα υστερνά

 –

Ξεκινώ  μ’  ένα περιστατικό, μιαν ‘ασύμπτωτη σύμπτωση’ για κάποιον ανυποψίαστο, που κορυφώνει δραματικά τη ρήξη μιας πυρετικής σχέσης. Μιλώ για τη σχέση της ποίησης και των ποιητών με την Οκτωβριανή Επανάσταση ως τον άδοξο εκφυλισμό της .

 Στις 21 Απριλίου του 1930 και στο κρατικό τσίρκο της Μόσχας, ανεβαίνει το έργο του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι  «Η Μόσχα στις φλόγες» Το έργο αυτό, ολοκληρωτικά στρατευμένο στην υπόθεση της επανάστασης, γράφτηκε από τον ποιητή ως φόρος τιμής στην επανάσταση του 1905, το προανάκρουσμα δηλαδή του κατακόκκινου Οκτώβρη. Στο ανέβασμα του έργου του απουσίαζε ο συγγραφέας διότι μόλις πριν μια εβδομάδα είχε αυτοκτονήσει. Τι σημαίνει αυτό; Πώς ένας δημιουργός, που καταφάσκει με όλο του το είναι την επανάσταση, τις απεριόριστες δυνατότητες της ζωής, αρνείται να ζήσει; Πώς ένας πυρακτωμένος από τις ιδέες της επανάστασης ποιητής σφραγίζει με το απονενοημένο το νόημά της; Μεσολάβησε φυσικά ο πνιγηρός σταλινισμός. Σε αυτό κανείς νοήμων άνθρωπος δεν μπορεί πια να διαφωνήσει. Όμως δεν πρόκειται μόνο  γι’ αυτό. Δεν συμφέρει την επανάσταση και τους επαναστάτες η συρρίκνωση του προβλήματος και η συσταλτική ερμηνεία του. Πρόκειται για το μεγάλο πρόβλημα που θέτει η μακρά συνοδοιπορία των ποιητών και της ποίησης με ό, τι ρευστοποιείται από ιδέες σε πράξη , κατά την εμπράγματη μετάβαση προς τον κομμουνισμό. Και είναι κάτι που το έθεσε ως πρόβλημα ο Τρότσκι  διερευνώντας ενορατικά τη διαδρομή από το αυστηρά αναγκαίο και το αυστηρά χρήσιμο ως την χωρίς εξαναγκασμούς ομορφιά. Τιμώντας τη μνήμη του αυτόχειρα ποιητή Σεργκέι Γεσένιν, το 1925, ο Τρότσκι έλεγε: Ο Γεσένιν υπήρξε ένας άνθρωπος τρυφερός , εσωτερικός και λυρικός. Η Επανάσταση είναι όμως πάντοτε επική και δημόσια. Ακριβώς πάνω σε αυτό το τεντωμένο σχοινί αυτής της αδήριτης αντίφασης περπάτησαν  και ο λυρικός Γεσένιν και ο ‘επικός’ Μαγιακόφσκι. Γιατί και τα κρουστά όργανα του έπους μπορούν να ηχήσουν  παράτονα, σχεδόν βάρβαρα, χωρίς τη γλυκιά συνοδεία της εξημερωτικής λύρας. Γράφει πάνω σ’ αυτό ο Γεσένιν: «Για τον Οκτώβρη θα’ δινα και τη ζωή μου. Μόνο τη λύρα μου τη λατρευτή δεν θα τη χάριζα»

Το δίλημμα, φίλος ή εχθρός της επανάστασης, θα μπαίνει ως ερώτημα πάντοτε κάθετα. Και κανείς δεν μπορεί στρεψόδικα να το αποφύγει. Η ποίηση όμως αδυνατεί από τη φύση της να περιοριστεί σε διαζεύξεις. Και αυτό δεν συμβαίνει από κάποιον δήθεν καιροσκοπισμό του ποιητή,  αλλά από την ανάγκη του να απαντήσει στο επείγον με όρους αιωνιότητας. Το υλικό του ποιητή είναι η έντεχνη αμφιβολία του που την κάνει προωθητική σκέψη της επανάστασης η ίδια η επανάσταση. Ο ποιητής εξορύσσει το ανθρώπινο των ανθρώπων και η επανάσταση το επεξεργάζεται. Ό, τι δεν αποσιωπάται επειδή το ‘έσκιαζε η φοβέρα’ είναι η ευλογημένη συμβολή της ποίησης στον  προς την κομμουνιστική κοινωνία πορευόμενο κόσμο.

 Η επανάσταση οφείλει να αντλήσει την άυλη ύλη από αυτούς τους «εκ γενετής απροστάτευτους» Αν αυτό δεν συμβεί καμιά επανάσταση δεν μακροημερεύει, καμιά επανάσταση δεν είναι και τόσο επανάσταση. Κανείς από τους ιδιωματικούς άρχοντες και κουρελήδες, τους ποιητές, δεν περισσεύει στην πατρίδα των ευγενών ψυχών. Αυτοί οι χαρισματικοί πολυτραυματίες της χαμοζωής που την εξωθούν στα έσχατα όρια του εξανθρωπισμού μας, είναι οι sine gua non συνοδοιπόροι στην έφοδό μας στον ουρανό. Ο πολιτισμός άλλωστε δεν είναι κάποια μερεμέτια που αναπαλαιώνουν τη βαρβαρότητα, κάποιες κομψές παρεμβάσεις στο απάνθρωπο στερέωμα του καπιταλισμού. Είναι ο καθολικός τρόπος οικοδόμησης του κομμουνισμού και, κυρίως, οι σχέσεις μεταξύ αυτών που αναλαμβάνουν εθελοντικά τούτο το έργο.

«Προλεταριακή τέχνη δεν θα υπάρξει πραγματικά ποτέ γιατί το προλεταριακό καθεστώς είναι πρόσκαιρο και μεταβατικό» Αυτή είναι η παρακαταθήκη του Τρότσκι σχετικά με την τέχνη. Όταν όμως η σταλινική γραφειοκρατία, καταργώντας την εξουσία των σοβιέτ και «ξεχνώντας» το καθήκον της μετάβασης, αποφάσισε το προσωρινό να το εκτρέψει σε αιώνιο, θα έπρεπε να ανακαλύψει και τους πρόθυμους να υμνήσουν τα έργα και τις ημέρες της ποιητές. Και όπως κάθε σφετεριστής πράττει για να διαιωνίσει τα προνόμιά του, «αγκάλιασε» τους απολογητές του καθεστώτος και έστειλε στο πυρ το εξώτερον εκείνους τους ποιητές που δεν ήταν διατεθειμένοι να παζαρέψουν με την εύνοια του σταλινισμού την φωτιά που τους έκαιγε τα σωθικά. Ο Ζντανοφισμός υπήρξε η καρικατούρα των κατ’ «επιθυμίαν» τους και κατά παραγγελίαν ποιητών. Μια εργολαβία αγιογραφίας για την οποία αρκούσε το διαβατήριο της οσφυοκαμψίας και απουσίαζε εντελώς το ζητούμενο μιας οικουμενικής αρμονίας, που δεν μπορεί να κωδικοποιηθεί σε μια συγκυριακή και με το αζημίωτο στράτευση. Η περίφημη ‘σύγκλιση του ποιητή και του εργάτη’ δεν επιτυγχάνεται με αναγκαστικά διατάγματα ούτε το έργο του ποιητή μπορεί να μετρηθεί με την ιδιοτελή μεζούρα της κομματικής γραφειοκρατίας. Και είναι τουλάχιστον προσβολή για το ταμείο της συμπαντικής ομορφιάς, που γι’ αυτό φροντίζει ο ποιητής,  οι κομματικοί Μέδικοι να προστατεύουν και να εξορίζουν καλλιτέχνες σύμφωνα με τα συμφέροντα της θλιβερής αυτοσυντήρησής τους. Άλλο πράγμα το: είμαι με την επανάσταση και άλλο το: κατασκευάζω αισθητικό ρεύμα και καλλιτέχνες που το υπηρετούν.

«…Και επειδή ποτέ δεν είπαμε τίποτα

     δεν μπορούμε πια να πούμε τίποτα»     Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι

Για τον εθισμό στη σιωπή μας μιλάει ο Μαγιακόφσκι. Στην καθεστωτικά επιβεβλημένη σιωπή. Αν την αποδεχτείς θα απολαμβάνεις πιθανόν ως ανδράποδο κάποια μπόνους από το στρωμένο τραπέζι της εξουσίας. Θα φθέγγεσαι και θα γρυλίζεις όταν σου το ζητούν κάποια ΖΗΤΩ, ΖΗΤΩ, ΖΗΤΩ. Τι σχέση μπορεί να έχει όλο αυτό με την ποίηση; Τι σχέση μπορεί να έχει όλο αυτό με την επανάσταση;

Ο ποιητής δεν είναι κάποιος με το ταλέντο να σκαρώνει στίχους. Είναι η κατάσταση των πραγμάτων, η συμπυκνωμένη εμπειρία της ανθρώπινης περιπέτειας.

–

«Η ζωή προχωράει γοργά μα κανείς δεν μου γνέφει

   σε βλέμμα κανένα δεν συναντώ παρηγοριά»,    Σεργκέι Γεσένιν

 –

«Η βάρκα του έρωτα συντρίφτηκε πάνω στην καθημερινότητα», Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι

–

Για να μη συντριφτεί η βάρκα του έρωτα μαζί με την επιβαίνουσα επανάσταση στα βράχια της καθημερινότητας, για να συναντά την παρηγοριά το βλέμμα του ποιητή, για να μην μετεωρίζεται αδέξια το επόμενο βήμα μας προς τον κομμουνισμό, χρειάζεται η δική μας επάρκεια. Δεν υπάρχει γνώση χωρίς επίγνωση, όραμα χωρίς το προοικονομημένο δείγμα γραφής του στις σχέσεις μας. Και η ποίηση σε αυτή την ευλογημένη περιπέτεια είναι ο ασφαλής οδηγός και ιχνηλάτης του αποφασισμένου οδοιπορικού μας.

–

Κίμων Ρηγόπουλος