Καταλονία: Ιστορικές πολιτικές εξελίξεις – Σεισμός στην καρδιά της ΕΕ

Καταλονία: Ιστορικές πολιτικές εξελίξεις – Σεισμός στην καρδιά της ΕΕ

–

Από την Εργατική Πάλη Οκτωβρίου

–

Το μεταφρανκικό Σύνταγμα του 1978 άφησε σχεδόν ανέγγιχτο το ιστορικά άλυτο «εθνικό ζήτημα» των λαών της Ιβηρικής Χερσονήσου. Με τη συμβολή του Κομμουνιστικού Κόμματος και του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ισπανίας (συμφωνίες της Μονκλόα) επιβλήθηκε η «κοινωνική ειρήνη», αφήνοντας ανέγγιχτο τον φρανκικό κρατικό μηχανισμό (στρατός, αστυνομία, εκκλησία, δικαστικό σώμα) και φυσικά τη μοναρχία, εγγυήτρια δύναμη της «μίας και αδιαίρετης Ισπανίας», με πολιτικά ανταλλάγματα που περιλάμβαναν την πολιτική αμνηστεία, τη νομιμοποίηση των πολιτικών κομμάτων κ.λπ. Ένα χρόνο νωρίτερα, στις 29 Σεπτέμβρη του 1977, είχε προηγηθεί η προσωρινή επαναλειτουργία της Τζενεραλιτάτ της Καταλονίας[1] και η άρση της απαγόρευσης της καταλανικής γλώσσας.[2]

Το 2006, ύστερα από μακρόχρονες διαπραγματεύσεις μεταξύ της καταλανικής κυβέρνησης του Αρτούρ Μας και του πρωθυπουργού Λουίς Θαπατέρο για διεύρυνση της αυτονομίας, ψηφίζεται το νέο Καθεστώς Αυτονομίας της Καταλονίας από το Ισπανικό Κοινοβούλιο και την Τζενεραλιτάτ, ενώ εγκρίνεται και με δημοψήφισμα από το λαό της Καταλονίας με 73,9% ψήφους υπέρ. Το Λαϊκό Κόμμα θα ψηφίσει κατά και θα καταγγείλλει σαν αντισυνταγματικό το νέο καθεστώς, οδηγώντας, μετά την άνοδο του Μαριάνο Ραχόι στην εξουσία, την υπόθεση στο Συνταγματικό Δικαστήριο.

Εδώ ξεκινά ουσιαστικά και η νεότερη ιστορία της σύγκρουσης μεταξύ Μαδρίτης και Βαρκελώνης για την ανεξαρτησία της Καταλονίας. Το 2010 το Συνταγματικό Δικαστήριο (Σ.Δ.) κατήργησε 14 από τα 223 άρθρα του Καθεστώτος Αυτονομίας, ενώ επανερμήνευσε άλλα 27 και αρνήθηκε νομική αξία στην έννοια «καταλανικό έθνος».

Η ταπεινωτική απόφαση του Σ.Δ. συνέπεσε χρονικά με το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, που προκάλεσε τριγμούς στην ισπανική οικονομία (φούσκα ακινήτων, χρεοκοπημένο τραπεζικό σύστημα). Η εφαρμογή δραστικών εσωτερικών «μνημονίων» για την κοινωνικοποίηση των ζημιών και τη σωτηρία των τραπεζών[3] ενάντια στους εργαζόμενους οδήγησε στο κίνημα των «αγανακτισμένων» (Movimiento 15-M) που ξέσπασε σε όλη την Ισπανία στις 15 Μαϊου 2011.

Το κίνημα μεταμόρφωσε τον πολιτικό χάρτη, ριζοσπαστικοποίησε και μετατόπισε στα αριστερά την ισπανική κοινωνία και έγινε καθοριστικός παράγοντας των εξελίξεων. Είναι βρίσκονται πραγματικές ρίζες των σημερινών εξελίξεων. Το κίνημα έφερε απότομα τις μάζες στο προσκήνιο, τρόμαξε την οικονομική και πολιτική ελίτ, ευνόησε την αλλαγή των κοινωνικών συσχετισμών υπέρ της εργατικής τάξης, που βγήκε μαζικά στο δρόμο ενάντια στις περικοπές σε υγεία, παιδεία, μισθούς, ανεργία κ.λπ. Στην Καταλονία, οι κοινωνικές δαπάνες μεταξύ 2009-2015 είχαν μειωθεί κατά 26%, ενώ εκτινάσσονταν τα χρέη και οι εξώσεις. Αναπτύχθηκε επίσης ένα μεγάλο κίνημα κατά των εξώσεων,[4] με την κύρια φυσιογνωμία του, Άντα Κολάου, να εκλέγεται δήμαρχος Βαρκελώνης το Μάιο του 2015.

Πολιτικά τέκνα αυτών των εξελίξεων είναι το PODEMOS στην Ισπανία και το CUP (Υποψηφιότητα Λαϊκής Ενότητας – αντικαπιταλιστική αριστερά) στην Καταλονία. Στο βαθμό που οι ελίτ δεν μπόρεσαν να τα πνίξουν εν τη γενέσει, προσπάθησαν να τα εξημερώσουν και να τα ξεδοντιάσουν πολιτικά. Εκεί που δεν μπόρεσαν (Καταλονία) αναγκάστηκαν να γίνουν συνομιλητές τους και να υιοθετήσουν κομμάτια του προγράμματός τους.

Δικαίωμα στην Αυτοδιάθεση – Δημοκρατία (Republica) – Ιστορικό αίτημα της Αριστεράς

Στις 11-09-2012, εθνική ημέρα της Καταλονίας, 1,5 εκατ. Καταλανοί διαδήλωσαν στη Βαρκελώνη. Η οικονομική κρίση, η άνοδος των αγώνων και η ταπείνωση από το Ισπανικό Κράτος επανέφεραν στο προσκήνιο το ιστορικό αίτημα της αυτοδιάθεσης/ανεξαρτησίας που είναι συνδεδεμένο με τις μνήμες της επανάστασης και του εμφυλίου (1936-1939) και του αντιδικτατορικού αγώνα.[5] Η κυβέρνηση του Αρτούρ Μας εγκλωβίστηκε μπροστά στην κινητοποίηση των μαζών. Στις εκλογές του 2012 το κόμμα του, Σύγκλιση και Ενότητα (CiU), έχασε 12 έδρες και η Καταλανική Δημοκρατική Αριστερά (ERC, ιστορικό κόμμα της ανεξαρτησίας, ίδρυση 1931) ήρθε δεύτερη με 21 έδρες. Παρά την άρνηση της Μαδρίτης στο αίτημα για πραγματοποίηση δημοψηφίσματος αυτοδιάθεσης και τον προκαταβολικό χαρακτηρισμό του ως παράνομο από το Σ.Δ., το δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε στις 9-11-2014. Συμμετείχαν 2,3 εκατομμύρια (37% των εγγεγραμμένων), με το το 80,76% να τάσσονται υπέρ της ανεξαρτησίας.

Στις επόμενες εκλογές, το 2015, οι δυνάμεις της CUP διπλασιάστηκαν (10 έδρες, 336.375 ψήφοι) και το κόμμα έγινε καθοριστικός παράγοντας των εξελίξεων. Στήριξε την νέα κυβέρνηση (Μαζί για το ΝΑΙ, συμμαχία CiU και ERC) με τον όρο να απομακρυνθεί ο Αρτούρ Μας και να πραγματοποιηθεί νέο δημοψήφισμα. Νέος πρόεδρος γίνεται ο Πουτζντεμόντ και στις 8-9-2016 ψηφίζεται νόμος που ορίζει πως εάν κερδίσει το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα θα υπάρξει διακήρυξη της ανεξαρτησίας.

1η Οκτώβρη – Γενική Πολιτική Απεργία 3 Οκτώβρη – Γεγονότα ιστορικής σημασίας

Η κυβέρνηση Ραχόι έκανε σαφές πως δεν θα επέτρεπε με κανέναν τρόπο την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Η κλιμακούμενη καταστολή (δικαστικές διώξεις 500 δημάρχων, κατασχέσεις λογαριασμών, συλλήψεις κυβερνητικών στελεχών, εισβολή σε γραφεία οργανώσεων και κατάσχεση υλικού, αποστολή 6.000 αστυνομικών στη Βαρκελώνη, βάρβαρη εισβολή στα εκλογικά κέντρα με 800 τραυματίες) είχε επίσης στόχο να «κοντύνει» το μοναδικό ένοπλο σώμα που διαθέτει η καταλανική κυβέρνηση, τους Mossos d’Esquadra, ο αρχηγός του οποίου κατηγορήθηκε για ανταρσία και κλήθηκε στις 2-10 στην εισαγγελία της Μαδρίτης για απολογία.

Η αστική πολιτική ηγεσία στην Καταλονία, παρ’ ό,τι είχε χρόνο να προετοιμάσει την αυτοάμυνά της μπροστά σε όλα τα ενδεχόμενα, ακολούθησε μια ήπια, ειρηνόφιλη τακτική. Όμως σε πολλές γειτονιές φτιάχτηκαν με πρωτοβουλία της άκρας αριστεράς οι «Επιτροπές Υπεράσπισης του Δημοψηφίσματος» καθώς και το κίνημα «Ανοιχτά Σχολεία», με σημαντική συμμετοχή εκπαιδευτικών, που οργάνωσε την παραμονή στα σχολεία ως την 1η Οκτώβρη. Αυτές οι μορφές αυτοοργάνωσης έγιναν ο κορμός πάνω στον οποίο στηρίχθηκε η μαζική αντίσταση του κόσμου την ημέρα του δημοψηφίσματος. Μπόρεσαν να ψηφίσουν 2.262.424 άνθρωποι (συμμετοχή 42,5%) ενώ πάνω από 700.000 δεν μπόρεσαν να ψηφίσουν. Το 90% (2.020.144) ψήφισε υπέρ της Ανεξαρτησίας, κατά ψήφισε το 7,8% (176.566 ) και 2% των ψήφων ήταν λευκές (45.586).

Στις 3-11 παρέλυσε την χώρα μια ιστορική Πολιτική Γενική Απεργία που κάλεσαν τα συνδικάτα (CGT, CNT, COS, I-CSC, IAC) της Καταλονίας, με τεράστιες συγκεντρώσεις πρωί-βράδυ. Μόνο το απόγευμα στη Βαρκελώνη διαδήλωσαν πάνω από 1 εκατ. άνθρωποι.

Η απάντηση της Μαδρίτης την ίδια ημέρα ήρθε από τα… ανάκτορα. Με λόγο που έβγαλε στον «ισπανικό λαό», ο βασιλιάς Φίλιππος εκτόξευσε απειλές κατά της ανεξαρτησίας και προετοίμασε τον κόσμο για μεγαλύτερη ένταση της καταστολής (πέρα από την εφαρμογή του άρθρου 155 του Συντάγματος που μπορεί να καταλύσει την αυτονομία μιας επαρχίας σε σε περίπτωση που πλήττεται η εθνική κυριαρχία). Ο μονάρχης θύμισε τα λόγια του Μανουέλ Αθάνια[6] τον Ιούλη του 1937: «είναι ένας νόμος της ισπανικής ιστορίας, η αναγκαιότητα να βομβαρδίζει τη Βαρκελώνη κάθε 50 χρόνια».

Η κυβέρνηση έδωσε παράταση στη διαμονή των κατασταλτικών σωμάτων στην Καταλονία, τα οποία προβλέπεται να αυξηθούν. Νέα απόφαση του Σ.Δ., στο οποίο προσέφυγαν βουλευτές του Σ.Κ. Καταλονίας, ανέστειλε τη συνεδρίαση του κοινοβουλίου της Καταλονίας που ήταν προγραμματισμένη για τις 9-10, ημέρα στην οποία αναμενόταν η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας. Η καταλανική κυβέρνηση δήλωσε ότι η συνεδρίαση θα πραγματοποιηθεί κανονικά. Η πίεση γίνεται ακόμα πιο ασφυκτική, με οργανωμένη «ανταρσία» μεγάλων επιχειρήσεων, που δηλώνουν πως θα φύγουν από την Καταλονία σε περίπτωση ανεξαρτησίας. Το υπουργείο Οικονομικών της Ισπανίας θα εκδώσει διάταγμα που θα επιτρέπει στις επιχειρήσεις και στις τράπεζες που έχουν έδρα στην Καταλονία να μπορούν να αλλάζουν έδρα χωρίς τη σύγκληση συνέλευσης των μετόχων τους.

Σε όλους έχει γίνει πια σαφές πως «ανάμεσα σε δύο ίσα δίκαια αποφασίζει η βία».[7] Η αστική ηγεσία στη Βαρκελώνη έχει τρεμάμενα χέρια, όμως η κατάσταση γι’αυτή είναι «μπρός γκρεμός και πίσω ρέμα». Οι τεράστιες κινητοποιήσεις δυναμώνουν την εργατική τάξη και μπορούν να την βοηθήσουν να χτίσει μια δική της στέρεη ηγεσία, ικανή να συγκρουστεί αποφασιστικά με τη Μαδρίτη και να επιβάλλει το δικό της πρόγραμμα.

–

Paulin Bubullima

–

1. Θεσμός αυτοκυβέρνησης της Καταλονίας. Δημιουργείται το 1289 (ως κομμάτι του Βασιλείου της Αραγονίας, 1162-1716). Η πρώτη διάλυσή της γίνεται το 1714, ενώ το 1931 γίνεται η πρώτη αποκατάσταση της. Στις 6-10-1934 ο πρόεδρός της Λούις Κομπάνς διακηρύσσει το πρώτο καταλανικό ανεξάρτητο κράτος το οποίο διαρκεί μόλις λίγες ώρες. Συλλαμβάνεται ο ίδιος και η κυβέρνησή του, ενώ σκοτώνονται 46 άτομα. Η Τζενεραλιτάτ θα επανασυσταθεί υπό την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Επανάστασης το 1936, για να διαλυθεί εκ νέου το 1939 με την επικράτηση των φασιστών του Φράνκο. Επανασυστήνεται ως όργανο αυτοδιοίκησης το 1977, ενώ το 1979 η περιοχή αποκτά καθεστώς αυτονομίας, το οποίο διευρύνεται το 2006.
2. Σειρά νόμων από το 1941 απαγορεύουν την καταλανική γλώσσα σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής, ακόμα και στην φυλακή! Κατά την κατάσχεση του λογοτεχνικού περιοδικού APLEC το 1952, που κυκλοφόρησε στα καταλανικά, ο κυβερνήτης της Βαρκελώνης Φελίπε Αθέδο είπε στους εκδότες: «Πιστεύετε πως κάναμε πόλεμο για να είναι δημόσια η χρήση των καταλανικών»;
3. Το 2008 δημιουργείται το Ταμείο Τραπεζικής Αναδιάρθρωσης, το οποίο «καθάρισε» το τραπεζικό σύστημα μέσω συγχωνεύσεων και «φθηνού δανεισμού» 100 δισ. από την ΕΕ. Από τις 45 αποταμιευτικές τράπεζες το 2010, απομένουν το 2015 μόνο δύο.
4. Από το 2012 γίνονται στην Ισπανία καθημερινά 517 βίαιες δικαστικές εξώσεις κατά μέσο όρο. Την περίοδο 2008-2012 είχαν φτάσει συνολικά τις 171.110.
5. Με πάνω από 144.000 εξαφανισμένους στη διάρκεια της δικτατορίας, η Ισπανία είναι η δεύτερη χώρα στον κόσμο σε αριθμό εξαφανισθέντων μετά την Καμπότζη του Πολ Ποτ. Τον Απρίλιο του 2017 υπολογίστηκε πως υπήρχαν 2.457 κοινοί τάφοι σε όλη την Ισπανία, εκ των οποίων 1.221 συνεχίζουν να είναι ακόμα κλειστοί και 250 καλυμμένοι από «δημόσια έργα». Μόνο οι 54.000 εξαφανισμένοι στην Ανδαλουσία ξεπερνούν τους συνολικούς εξαφανισμένους σε Χιλή, Αργεντινή και Γουατεμάλα.
6. Μανουέλ Αθάνια (1880-1940), ισπανός πολιτικός και συγγραφέας, πρόεδρος της Β΄ Δημοκρατίας (1936-1939).

[7]. Κ. Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ. 1, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2006, σ. 246.