Ιστορία: 36 χρόνια από την εργατική εξέγερση του Αυγούστου 1980 στην Πολωνία
36 χρόνια από την εργατική εξέγερση του Αυγούστου 1980 στην Πολωνία
Η τελευταία μεγάλη ευκαιρία για την πολιτική επανάσταση
–
Τη δεκαετία του 1960, η 4η Διεθνής προσπαθώντας να σκιαγραφήσει την πορεία της παγκόσμιας επανάστασης, τη διέκρινε σε τρεις βασικούς τομείς, διαλεκτικά συνδεδεμένους:
α) Την επανάσταση στις ιμπεριαλιστικές/ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.
β) Την αντιαποικιακή επανάσταση.
γ) Την επανάσταση στην ΕΣΣΔ και στις χώρες επιρροής της, δηλαδή στα εκφυλισμένα/παραμορφωμένα εργατικά κράτη. Σ’ αυτές τις χώρες η επανάσταση θα ήταν πολιτική και όχι κοινωνική. Δηλαδή δεν θα είχε τον σκοπό της μεταβίβασης των μέσων παραγωγής από την αστική τάξη στην εργατική [τα μέσα παραγωγής ήταν ήδη κρατική ιδιοκτησία και η αστική τάξη είχε απαλλοτριωθεί σ’ αυτές τις χώρες – αυτή η εθνικοποιημένη οικονομία, που μπορούσε έτσι να λειτουργήσει σχεδιασμένα, ήταν η βάση των κοινωνικών κατακτήσεων της Οκτωβριανής Επανάστασης, που ήταν ακόμα υπαρκτές]. Αλλά τη μεταβίβαση της πολιτικής εξουσίας από τα χέρια μιας γραφειοκρατικής κάστας με ιδιαίτερα συμφέροντα στα χέρια της εργατικής τάξης οργανωμένης σε εργατικά συμβούλια (Σοβιέτ).
Από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά σημειώθηκαν αρκετές αντιγραφειοκρατικές εξεγέρσεις/επαναστάσεις (Ανατολική Γερμανία 1953, Ουγγαρία 1956, Πολωνία 1956, 1970, 1976), με κορυφαία την «Άνοιξη της Πράγας» το 1968, η οποία καταπνίγηκε αιματηρά από τα τανκς της γραφειοκρατίας του Κρεμλίνου.
Η τελευταία ευκαιρία –και μία από τις σημαντικότερες– για την πολιτική αντιγραφειοκρατική επανάσταση εκδηλώθηκε στην Πολωνία το 1980.
Οι πολωνοί εργάτες, ήδη από την εξέγερση του ’76, είχαν ξεκινήσει τη δημιουργία ενός παράνομου δικτύου συνδικάτων στις μεγάλες επιχειρήσεις της χώρας με βασικό όργανο την Επιτροπή Εργατικής Άμυνας. Το 1980, η πολωνική κυβέρνηση επιβάλλει νέες αυξήσεις στις τιμές βασικών προϊόντων. Το καλοκαίρι απεργίες ξεσπάνε σε διάφορες μεγάλες επιχειρήσεις, με σημαντικότερη αυτήν στα ναυπηγεία του Γκντανσκ. Τα 21 αιτήματα των απεργών του Γκντανσκ αποτελούν ένα αρκετά προωθημένο ντοκουμέντο. Απαιτούν πλήρη συνδικαλιστικά δικαιώματα για την εργατική τάξη, αυξήσεις στους μισθούς, αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή, ελευθερία του τύπου και ελευθερία πρόσβασης σ’ αυτόν κάθε εργαζόμενου ή ομάδας εργαζομένων, μείωση των προνομίων της αστυνομίας και των γραφειοκρατών, απελευθέρωση των συλληφθέντων απεργών κ.ά. Οι απεργίες επεκτείνονται σε όλη τη χώρα και με επίκεντρο την περιοχή του Γκντανσκ συνοδεύονται από καταλήψεις εργοστασίων. Η κυβέρνηση αναγκάζεται να υποχωρήσει κάτω από την πίεση του κινήματος και υπογράφει τα 21 αιτήματα των απεργών. Η ίδρυση της «Αλληλεγγύης», του μεγαλύτερου ανεξάρτητου εργατικού συνδικάτου στις χώρες του «ανατολικού μπλοκ», είναι γεγονός.
Για τους επόμενους 18 μήνες το πολωνικό προλεταριάτο βιώνει πρωτόγνωρες ελευθερίες αλλά και διαδικασίες πολιτικοποίησης. Η οργανωτική δύναμη της «Αλληλεγγύης» ξεπερνά τα 10 εκ. εργάτες, τη στιγμή που το κυβερνητικό ΠΕΕΚ (Πολωνικό Ενοποιημένο Εργατικό Κόμμα) αριθμεί 3,5 εκ., ενώ πολλά μέλη της βάσης του είναι ταυτόχρονα και μέλη της «Αλληλεγγύης». Αντιπολιτευόμενες πολιτικές ομάδες σχηματίζονται για πρώτη φορά, με κάποιες από αυτές να εγγράφουν στο πρόγραμμά τους αιτήματα όπως ο εργατικός έλεγχος, η αυτοδιαχείριση και με σαφή κατεύθυνση προς την ολοκλήρωση της πολιτικής αντιγραφειοκρατικής επανάστασης. Στο ΠΕΕΚ ξεσπά κρίση με αποτέλεσμα την παραίτηση του γ.γ. του κόμματος Γκιέρεκ. Παρ’ όλα αυτά οι μετριοπαθείς ηγέτες της «Αλληλεγγύης», με επικεφαλής τον Λεχ Βαλέσα (πρωταγωνίστησε στην απεργία των ναυπηγείων του Γκντανσκ), καταφέρνουν να συγκρατήσουν το κίνημα στο επίπεδο των «μεταρρυθμίσεων», δεν το εξοπλίζουν θεωρητικά και πολιτικά.
Στις 13 Δεκέμβρη 1981, το σταλινικό καθεστώς, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Γιαρουζέλσκι αντεπιτίθεται και εξαπολύει πραξικόπημα. Η «Αλληλεγγύη» και όλες οι αντιπολιτευόμενες οργανώσεις κηρύσσονται και πάλι παράνομες. Παρ’ όλα αυτά η αντίσταση της πολωνικής εργατικής τάξης είναι σθεναρή σχεδόν από τις πρώτες μέρες της δικτατορίας.
Το καλοκαίρι του 1988 ξεσπούν νέες απεργίες, οι μεγαλύτερες μετά το ’80–’81, με αίτημα την νομιμοποίηση της «Αλληλεγγύης». Τον Νοέμβρη του 1988 κλείνεται η συμφωνία Γιαρουζέλσκι–Βαλέσα, με την οποία νομιμοποιείται η «Αλληλεγγύη» και αποφασίζεται να γίνουν το 1989 ημι–ελεύθερες εκλογές (για το 35% των εδρών της Βουλής, το υπόλοιπο 65% θα το κατείχε το ΠΕΕΚ), οι πρώτες σε χώρα του «ανατολικού μπλοκ». Η Αλληλεγγύη πετυχαίνει απόλυτο θρίαμβο στις εκλογές κερδίζοντας όλες τις έδρες. Ωστόσο σ’ αυτή την επταετία της δικτατορίας, έχει πλέον κυλήσει πολύ νερό στο μύλο. Η ορμή του κινήματος δεν είναι πια η ίδια, ενώ οι ηγέτες της «Αλληλεγγύης» τάσσονται πλέον απροκάλυπτα υπέρ της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.
Τα γεγονότα του 1989–1991, με το ντόμινο κατάρρευσης των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού», περικλείουν και την κατάρρευση του καθεστώτος στην Πολωνία. Οι άλλοτε ηγέτες του μεγάλου απεργιακού κύματος, με επικεφαλής τον Βαλέσα (γίνεται το 1990 ο πρώτος πρόεδρος της χώρας) γίνονται το νέο πολιτικό προσωπικό της αστικής τάξης, ακολουθώντας έναν πολιτικό κατήφορο χωρίς τέλος. Η Πολωνία –όπως και όλες οι χώρες δορυφόροι της ΕΣΣΔ– προσδένεται για τα καλά στο άρμα των ιμπεριαλιστών. Τις συνέπειες αυτού τις πληρώνει μέχρι και σήμερα ο πολωνικός λαός, με τη φτώχεια, την ανεργία και την εξαθλίωση να του γίνεται καθημερινό βίωμα για σχεδόν τρεις δεκαετίες.
Η ήττα της αντιγραφειοκρατικής επανάστασης στην Πολωνία δεν μειώνει σε τίποτα το μέγεθος και τη σημασία της. Σε αντίθεση με τις γλοιώδεις αναλύσεις των αστών και των ιμπεριαλιστών, οι Πολωνοί εργάτες ΔΕΝ πάλεψαν για την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Πάλεψαν για μια πραγματική εργατική δημοκρατία, για τον πραγματικό σοσιαλισμό. Η μάχη τους αυτή έχει ακόμα μεγαλύτερη αξία αν αναλογιστούμε τις δύσκολες συνθήκες στις οποίες το έκαναν, την πενιχρή πολιτική τους διαπαιδαγώγηση (καθώς ζούσαν σ’ ένα καθεστώς που και η στοιχειώδης πολιτική συζήτηση απαγορευόταν), το γεγονός ότι οι τερατωδίες της σταλινικής γραφειοκρατίας επιβάλλονταν στο όνομα του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού – και φυσικά την απουσία ενός μαζικού επαναστατικού κόμματος, ικανού να οδηγήσει αυτή την τεράστια δυναμική προς μια νικηφόρα επανάσταση.
Αντίθετα με τις χυδαιότητες των σταλινικών, που πολέμησαν όλες τις αντιγραφειοκρατικές εξεγέρσεις και χειροκροτούσαν τα πραξικοπήματα και τις στρατιωτικές επεμβάσεις, οι αντιγραφειοκρατικές επαναστάσεις, ανάμεσα σ’ αυτές και η πολωνική, δεν ευθύνονται για την καπιταλιστική παλινόρθωση, πόσο μάλλον με τους όρους συνωμοσιολογίας που προσπαθούν να τις ερμηνεύσουν. Άλλωστε ήταν τα δικά τους «ινδάλματα» που εν μία νυκτί μετατράπηκαν από «κομμουνιστές» σε σούπερ νεοφιλελεύθερους, κατέβασαν τις σημαίες με τα σφυροδρέπανα και υμνούσαν την αγορά.
Επίσης, η μαύρη κληρονομιά του σταλινισμού, με τη βάναυση καταπίεση και καταστολή των εργαζόμενων και λαϊκών μαζών σ’ αυτές τις χώρες, με το τσαλαπάτημα των πιο στοιχειωδών δημοκρατικών ελευθεριών και μάλιστα στο όνομα του «σοσιαλισμού», δυσφήμησαν την εναλλακτική σοσιαλιστική λύση, έκαναν αποκρουστικά αυτά τα καθεστώτα στα μάτια των μαζών στη «Δύση», επέτρεψαν στη μπουρζουαζία και τον ιμπεριαλισμό να εμφανίζουν το καπιταλιστικό σύστημα ως ανώτερο. Και εντέλει μετέτρεψαν τις χώρες του «ανατολικού μπλοκ» (μαζί και της Πολωνίας) όχι μόνο σε «εργαστήρια» ακραίου νεοφιλελευθερισμού, αλλά και σε προπύργια αντιδραστικών και αντικομμουνιστών, ακροδεξιών και φασιστικών δυνάμεων, που βγήκαν απ’ τα σκοτάδια της ιστορίας, αναβίωσαν και ενισχύθηκαν όπως βλέπουμε σήμερα (επιβολή αντικομμουνιστικών νόμων και τεράστιας στρατιωτικοποίησης σ’ αυτές τις χώρες, πλήρη στοίχισή τους με το ΝΑΤΟ κ.λπ.).
Δεν ήταν καμία συνωμοσία, αλλά οι αδυσώπητοι νόμοι της ιστορίας και της ταξικής πάλης, των αντιφάσεων των γραφειοκρατικών καθεστώτων, που τα οδήγησαν στην κατάρρευση. Ο Τρότσκι προέβλεψε με τρομακτική ακρίβεια τα δύο ενδεχόμενα της επικράτησης του σταλινισμού. Ή η πολιτική επανάσταση της εργατικής τάξης θα συντρίψει την σταλινική γραφειοκρατία και θα εγκαθιδρύσει την πραγματική εργατική εξουσία και το σοσιαλισμό – ή η γραφειοκρατία θα οδηγήσει αυτές τις χώρες στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Σ’ αυτόν και στην 4η Διεθνή ανήκουν η τιμή όχι μόνο της σωστής πολιτικής ανάλυσης αλλά και της συνειδητής και ακούραστης πάλης για την νίκη της πολιτικής επανάστασης.
